Ο ρατσισμός στα σχολεία

ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

Ο ρατσισμός είναι ένα φαινόμενο που το συναντάμε όχι μόνο στους ενήλικες, αλλά και στα παιδιά και στους εφήβους. Στα σχολεία εκδηλώνεται με τη μορφή διακρίσεων που αφορούν στην εξωτερική εμφάνιση στο επίπεδο των σχολικών επιδόσεων, στο βάρος του σώματος, στην κοινωνική θέση, στην καταγωγή, στην εθνικότητα, στις σεξουαλικές προτιμήσεις και σε οποιαδήποτε έκφραση της διαφορετικότητας.

Ο ρατσισμός, δεν είναι μόνο φυλετικός, έχει λάβει πολλές εκφάνσεις και εκδηλώνεται με πολλές μορφές μέσα στις σχολικές αίθουσες, οι οποίες όμως, είτε το θέλουμε είτε όχι, αποτελούν και καθρέπτη της κοινωνίας μας. Εξάλλου, αποτελεί μία από τις βασικότερες αιτίες της βίας στο σχολείο, καθώς οι διακρίσεις είναι εμφανείς με βάση την εξωτερική εμφάνιση, το επίπεδο των σχολικών επιδόσεων, τα κιλά, την κοινωνική θέση, την σεξουαλική προτίμηση και οτιδήποτε άπτεται της διαφορετικότητας. Αναζητώντας συχνά τις αιτίες του φαινόμενου, δε βλέπουμε αυτό που βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας: ζούμε σε μία ανταγωνιστική κοινωνία και όλο αυτό το ατομικιστικό πνεύμα μεταφέρεται αυτούσιο στο σχολείο. Παράλληλα οι γενικεύσεις, οι αφορισμοί, οι προκαταλήψεις που κυριαρχούν στην ελληνική κοινωνία διαμορφώνουν τις αντίστοιχες ομαδοποιήσεις και αψιμαχίες στο σχολικό περιβάλλον.

Έτσι, τα απότοκα είναι εμφανή: επιθετικότητα, στερεότυπα και παρατσούκλια, αδιαφορία για την αξία του ανθρώπινου όντος, στείρος ανταγωνισμός, έλλειψη πλουραλισμού και ανεκτικότητας. Κάθε φορά λοιπόν που ως γονιός κάποιος θα εκφράσει μία άποψη πρέπει να σκεφτεί πόσο αυτή μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογία και νοοτροπία του παιδιού του.

Τέλος, σαφείς κανόνες καταπολέμησης του φαινομένου, χρειάζεται να τεθούν από το υπουργείο και να γίνει επιτέλους ο κατάλληλος σχεδιασμός ώστε εργασίες που να στηρίζονται στην αλληλοκατανόηση κυρίως όμως στο σεβασμό και στη συνεργασία να βρουν πρόσφορο έδαφος.

Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά περιστατικά βίας και παραβατικότητας σε Γυμνάσια, Λύκεια αλλά πλέον και σε Δημοτικά σχολεία. Οι οικονομικές ανισότητες, οι καινούριες μορφές ψυχαγωγίας, ο ρατσισμός, η έλλειψη του χρόνου των γονέων και τα λάθος πρότυπα είναι κάποιες από τις αιτίες που ευνοούν παραβατικές συμπεριφορές. Η άσκηση βίας έχει σαν αποτέλεσμα την αντίδραση και την εκδικητική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα η βία να προκαλεί τη βία, και όταν μιλάμε για βία δεν εννοούμε μόνο τη σωματική, αλλά και τη ψυχολογική και λεκτική βία, μορφές που κάποιες φορές είναι πιο επιβλαβείς για το παιδί από τη σωματική, επηρεάζουν τη ψυχοσύνθεσή του και σημάδια δεν επουλώνονται εύκολα. Γονείς και εκπαιδευτικοί γίνονται έρμαια των καταστάσεων, μη γνωρίζοντας το πώς θα το αντιμετωπίσουν χωρίς να προκαλέσουν περαιτέρω προβλήματα, όπως το στιγματισμό του παιδιού και την άδικη επίρριψη ευθυνών, με αποτέλεσμα ξεσπάσματα θυμού μεταξύ παιδιών και οικογενειών. Πολλοί εκπαιδευτικοί έρχονται αντιμέτωποι με έντονες αντιπαραθέσεις και επιθέσεις από τους ίδιους τους γονείς, ιδίως σε σχολεία που υπάρχει μία ποικιλομορφία στο σύνολο των παιδιών. Οι γονείς όπως και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι σε συνεχή επικοινωνία και συνεργασία για να μπορεί ο ένας να βοηθήσει στον άλλον με κοινό στόχο την βελτίωση της συμπεριφορά των παιδιών αυτών.

Σε όλα τα σχολεία βρίσκονται παιδιά με διαφορετικότητες, που προσδιορίζονται από τη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, από τις αξίες, τις ιδέες, την αναπηρία, τις μαθησιακές δυσκολίες και άλλα. Η διαφορετικότητα αποτελεί απαραίτητο στοιχείο σε ένα κοινωνικό σύνολο, για να δώσει χρώμα, νόημα και σκοπό στη ζωή μας και την ύπαρξή μας.

Όλοι μας ανεξαρτήτως ηλικίας υπήρξαμε μάρτυρες ή θύματα κοινωνικού ή φυλετικού ρατσισμού που εκδηλώνεται στα προαύλια, κυρίως των σχολείων με σωματική βία, απειλές, ύβρεις και λεκτική βία. Συμβαίνει όμως και μέσα στις σχολικές τάξεις, που εστιάζεται κυρίως στην επίδοση των μαθητών. Η κακή επίδοση ή μια λαθεμένη απάντηση σε ένα ερώτημα προκαλεί το χλευασμό, δυσμενή σχόλια, την αρνητική κριτική και την απόρριψη της διαφορετικότητας. Το ίδιο συμβαίνει και με τους επιμελείς μαθητές που είναι πάντα συνεπείς στις υποχρεώσεις και έχουν πολύ καλή επίδοση. Το ένα ή δύο παιδιά που διακρίνονται στην τάξη, τα αποκαλούν «φυτά» και τα σχολιάζουν δυσμενώς. Ρατσιστική αντιμετώπιση μπορεί να προκαλέσει η πολιτισμική κουλτούρα που έχουν τα παιδιά τα προερχόμενα από άλλες χώρες.

Η χειρότερη όμως μορφή ρατσισμού στα σχολεία ήταν η προσπάθεια ορισμένων συλλόγων γονέων και κηδεμόνων να μη φοιτήσουν τα προσφυγόπουλα στα ελληνικά σχολεία. Αγνοούν τα άτομα αυτά πως η πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση αποτελεί κατοχυρωμένο δικαίωμα όλων των παιδιών, χωρίς διακρίσεις, ανεξάρτητα από τη χώρα καταγωγής, το χρώμα του δέρματος και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ταυτόχρονα όμως είναι και υποχρέωση της Πολιτείας να δώσει, όπως και έδωσε λύση στο ευαίσθητο αυτό πρόβλημα. Γνωστό είναι το παράδειγμα της εκπαιδευτικού του Περάματος Ελένης Καραγιάννη που έδωσε στο πανελλήνιο μαθήματα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης. Αποδόμησε, με τη στάση της, τις φωνές αγριότητας, ξενοφοβίας και ρατσισμού που καλλιεργείται με επίκεντρο τα προσφυγόπουλα και την παρακολούθηση μαθημάτων, σε απογευματινές βάρδιες στα ελληνικά σχολεία.

Ο ρατσισμός, με οποιανδήποτε μορφή, όταν εκδηλώνεται, πλήττει όλους, ανεξαρτήτως, θύτες, θύματα και κοινωνικό σύνολο. Δημιουργεί αίσθημα κατωτερότητας, κυρίως, στα θύματα και αναταραχή στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και κινητικά προβλήματα αποτελούν στόχο του σχολικού ρατσισμού, που τις περισσότερες φορές οδηγεί στη σχολική βία (Bulling). Χαρακτηριστικό παράδειγμα σχολικού ρατσισμού αποτελεί η περίπτωση του φοιτητή της Γαλακτοκομικής Σχολής Ιωαννίνων. Έχασε τη ζωή ο φοιτητής, οι υπαίτιοι λογοδοτούν στη Δικαιοσύνη και το εκπαιδευτικό ίδρυμα είναι εκτεθειμένο στην κοινή γνώμη.

Το γεγονός αυτό, αλλά και πολλά άλλα της καθημερινής σχολικής ζωής επιβάλουν αναζήτηση και ανεύρεση λύσεων για την αντιμετώπιση στου σοβαρού αυτού προβλήματος του ρατσισμού στα σχολεία. Τον πρώτο λόγο τον έχουν οι εκπαιδευτικοί, που ζουν μαζί με τα παιδιά και γνωρίζουν καλά την ψυχολογία τους. Έχοντας ως βασικό εφόδιο την αγάπη, το σεβασμό και το ενδιαφέρον τους προς τα παιδιά μπορούν να προλάβουν ή να θεραπεύσουν πολλές δυσάρεστες καταστάσεις. Να μην είναι μέλημά τους μόνο η μετάδοση γνώσεων, αλλά και η εμβάθυνση στην πολύπλευρη εκπαίδευση των μαθητών που θα βασίζεται στις ανθρωπιστικές αρχές. Κύρια επιδίωξή τους να είναι η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, της αυτοεκτίμησης, και του σεβασμού στο συνάνθρωπό τους και στην προκειμένη περίπτωση στο συμμαθητή τους. Επιπλέον να καταστήσουν σαφές πως ο κάθε μαθητής έχει τη δική του αξία και μοναδικότητα. Να καλλιεργήσουν ένα τέτοιο κλίμα, ώστε τα παιδιά να νιώθουν άνετα, ασφαλή και προστατευμένα.

Τέλος οι γονείς μπορούν να προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στο θέμα αυτό. Όταν έχουν, έστω και ενδείξεις, για ρατσιστική συμπεριφορά που πραγματοποιείται από τα παιδιά τους ή σε βάρος των παιδιών τους, να επικοινωνούν με το σχολείο και από κοινού να προλαβαίνουν το κακό. Να αναπτύσσουν ζεστή και φιλική σχέση με τα παιδιά τους, να καλλιεργούν το πνεύμα της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού, ώστε αυτά να συζητούν μαζί τους τα απλά και σοβαρά θέματα που τα απασχολούν. Να αποφεύγουν τη χρήση βίας προς τα παιδιά, γιατί, ως γνωστό, η βία γεννά βία.