ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

 

 (συνέχεια από το προηγούμενο)

Ο πρώτος χρονικά που προσπάθησε να ερμηνεύσει τα γεγονότα της Δράμας ήταν ο τότε γενικός επιθεωρητής νομαρχιών Μακεδονίας και μετέπειτα γενικός διοικητής Μακεδονίας της δοσιλογικής κυβέρνησης, Αθανάσιος Χρυσοχόου, ο οποίος σε αναφορά του προς την ελληνική δοσιλογική κυβέρνηση και τις γερμανικές αρχές, σημείωνε πως βάσει των πληροφοριών που είχε συλλέξει, η εξέγερση ήταν αποτέλεσμα κοινής δράσης Ελλήνων και Βουλγάρων κομμουνιστών. Αργότερα, ο ίδιος υποστήριξε πως η εξέγερση οργανώθηκε από τις βουλγαρικές αρχές Κατοχής, με τις οποίες συνέπραξαν πρόθυμα οι Έλληνες κομμουνιστές θεωρία περί συνεργασίας των Ελλήνων κομμουνιστών με τις βουλγαρικές αρχές υποστήριξαν το 1945 ο συγγραφέας και πολιτικός Κωνσταντίνος Σνωκ και ο ηγέτης των εθνικιστών ανταρτών της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Αντώνιος Φωστερίδης.

Τα επόμενα χρόνια, παράγοντες όπως το ξέσπασμα του Εμφυλίου και η διαμόρφωση της ιδεολογίας του «από βορράν κινδύνου» οδήγησαν την συντηρητική παράταξη στην υιοθέτηση των ανωτέρω ανεδαφικών ερμηνειών περί της εξέγερσης της Δράμας, σε μια προσπάθεια να πληγεί περαιτέρω η ελληνική Αριστερά.

Από την άλλη πλευρά, η αποτυχία της εξέγερσης, τα σκληρά αντίποινα των κατοχικών δυνάμεων, ο γρήγορος θάνατος σχεδόν όλων των πρωταγωνιστών και η απουσία επίσημης εκδοχής από πλευράς της ηγεσίας της Αριστεράς, προκάλεσαν σύγχυση στην ελληνική αριστερή ιστοριογραφία σχετικά με τα γεγονότα της Δράμας: συγκεκριμένα, αρκετοί συγγραφείς και απομνημονευματογράφοι υιοθέτησαν την άποψη περί βουλγαρικής προβοκάτσιας ή παγίδευσης, αποδίδοντας ευθύνες στην Π.Ε. Δράμας και κυρίως στον Παντελή Χαμαλίδη, ο οποίος σκοτώθηκε τον Μάιο του 1942.

Ο Θεόκλητος Κρόκος (το μοναδικό μέλος του Μ.Γ. του Κ.Κ.Ε. που επέζησε των γεγονότων της Δράμας) ήταν ο πρώτος που υποστήριξε πως ο Χαμαλίδης έπεσε θύμα προβοκάτσιας της Οχράνα, ενώ δεκαετίες αργότερα, ο Βασίλης Τσουκαλίδης (οργανωτικό μέλος του Κ.Κ.Ε. στο Παγγαίο κατά την περίοδο της εξέγερσης) τάχθηκε υπέρ της εκδοχής της προβοκάτσιας υποστηρίζοντας επιπλέον πως μια σειρά επιθέσεων κατά βουλγαρικών στόχων έγιναν από Οχρανίτες.

Ο Σόλων Γρηγοριάδης συμφώνησε με το μεταπολεμικό πόρισμα της Διοίκησης Χωροφυλακής Δράμας πως η εξέγερση ήταν αποτέλεσμα της παγίδευσης των Ελλήνων κομμουνιστών από Βούλγαρους πράκτορες που παριστάνοντας τους κομμουνιστές, τους έπεισαν να προχωρήσουν στο εγχείρημα. Ο Τάσος Βουρνάς συμφώνησε εν μέρει με τον Γρηγοριάδη, υποστηρίζοντας πως οι βουλγαρικές αρχές ήταν ενήμερες για την προετοιμαζόμενη εξέγερση, την οποία ενδέχεται να ενθάρρυναν με έμμεσο τρόπο έχοντας ήδη ετοιμάσει το σχέδιο κατάπνιξής της, ενώ ο Θανάσης Χατζής υποστήριξε πως «σύμφωνα με βάσιμα στοιχεία που υπάρχουν» οι ντόπιοι κομμουνιστές παγιδεύτηκαν από τις φήμες που διέδιδαν πράκτορες της βουλγαρικής αστυνομίας. Ανάλογες απόψεις εξέφρασαν μεταξύ άλλων οι Μάρκος Βαφειάδης, Πέτρος Ρούσος, αλλά και οι προσκείμενοι στο Κ.Κ.Ε. ιστορικοί που συνέγραψαν δοκίμιο για την Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης.

Κατά τον Χάγκεν Φλάισερ, υπάρχουν ενδείξεις περί παγίδευσης των Ελλήνων κομμουνιστών από τις βουλγαρικές αρχές και την Οχράνα. Επιπλέον, ο Γερμανός ιστορικός αξιολογεί τα αποτελέσματα της εξέγερσης ως πενιχρά και τις βουλγαρικές απώλειες μικρές αλλά ικανές για να δικαιολογήσουν σκληρά αντίποινα.

Σύμφωνα με νεότερους ιστορικούς και ερευνητές όπως ο Σπύρος Κουζινόπουλος και οι Χατζηαναστασίου και Πασχαλίδης, ο διαδεδομένος, εντός της ελληνικής ιστοριογραφίας, ισχυρισμός περί βουλγαρικής προβοκάτσιας είναι αστήρικτος. Ειδικότερα, οι δύο τελευταίοι επισημαίνουν πως με βάση τις έρευνές τους, αλλά και τη μελέτη της βουλγαρικής ιστοριογραφίας και των αντίστοιχων κρατικών αρχείων δεν προκύπτει εξαπάτηση των Ελλήνων κομμουνιστών από τις βουλγαρικές αρχές και η εξέγερση αποτελεί καθαρά ελληνική υπόθεση. Επιπλέον, προσθέτουν ότι το μέγεθος των βουλγαρικών απωλειών αρκεί για να ανατραπεί η θεωρία περί άμεσης ή έμμεσης ανάμειξης των βουλγαρικών αρχών στην οργάνωση της εξέγερσης.

Από βουλγαρικής πλευράς, σχεδόν αμέσως μόλις έγινε γνωστή η εξέγερση, οι αρχές εξέφρασαν την άποψη πως αυτή οργανώθηκε από Έλληνες αντάρτες της ευρύτερης περιοχής της Δράμας, οι οποίοι είχαν ενισχυθεί και με άτομα από την γερμανοκρατούμενη ζώνη, ενώ αρχικά δεν απέδωσαν κάποια πολιτική χροιά στους εξεγερθέντες, ταυτίζοντάς τους εν τέλει με το Κ.Κ.Ε. μόλις κατά το απόγευμα της 6ης Οκτωβρίου. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο βουλγαρικός Τύπος που υποστήριξε πως ο πυρήνας των επαναστατών εισήλθε στην περιοχή από την γερμανοκρατούμενη Μακεδονία προσπαθώντας να παρασύρει τον ντόπιο ελληνικό πληθυσμό σε εξέγερση.

Αργότερα, υιοθετώντας την επίσημη κρατική γραμμή και τις γερμανικές ερμηνείες που εκφράστηκαν, υποστήριξε πως η εξέγερση προήλθε από τη συνεργασία των Ελλήνων (κομμουνιστών και εθνικιστών) με την Κομμουνιστική Διεθνή και τη βρετανική κυβέρνηση.

Σε ό,τι αφορά τη βουλγαρική ιστοριογραφία, ο Ντασκαλόφ, στο βιβλίο του για την εξέγερση υποστήριξε πως αυτή ήταν το αποτέλεσμα της συνεργασίας του Μ.Γ. του ΚΚΕ με ελληνικά αστικά κόμματα, εθνικιστικούς κύκλους, καθώς και με την δοσιλογική κυβέρνηση της Αθήνας, ο Ντίμιταρ Γιόντσεφ απορρίπτοντας την – ευρέως διαδεδομένη στην ελληνική ιστοριογραφία – εκδοχή περί προβοκάτσιας, ενέταξε την εξέγερση στο πλαίσιο των εντολών της Κομμουνιστικής Διεθνούς περί δημιουργίας αντιστασιακών κινημάτων στην κατεχόμενη Ευρώπη, ενώ οι Παντελέι Στέρεφ και Νικιφόρ Γκόρνεσκι την αναφέρουν ως μια αποκλειστικά ελληνική ενέργεια υπό την καθοδήγηση του Κ.Κ.Ε..

Μετά την απελευθέρωση των Σερρών, το 21ο Σύνταγμα της 7ης Μεραρχίας διατάσσεται να κατευθυνθεί προς τη Δράμα και να συνεχίσει την καταδίωξη των Βουλγάρων, που κατείχαν την περιοχή από τον Οκτώβριο του 1912. Το πρωί της 30ης Ιουνίου, μία ίλη ιππικού της 10ης Μεραρχίας του βουλγαρικού στρατού, με επικεφαλής τους ταγματάρχες Μπίρνεφ και Σιμεόνοφ, συνεπικουρούμενη από ένα τάγμα πεζικού και ομάδες κομιτατζήδων, κυκλώνει το Δοξάτο (9 χιλιόμετρα νοτιανατολικά της Δράμας. Σκοπός τους να σφάξουν και να λεηλατήσουν το πλούσιο χωριό της Δράμας, που κατοικείται από Έλληνες χριστιανούς και μουσουλμάνους. Ως δικαιολογία προβάλλουν το επιχείρημα ότι είχαν παρενοχληθεί από ομάδες Ελλήνων προσκόπων (στρατιωτικό σώμα από εθελοντές απόμαχους του Μακεδονικού Αγώνα).

Αμέσως, οι επιδρομείς άρχισαν να σφάζουν αδιακρίτως όσους Δοξατινούς και Δοξατινές είχαν απομείνει στο χωριό, με πρωτοστατούντες τους κομιταζήδες. Στη συνέχεια περιέλουσαν με πετρέλαιο τα σπίτια του Δοξάτου και το παρέδωσαν στις φλόγες. Με τους Βουλγάρους συνενώθηκαν και αρκετοί μουσουλμάνοι του Δοξάτου, τους οποίους οι επιδρομείς έπεισαν ότι η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν συμμαχήσει κατά της Ελλάδας.

 

Οι απελευθερωτές στο κατεστραμμένο Δοξάτο

 

Ο τραγικός απολογισμός των βουλγαρικών ωμοτήτων στο Δοξάτο ήταν 650 νεκροί (περίπου το ένα τρίτο των κατοίκων), ενώ 240 σπίτια και 80 καταστήματα καταστράφηκαν ολοσχερώς. Αφού ολοκλήρωσαν το απάνθρωπο έργο τους, οι επιδρομείς με τη λεία τους κατευθύνθηκαν προς τα βόρεια. Την επομένη, 1η Ιουλίου 1913, το 21ο Σύνταγμα του ελληνικού στρατού κατέλαβε αμαχητί τη Δράμα και το Δοξάτο και ολοκλήρωσε την απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας.

Η σφαγή και η πυρπόληση του Δοξάτου απασχόλησε τον διεθνή Τύπο, που περιέγραψε με μελανά χρώματα την εν γένει συμπεριφορά των Βουλγάρων.

Ο Άγγλος πλοίαρχος Κάρνταλ έγραψε στη Daily Telegraph:

Κατά την είσοδον εις την πόλιν, το πρώτο όπερ προσέπεσεν εις τους οφθαλμούς μου, ήσαν αι αγέλαι κυνών καταβροχθιζόντων ανθρωπίνους σάρκας. Η πόλις τελείως κατεστραμμένη εφαίνετο έρημος, ως εκ τούτου δε ηναγκάσθην να φωνάξω επανειλημμένως δια να εμφανισθώσι γραίαι τινές εκ των ερειπίων. Όλα τα πτώματα ήσαν διάτρητα υπό τον λογχών και έφερον ίχνη απίστευτων ακρωτηριασμών. Οι τοίχοι των οικιών είχον ρυπανθεί από αίματα, εις το ύψος έξι ποδών από τους εδάφους, τουθ’ όπερ εξηγείται, κατά το λέγειν των επιζώντων εκ του ότι τα δυστυχή θύματα δεν είχον σφαγεί αμέσως, αλλά εθανατούντο δια λογχισμών…

Δεν ήτο δύσκολον να συναγάγη τις την αλήθειαν περί του τι συνέβη εν Δοξάτω. Διεσώθησαν πολλά βασανισθέντα θύματα όπως αφηγηθούν τα συμβάντα, εν οις και εις νεανίας (ο οποίος παρ’ όλους τους δέκα λογχισμούς, τους οποίους έλαβεν, έζη ακόμη, καθώς και πολλά μικρά παιδία εις το νοσοκομείον φέροντα τραύματα επί της κεφαλής, κατενεχθέντα διά της σπάθης των Βουλγάρων ιππέων, καθ’ ήν στιγμήν κατεδίωκαν τα νήπια θύματά των δια των αγρών.

Οι πρώτοι παραστάντες επί τόπου Ευρωπαίοι συμφωνούν ότι ο ολικός αριθμός των σφαγέντων δεν ήτο ολιγώτερος των 400 (πολλοί τους υπολογίζουν εις 600). Μερικά των πτωμάτων είχον ήδη ταφή, άλλα είχαν και, αλλά τα υπόλοιπα απέμενον εκτεθειμένα, μερικά δε μόλις εκαλύπτοντο δι’ ελαφρού τινός στρώματος άμμου. Οι επισκέπται είδον σκύλους καταβροχθίζοντας ανθρωπίνους σάρκας, αυλάς οικιών αχνιζούσας εκ του αίματος των θανατωθέντων ατυχών, λίθους επί των οποίων διετηρούντο ακόμη υπολείμματα τριχωμάτων των κεφαλών των θυμάτων, αίτινες είχον καταθραυσθή δια κτυπημάτων, δωμάτια, οι τάπητες των οποίων, αι ψάθαι και τα προσκεφάλαια ήσαν καλυμένα με το αίμα των σφαγέντων, τοίχους δεικνύοντας τους τύπους των όλων, δια των οποίων μια γυνή και εν παιδί είχον σταυρωθή.

Οι κάτοικοι έντρομοι συλλέξαντες ό,τι πολύτιμον είχον ήρχισαν να φεύγωσιν προς Καβάλαν και άλλοι δια της κοίτης του ξεροχείμαρρου προς τα όρη. Εκατοντάδες τινές εκλείσθησαν εντός των οικιών. Αίφνης ενεφανίσθη βουλγαρικό ιππικό και ήρχισε λυσσώδη καταδίωξη των φευγόντων. 400 Βούλγαροι στρατιώτες εισήρχοντο με «εφ’ όπλου λόγχη», ακολουθούμενοι υπό δύο αμαξών, φορτωμένων με πετρέλαιον. Το ιππικό εξ 120 ανδρών υπό των Μπίρνεφ και Συμεώνωφ κατεδίωκαν τους φεύγοντας , άνδρας, γυναίκες και παιδιά ρίπτοντες αυτούς καταγής διά σπαθισμών.

Τις βουλγαρικές ωμότητες εκθέτει και ο απεσταλμένος της ρωσικής εφημερίδας Ρούσκιε Ούτρο, Βλαντιμίρ Τορνόφ:

Αι ανθρωποθυσίαι αι διαπραχθείσαι υπό των Βουγκάρων υπήρξαν φρικαλέαι. Εκατοντάδες αθώων πολιτών κατεσφάγησαν, αι δε διαρπαγαί υπήρξαν κολοσσιαίαι. Είδομεν κατά γής εν μέσω ερειπίων χρηματοκιβώτια βιαίως διερρηγμένα, ραπτομηχανάς κατεστραμμένας Γυναίκες εθρήνων πικρώς και συνέστρεφον τας χείρας εξ απογνώσεως. Είδον ιδίοις οφθαλμοίς παιδία πληγέντα δια λογχισμών. Εις πλείστα μέρη συνηντήσαμεν σωρούς πτωμάτων εκτεθειμένων εις τον καύσωνα του ηλίου και άλλα πτώματα κατά το ήμισυ ξεθαμμένα και των οποίων οι πόδες, η κεφαλή και αι χείρες προέβαλον φρικαλέας εκ της γης…