ΑΡΘΡΟ

Του Χάρη Δαμιανίδη

Απόφοιτου του τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης

 

 

Απαγχονισμός; Γκιλοτίνα; Εκτελεστικό απόσπασμα; Αρκετά κράτη του κόσμου έχουν δοκιμάσει έναν από τους παραπάνω τρόπους για την εκτέλεση θανατοποινιτών. Η εκτέλεση των εγκληματιών αποτελούσε σύνηθες φαινόμενο στο παρελθόν. Ανάλογα με τη φύση του εγκλήματος υπήρχε και διαφορετικός τρόπος θανάτωσης, π.χ. ο αποκεφαλισμός αποτελούσε έναν ευγενή τρόπο θανάτου ο οποίος αφορούσε τους αριστοκράτες ενώ ο απαγχονισμός ήταν απαξιωτικός και προβλεπόταν κυρίως για τους ληστές. Εν έτη 2018, η θανατική ποινή εφαρμόζεται ακόμη σε 58 κράτη του πλανήτη ενώ 97 χώρες έχουν προβεί στη κατάργησή της. Σε 140 κράτη ενώ δεν έχει καταργηθεί η θανατική ποινή, δεν την εφαρμόζουν. Στις χώρες που ισχύει και εφαρμόζεται, χρησιμοποιούνται διαφορετικοί τρόποι δολοφονίας και βασανισμού, π.χ. θάλαμος αερίων, ηλεκτρική καρέκλα, έγχυση δηλητηρίου, αποκεφαλισμός. Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, καμία χώρα δεν εφαρμόζει την θανατική ποινή, παρά μόνο η Λευκορωσία όπου διατηρεί ακόμη αυτού του είδους τον τρόπο τιμωρίας. Από την πλευρά της, η Ελλάδα κατήργησε τη θανατική ποινή το 1993 και θεσπίστηκε συνταγματικά στην αναθεώρηση του 2001. Η Ελλάδα αποτέλεσε μια από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που έβαλε φραγμό σε αυτού του είδους τη ποινή. Η τελευταία εκτέλεση πραγματοποιήθηκε το 1972, με την περίπτωση Λυμπέρη.

Γιατί όμως μια μερίδα της κοινωνίας επιθυμεί την επαναφορά της θανατικής ποινής; Από φόβο ή από εκδίκηση; Οι σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις με τα αδιέξοδα που δημιουργούν, τη βία που είναι διάχυτη στη καθημερινότητά μας και συντηρείται εσκεμμένα, το κλίμα φόβου που καθηλώνει τους ανθρώπους, οδηγεί ένα κομμάτι της κοινωνίας στη σκέψη για την επαναφορά της θανατικής ποινής. Μιλάμε κυρίως για μικροαστικά και μεσαία στρώματα που μότο στη ζωή τους έχουν το «ησυχία, τάξη και ασφάλεια». Ο,τιδήποτε διασαλεύει την ηρεμία τους προσπαθούν να το απομονώσουν με κάθε τρόπο και επιζητούν την άμεση επιβολή του κράτους για να επανέλθει η κοινωνική γαλήνη. Από τη συγκεκριμένη οπτική φαίνεται πως απουσιάζουν οι αναφορές στα κοινωνικά αίτια της εγκληματικότητας. Για οποιαδήποτε εγκληματική πράξη είναι σίγουρο ότι υπάρχει ατομική ευθύνη κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες και αν διαπράχθηκε το έγκλημα, που συνήθως εκδηλώνονται τέτοιες πράξεις σε ακραίες ψυχολογικές καταστάσεις. Γιατί όμως οδηγείται κάποιος σε αυτή τη πράξη; Ποια είναι η ευθύνη της πολιτείας και της κοινωνίας; Πόσο γνωρίζουμε τη παιδική του ηλικία; Την μετέπειτα ζωή του, τα αδιέξοδά του και τα διλήμματα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει; Εάν δε γνωρίζουμε το ιστορικό υπόβαθρο του κάθε εγκληματία καθίσταται δύσκολο να διαμορφώσουμε μια ολοκληρωμένη άποψη για την αιτία της εγκληματικής πράξης και πολύ περισσότερο για το εάν θα επιβληθεί η θανατική ποινή ή όχι. Εκτός εάν πιστεύει κάποιος ότι ο εγκληματίας γεννιέται τέτοιος. Εάν όμως κάποιος έχει αυτή τη γενετική προδιαγραφή, εάν αυτή είναι η φύση του, τότε τι ευθύνη φέρει για τις πράξεις του;

Οι υπέρμαχοι της θανατικής ποινής υποστηρίζουν ότι είναι απάνθρωπη πράξη η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής που συνήθως γίνεται κάτω από ακραίες καταστάσεις. Κανείς δε μπορεί να διαφωνήσει με αυτό. Πώς όμως τότε η επίσημη πολιτεία συνειδητά μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο έναν εγκληματία; Πώς μπορεί να τεκμηριώσει ηθικά μια τέτοια πράξη; Και σε χώρες όπου εφαρμόζεται η θανατική ποινή (Κίνα, Σαουδική Αραβία, Ιράν, Ιράκ, ΗΠΑ) μήπως έχουμε μείωση της εγκληματικότητας; Μάλλον όχι. Η πιο ισχυρή, προληπτική και αποτρεπτική δύναμη για την αποτροπή του εγκλήματος δεν είναι ο φόβος της ποινής του θανάτου, αλλά οι παρεμβάσεις της πολιτείας και της κοινωνίας για τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών ώστε να αποτραπεί οποιαδήποτε αρνητική ανθρώπινη συμπεριφορά. Μπορεί με τη θανατική ποινή να νιώθει μια ικανοποίηση η οικογένεια του θύματος, όμως το θύμα δε γυρίζει πίσω. Εδώ η θανατική ποινή λειτουργεί περισσότερο σαν πράξη εκδίκησης παρά σαν απόδοση δικαιοσύνης. Ίσως το σημαντικότερο μειονέκτημα της θανατικής ποινής είναι ότι η πράξη είναι μη αναστρέψιμη σε περίπτωση δικαστικής πλάνης π.χ. η περίπτωση Παγκρατίδη στην Ελλάδα που ενώ εκτελέστηκε το Φλεβάρη του 1968, ακόμη και σήμερα υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για την ενοχή του. Το κακό όμως έγινε. Και η βία η οποία ενέχει η εκτέλεση της θανατικής ποινής είναι σε θέση να διχάσει την κοινωνία. Σκοπός της ποινής θα πρέπει να είναι ο σωφρονισμός του εγκληματία, η ανάλογη διαπαιδαγώγησή του για να συνειδητοποιήσει τη πράξη του και επανενταχθεί όσο το δυνατόν πιο ομαλά στη κοινωνία. Η ανθρώπινη ζωή είναι αγαθό απαραβίαστο, θεωρείται φυσικό δικαίωμα και καμία κρατική εξουσία δε μπορεί για κανένα λόγο να την αφαιρέσει. Είναι ζήτημα πολιτισμού.