ΑΡΘΡΟ
Της Σωτηρίας Γιαννακοπούλου
Πτυχιούχου του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ.
Η εισβολή του κορωνοϊού στη ζωή μας έχει μεταβάλει κάθε κοινή παραδοχή, ως προς τους κανόνες και τις ελευθερίες, πάνω στις οποίες είχαμε δομήσει τις κοινωνικές μας σχέσεις και τις απλές καθημερινές μας συνήθειες. Η κύρια πρόκληση της διαχείρισης της πρωτοφανούς αυτής υγειονομικής κρίσης, δεν απευθυνόταν, βέβαια, άμεσα στους πολίτες, αλλά στις κυβερνήσεις, θέτοντάς τες προ των ευθυνών τους, καλώντας τες παράλληλα να επιδείξουν, αλλά και να αποδείξουν την ταχύτητα των αντανακλαστικών τους. Αν διεξαγόταν κάποια έρευνα κοινής γνώμης προ πανδημίας, όσον αφορά τη διαχείριση ενός τέτοιου φαινομένου από τις κρατικές κυβερνήσεις, μία από τις δημοφιλέστερες απαντήσεις στην ερώτηση «Ποια χώρα πιστεύετε ότι θα λειτουργήσει πιο άμεσα, λαμβάνοντας αποφασιστικά μέτρα πρόληψης για τον περιορισμό του ιού;» θα ήταν σίγουρα η Σουηδία. Και όχι άδικα, καθώς χαρακτηρίζεται από ένα ισχυρό κρατικό σύστημα υγείας, με την οργάνωση των κρατικών μηχανισμών της να αποτελεί υπόδειγμα για τις χώρες της Ευρώπης χρόνια τώρα.
Η έκβαση της μάχης, ωστόσο, διαψεύδει τις κοινές προβλέψεις και ενώ το σενάριο, που φέρει χώρες, όπως η Ελλάδα, στην κορυφή της ορθής και συντονισμένης διαχείρισης της πανδημίας, μοιάζει σουρεαλιστικό η Σουηδία να αποδεικνύεται μέχρι στιγμής ο πιο αδύναμος κρίκος της Ευρώπης, δεχόμενη τα βέλη των υπόλοιπων κρατών για αδιαφορία και έλλειψη μέτρων προστασίας έναντι του ιού. Εν αντιθέσει με το γενικό lockdown που επιβλήθηκε σε όλα τα πληττόμενα κράτη, αναστέλλοντας την λειτουργία σχολείων, επιχειρήσεων εστίασης, ακόμη και της βιομηχανίας, επιβάλλοντας στους πολίτες να παραμείνουν σπίτι και να μειώσουν στο ελάχιστο τις μετακινήσεις τους, στη Σουηδία η ζωή εξακολουθεί να κυλά σε κανονικούς ρυθμούς, παρά το γεγονός ότι οι νεκροί έχουν σχεδόν φτάσει τους 4000. Και τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι τα εξής: Πού οφείλεται η προκλητική για πολλούς αδιαφορία της; Γνωρίζει ενδεχομένως κάτι το οποίο οι υπόλοιποι αγνοούν;
Όπως πολλάκις έχει δηλώσει ο Πρωθυπουργός της Σουηδίας Στέφαν Λεβέν, η χώρα του δεν έχει υιοθετήσει σε καμία περίπτωση μια πιο ήπια προσέγγιση στον πόλεμο με τον κορωνοϊό σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη, αρνούμενος οποιαδήποτε ταύτιση με τη θεωρία περί ανοσίας της αγέλης, υπογραμμίζοντας ότι παλεύουν εξίσου για την επιβράδυνση της εξάπλωσης του ιού, με σκοπό την αποφυγή της υπερφόρτωσης του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Σημείο διαφοροποίησης της σουηδικής στρατηγικής για την καταπολέμηση της πανδημίας έναντι των υπόλοιπων κρατών, αποτελεί το γεγονός ότι εστιάζει στην εθελοντική συνεργασία των πολιτών, συγκροτώντας την πολιτική της βασισμένη στην αξία της ατομικής ευθύνης. Με άλλα λόγια, θέτει το βάρος της εξάπλωσης του ιού στους ίδιους τους πολίτες, ενώ μέσω νουθετήσεων και όχι απαγορεύσεων, τους συνιστά να ακολουθήσουν τις οδηγίες των ειδικών, τονίζοντας ότι πρέπει οι ίδιοι να μεριμνήσουν, τόσο για τη δική τους προστασία, όσο και για την προστασία των αγαπημένων τους, προστατεύοντας κατ’ επέκταση και το σύνολο της κοινωνίας. Άλλωστε, όπως ο ίδιος δηλώνει, οι εθελοντικοί περιορισμοί μπορούν να διατηρηθούν πολύ περισσότερο, εν αντιθέσει με το lockdown, η αναίρεση του οποίου κρίνεται ιδιαιτέρως επίφοβη, όπως και τα μέτρα ελάφρυνσης της καραντίνας.
Η διαφορετική αυτή προσέγγιση της υγειονομικής κρίσης οφείλεται στις διαφοροποιήσεις του νομικού και πολιτικού συστήματος της Σουηδίας. Πιο συγκεκριμένα, το νομικό της πλαίσιο δεν προβλέπει την εφαρμογή ενός ολοκληρωτικού lockdown, καθιστώντας δύσκολη την υλοποίησή του, ενώ παράλληλα το βάρος της ευθύνης για τη δημόσια υγεία και την υγειονομική περίθαλψη είναι αποκεντρωμένο, με τις περιφέρειες και τις εξειδικευμένες αρχές, όπως η Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας της Σουηδίας και η Σουηδική Υπηρεσία Πολιτικών Έκτακτης Ανάγκης να επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της διαχείρισης της εξάπλωσης του ιού, έχοντας τον πρώτο λόγο και στις τελικές πολιτικές αποφάσεις. Το εν λόγω σύστημα οργάνωσης δυσχεραίνει την έκδοση πολιτικών περιορισμού και καραντίνας σε εθνικό επίπεδο, ενώ παράλληλα προκαλεί εξάρτηση της κυβέρνησης από τις συστάσεις των συγκεκριμένων υπηρεσιών, ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες τους. Μάλιστα, προκειμένου να μετριαστεί το κέντρο βάρους από τις περιφέρειες, στις 7 Απριλίου η κυβέρνηση εισήγαγε ένα νέο νομοσχέδιο το οποίο αυξάνει τις αρμοδιότητές της, επιτρέποντάς της να ενεργεί άμεσα, λαμβάνοντας προσωρινά μέτρα και αποφάσεις, όποτε κρίνεται αναγκαίο.
Ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση της εθνικής αμυντικής έναντι του ιού πολιτικής, είναι η ιστορία αλλά και η νοοτροπία που χαρακτηρίζει το σουηδικό πληθυσμό. Δεδομένου ότι η ιστορία της Σουηδίας αρθρώνεται τα τελευταία 300 χρόνια γύρω από μία διαφανή κι αποτελεσματική δημόσια διοίκηση, έχει καλλιεργηθεί στη συνείδηση των πολιτών ένα αίσθημα αμοιβαίας εμπιστοσύνης προς τους κρατικούς θεσμούς και τους αξιωματούχους, το οποίο σε συνδυασμό με τον στωικισμό που επηρεάζει ως φιλοσοφία τον τρόπο ζωής τους, έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες να παραμένουν πιστοί στις οδηγίες των κρατικών φορέων, χωρίς να αμφισβητούν την ορθότητα και την εγκυρότητά τους. Επομένως, τα εθελοντικά αυτά μέτρα που προβλέπει το σουηδικό μοντέλο διαχείρισης της πανδημίας τηρούνται σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό, μέθοδος η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει στις χώρες του Νότου, εξαιτίας του έντονου ταπεραμέντου που διέπει τον πληθυσμό τους. Όπως αποδεικνύεται, άλλωστε, και από τις δημοσκοπήσεις, η πλειοψηφία των Σουηδών πολιτών εξακολουθεί να υποστηρίζει την στρατηγική της κυβέρνησης, συνεχίζοντας χωρίς ιδιαίτερες αλλαγές την καθημερινότητά της.
Ωστόσο, τα νούμερα δεν θα λέγαμε ότι δικαιώνουν την κυβέρνηση. Ο αριθμός των νεκρών είναι 11 φορές μεγαλύτερος σε σχέση με τη γειτονική Νορβηγία με μόλις διπλάσιο πληθυσμό, έχοντας και κοινά δημογραφικά χαρακτηριστικά, γεγονός που αποδεικνύει ότι το σχέδιό της έναντι της πανδημίας δεν αποδίδει, όπως θέλει να παρουσιάζει. Ασφαλώς, ο αριθμός των νεκρών είναι πολύ μικρότερος από εκείνους της Ιταλίας και της Ισπανίας, ωστόσο πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι η διάρθρωση του πληθυσμού είναι διαφορετική, καθώς οι νότιες χώρες είναι πιο πυκνοκατοικημένες, με περισσότερα μέλη ανά οικογένεια και μεγαλύτερο ποσοστό ηλικιωμένων. Παρά την διαφάνεια των αριθμών, η Σουηδία δεν παραδέχεται το λάθος της, παρά μόνο όσον αφορά τους ηλικιωμένους, στους οποίους σημειωτέον είχε δεσμευθεί ότι θα δοθεί η μεγαλύτερη προσοχή, με το 90% των νεκρών μέχρι τις 28 Απριλίου να αποτελείται από άτομα άνω των 70 ετών, ενώ το 50% εξ αυτών διέμεναν σε οίκους ευγηρίας.
Τα διεθνή πυρά δεν έχουν σταματήσει να εξαπολύουν κατηγορίες εναντίον της, την στιγμή που η ταύτιση της πολιτικής της με αυτές των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας έχουν μειώσει το κύρος και την εμπιστοσύνη που απέπνεε στους διεθνείς κύκλους. Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι πιο βαθύ. Πολλές εξτρεμιστικές φωνές, τόσο στην Ευρώπη αλλά κυρίως στις ΗΠΑ, χρησιμοποιούν ως σημαία τους τη στρατηγική της Σουηδίας έναντι της πανδημίας, προκειμένου να υπερασπιστούν την ελάφρυνση των μέτρων προστασίας, ενώ και ο ίδιος ο Τραμπ έχει επικαλεστεί το σουηδικό μοντέλο αντιμετώπισης της κρίσης του κορωνοϊού. Η ταύτισή της με ακραίες φωνές χαρακτηρίζεται κάθε άλλο παρά κολακευτική, αμαυρώνοντας την εικόνα της φιλελεύθερης πολιτικής της πορείας. Επιπλέον, η αρνητική της στάση έναντι της έκδοσης κοινών ομολόγων για την πληρωμή του πρόσθετου κόστους και την οικονομική ανάκαμψη των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις εναντίον της, στοχοποιώντας για ακόμη μία φορά τη διαφορετική ματιά της για τη διευθέτηση της πανδημίας, η οποία ενδεχομένως θα λάβει προεκτάσεις και εκτός των συνόρων της, θέτοντάς την προ των ευθυνών της.
Η ταύτιση αυτή στη διεθνή κοινή γνώμη, προκάλεσε την άμεση αντίδραση της Υπουργού Εξωτερικών Ανν Λίντε, η οποία δήλωσε ότι έχει δημιουργηθεί κάποια «παρανόηση» σχετικά με τις πολιτικές της χώρας της, διευκρινίζοντας ότι η θέση της Σουηδίας είναι σαφώς πιο φιλελεύθερη από το αυστηρό lockdown που έχει επιβληθεί στο σύνολο των κρατών της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, ενώ τόνισε ότι η χώρα της δεν βρίσκεται σε «ελευθεριακή νιρβάνα» και ότι οι επιχειρήσεις που δεν λειτουργούν βάσει των προβλεπόμενων κανόνων περί αποστάσεων, τιμωρούνται παραδειγματικά με αναστολή λειτουργίας. Επιπλέον, υποστήριξε την αναγκαιότητα αποδοχής των μέτρων από το σύνολο των πολιτών για την μακροχρόνια εφαρμογή τους, υπογραμμίζοντας ότι η Σουηδία διαχειρίζεται τη κρίση «βάσει της παράδοσής της» και δεν πρόκειται να διαφοροποιήσει την στρατηγική της εξαιτίας εξωτερικών αιτημάτων.
Η ελαστική προσέγγιση της Σουηδίας στηρίζεται, όπως αναλύσαμε, στην ατομική ευθύνη και πρωτοβουλία, με τη μέριμνα κάθε πολίτη για την ατομική του προστασία να καθιστά το βασικό και έμμεσο μέτρο πρόληψης για το σύνολο της κοινωνίας. Συνεπώς, μόνο οι πολίτες μπορούν να διαμορφώσουν, αλλά και να καθορίσουν, μία διαφορετική στρατηγική καταπολέμησης της υγειονομικής κρίσης, υποδεικνύοντας στη σουηδική κυβέρνηση την ανάγκη επιτακτικών μεταβολών στη χάραξη της πολιτικής της. Η άποψη ότι έχει δημιουργηθεί εντός των συνόρων έντονη δυσαρέσκεια για τον αριθμό των θυμάτων, η οποία ωστόσο δεν έχει εκδηλωθεί ακόμη, αποκτά όλο και περισσότερους υπερασπιστές. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν, ότι η εν λόγω πολιτική θα ευνοήσει τη Σουηδία σε ένα πιθανό δεύτερο κύμα έξαρσης του ιού, επιβεβαιώνοντας την κυβέρνηση. Ο χρόνος θα δείξει…
*Το άρθρο της κ. Γιαννακοπούλου δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα www.offlinepost.gr
