Παιδεία και παραπαιδεία (Μέρος Β’)

ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Κι έτσι φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση όπου όλοι ΠΡΕΠΕΙ να περάσουν στο πανεπιστήμιο και μάλιστα σε όσο το δυνατόν πιο υψηλόβαθμη σχολή της οποίας την βάση εισαγωγής αρχικά διαμορφώνει η δυνατότητα επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων της των τελευταίων ετών και στη συνέχεια ενισχύει η ματαιοδοξία των γονιών να περάσει το παιδί τους σ αυτήν την τόσο υψηλόβαθμη σχολή. Οι πιέσεις αυτές οδηγούν την μεν Παιδεία να χάσει το αρχικό της νόημα και να μετατραπεί σε πεδίο σκληρού ανταγωνισμού, τους δε μαθητές να μεταλλαχθούν από «μαθητές» σε «υποψήφιους».

Η κατάσταση αυτή είναι επώδυνη και ψυχοφθόρα για όλους. Πρώτα απ όλα για τους ίδιους τους υποψήφιους οι οποίοι άλλωστε είναι και οι αποδέκτες της πίεσης αλλά και της μομφής σε περίπτωση αποτυχίας. Κατόπιν για τους γονείς, οι οποίοι υφίστανται οικονομική αφαίμαξη από την παραπαιδεία αλλά και που συμμετέχουν στο άγχος του υποψήφιου, πολλές φορές σε μεγαλύτερο βαθμό από τον ίδιο. Τέλος για το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον που θέλοντας ή μη χορεύει κι αυτό στον Πανελλήνιο χορό των εξετάσεων. Και το κερασάκι στη τούρτα έρχεται με μια πιθανή αποτυχία στις εξετάσεις. Τότε δεν φταίει τίποτε άλλο, για την πληγωμένη υπερηφάνεια και την απογοήτευση γονιών και υποψηφίων, παρά το σύστημα Παιδείας – Πανελληνίων Εξετάσεων. Ένα σύστημα το οποίο «παρέχει στείρα γνώση», «προτρέπει στην παπαγαλία», «εξωθεί στην παραπαιδεία», «είναι αναξιοκρατικό», «είναι βάρβαρο»… και δεν έχει τέλος η λίστα των κατηγοριών.

Όχι ότι δεν έχουν μεγάλη δόση αλήθειας όλες αυτές οι κατηγορίες. Όχι ότι η Παιδεία της Ελλάδας δεν έχει τα «χάλια» της. Όχι ότι η πολιτεία είναι άμοιρη ευθυνών παρά τις αλλαγές που κατά καιρούς έφερε. Αλλαγές πάντα πολλά υποσχόμενες, σπάνια ουσιαστικές, άλλοτε για το θεαθήναι. Εκείνο όμως που η κοινωνία δεν συνειδητοποίησε είναι ότι, και το ιδανικό σύστημα Παιδείας να κατορθώσει να φέρει η Πολιτεία, αυτό σύντομα στα ίδια «χάλια» θα καταντήσει, όσο η ίδια δεν αλλάζει στάση και νοοτροπία. Όσο η Παιδεία, σε όλες τις βαθμίδες της, δεν είναι αυτοσκοπός αλλά σκαλοπάτι επαγγελματικής αποκατάστασης και ικανοποίησης φιλοδοξιών και ματαιοδοξιών. Και ναι μεν η Πολιτεία-πάροχος είναι υπεύθυνη για την ποιότητα της Παιδείας, τον σκοπό της και τον ρόλο της όμως,τελικά, τον καθορίζει η Κοινωνία-αποδέκτης. Η δε παραπαιδεία, ποτέ δεν το έκρυψε άλλωστε, δεν φιλοδοξεί να υποκαταστήσει την Παιδεία στο γενικό ρόλο που αυτή έχει ή θα έπρεπε να έχει, αλλά αυτοδιορίζεται και αυτοδιαφημίζεται ως «το σκαλοπάτι στην επιτυχία». Άρα η κοινωνία, με τις επιλογές της για τον ρόλο της Παιδείας και όχι η Πολιτεία με τις ευθύνες της για την χαμηλή ποιότητα της Παιδείας, είναι αυτή που δίνει τροφή στην παραπαιδεία. Η δε παραπαιδεία ως «σκαλοπάτι στην επιτυχία στις εξετάσεις» σκληραίνει τον ανταγωνισμό και μοιραία οδηγεί το εξεταστικό σύστημα στην αύξηση των απαιτήσεων του ώστε αυτό να επιτύχει ένα θεμελιώδη στόχο του: να μην είναι ισοπεδωτικό ούτε προς τα πάνω ούτε προς τα κάτω.

Κανένα λοιπόν πρόβλημα δεν θα λυθεί, όσο η κοινωνία εθελοτυφλώντας, αντιστρέφει τη σχέση αίτιου-αιτιατού και δαιμονοποιεί τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ως την τροφό της παραπαιδείας, και όσο δεν καθιστά την Παιδεία αυτοσκοπό σεβόμενη τα παιδιά της και τις επιλογές τους. Όσο δεν παραδέχεται τις δικές της ευθύνες και περιμένει από την πολιτεία να λύσει το πρόβλημα το οποίο η ίδια δημιούργησε και συνεχίζει να τροφοδοτεί.

Εξ αφορμής της τελικής ευθείας στην οποία βρίσκεται o μαθητικός κόσμος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για τις καθιερωμένες τελικές εξετάσεις, αξίζει να αναφερθούμε σε ένα φαινόμενο ομολογουμένως ελληνικό που ανάλογό του σε έκταση δεν υπάρχει όχι μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και πέραν της ηπείρου, για αυτούς που επικαλούνται συχνά την αλλοδαπή ως παράδειγμα προς μίμηση. Όπου δεν υπάρχει παιδεία ή υστερεί, ανθεί η παραπαιδεία. Αποτελεί κραυγαλέα απόδειξη αδυναμίας της δημόσιας παιδείας να ανταποκριθεί επαρκώς στον θεσμικά προβλεπόμενο παιδαγωγικό της ρόλο και συνακόλουθα να πείσει το κοινωνικό σύνολο για τη σημαντικότητά του αυτού καθ’ εαυτού. Ότι δηλαδή, μπορεί να εξασφαλίσει, ως οφείλει, τις απαιτούμενες γνώσεις και εφόδια στους μαθητές, ώστε να ολοκληρώσουν την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευσή τους και να πετύχουν, όσοι το επιθυμούν, την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Η αδυναμία αυτή, οδηγεί στη συνολική και απόλυτη απαξίωση της δημόσιας εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα ο γονιός να θεωρεί αυτονόητη την υποχρέωσή του να ικανοποιήσει τη λογική και υπεύθυνη, όπως εκλαμβάνεται, απαίτηση του μαθητή για ιδιωτική συμπληρωματική διδασκαλία.

Η παραπαιδεία από την πλευρά της έχει αναπαράγει τις συνθήκες επιβίωσής της, καθιστώντας την, κυρίαρχη έναντι του δημόσιου σχολείου και εγκλωβίζοντας με αυτό τον τρόπο ολόκληρη την κοινωνία σε ένα κλειστό σύστημα μάθησης, που καταληκτικό προϊόν του είναι μια «άλλη» εκπαιδευτική νοοτροπία.

Εν ολίγοις, η παραπαιδεία όχι απλά εκμεταλλεύεται τους φόβους, τις ανασφάλειες και τις ελπίδες της οικογένειας αλλά, παράλληλα, σε σημαντικό βαθμό τις εντείνει, όχι μόνο μέσα από το φροντιστήριο ή το σπίτι, όπου γίνονται τα ιδιαίτερα μαθήματα, αλλά δημιουργούνται και μέσα στο ίδιο το σχολείο… και ο νοών νοείτω!

Η πραγματικότητα είναι πως μέσα στον χρόνο έχει παγιώσει τα βασικά χαρακτηριστικά της και επηρεάζει βαθύτατα το κοινωνικό σύνολο με απροσδιόριστους τρόπους και συχνά αναπάντεχους.

Αλήθεια τις πταίει; Πώς εξηγείται αυτός ο οργασμός και η ανθεκτικότητα της παραπαιδείας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα; Ποιο φροντιστήριο διαθέτει καλύτερες υποδομές (αίθουσες, εργαστήρια, μέσα διδασκαλίας) από το μέσο δημόσιο σχολείο ακόμα και με όλα τα προβλήματα και τις ελλείψεις που σαφώς έχει; Ποιος επιθυμεί το τέλος της παραπαιδείας; Ερωτήματα που μένουν αναπάντητα γιατί προφανώς τα συμφέροντα και οι σκοπιμότητες που διαδραματίζονται και σε αυτόν το τομέα παίζουν τον δικό τους σημαντικό ρόλο. Και η παραπαιδεία έχει γίνει πλέον κουλτούρα.

Ως κουλτούρα λοιπόν δεν είναι δυνατό ούτε, επιτυχώς, να διωχτεί, ούτε να ανατραπεί με κάποια νομοθετική ρύθμιση. Άλλωστε οι κουλτούρες δεν καταργούνται από τα πάνω. Απορρίπτονται από τα κάτω, εμάς τους ιδίους… Το κράτος μπορεί να λειτουργήσει μόνο επικουρικά. Όσο τα κοινωνικά ερείσματα για την ανάπτυξη της παραπαιδείας υφίστανται, αυτή λοιπόν θα εξακολουθήσει.

Εν κατακλείδι, η παραπαιδεία προσφέρει πολύ συγκεκριμένες υπηρεσίες. Σε μας επαφίεται να αποφασίσουμε αν πραγματικά τις χρειαζόμαστε…