Η ανακύκλωση της σκέψης (Μέρος Α’)

ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

Τ. Λυκειάρχη

Στην προσπάθειά μου για καταγραφή και μελέτη της εθιμικής ζωής των κατοίκων της δραμινής υπαίθρου, επισκέφθηκα πριν από χρόνια το χωριό Πύργοι (τ. Βουρλίτσιον, Βουβλίτσι, Μπουμπλίτσι). Είχε προηγηθεί η επίσκεψή μου στα χωριά Καλή Βρύση (Γκόρνιτσα), Πετρούσα (Πλεύνα), Ξηροπόταμο (Βησσοτσάνη), Καλλίφυτο (Ραβίκα), Καλαμπάκι, Πλατανιά (Κουζλού – Κϊόι), Νικήσιανη, Μοναστηράκι (Δράνοβο), Μαυρολεύκη (Καρά – Καβάκ) κ.α.

Καρπό εκείνης της προσπάθειας υπήρξε η συγγραφή του πονήματός μου με τίτλο «Η εμβρυακή μορφή του θεάτρου και η λατρεία του θεού Διονύσου στη χώρα των Ηδωνών».

Λίγο έξω από τους Πύργους κίνησε την περιέργειά μου το γεγονός κάτω από κάθε υπεραιωνόβιο δένδρο υπήρχε και ένα προσκυνητάρι.

Η σκέψη μου ανέτρεξε στην αρχαία ελληνική λατρεία. Σύμφωνα λοιπόν μ’ εκείνη, ο άνθρωπος του λαού συνέλαβε την ιδέα να θωρακίσει κάθε στοιχείο της φύσης, όπου ζούσε, με μια υπερφυσική δύναμη, θεότητα, η οποία θα τον προστάτευε και μαζί μ’ αυτό θα εξασφάλιζε και τη δική του επιβίωση.

Έτσι έφτασε στο σημείο να σμιλεύσει θεότητες τόσο για το δάσος, όσο και για τον υδάτινο πλούτο. Και ήταν εύλογο να επικεντρώσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του στα δύο αυτά στοιχεία, στο ξύλο και στο νερό, αφού το πρώτο το χρησιμοποίησε για την κατασκευή της κατοικίας του, τη θέρμανσή του, το ψήσιμο των εδεσμάτων του, την προστασία του από τις καιρικές συνθήκες (βροχή, ήλιο) και τη βρώση των καρπών του, όταν επρόκειτο για καρποφόρο δένδρο.

Το δεύτερο στοιχείο, το νερό, κυρίαρχο για την επιβίωσή του, το πρόσεξε ιδιαίτερα, ενισχύοντάς το με μικρές και μεγάλες θεότητες (Νηρηίδες, νεράιδες), αλλά και ο Ποσειδώνας, με αρχική την προστασία όλου του υδάτινου στοιχείου (ποταμών, λιμνών, πηγών) και αργότερα του θαλασσίου στοιχείου, αφού πλέον ο άνθρωπος, προβαίνοντας στην κατασκευή σχεδιών, απλών αρχικά, κωπήλατων και ανεμοκινούμενων αργότερα, τόλμησε να διασχίζει τη θάλασσα, αναζητώντας νέα είδη τροφών, αλλά και υλικά για τις βιοποριστικές του ανάγκες.

Στο τομέα των δασών αρχικές θεότητες, που δημιούργησε, ήταν οι δαίμονες, μικρής βέβαια επιρροής, όμως ο άνθρωπος του λαού δεν παρέλειπε να προβαίνει στη λατρεία τους, ενδιαφερόμενος πάντοτε μην κινήσει την οργή τους και ακολουθηθεί η εγκατάλειψή του.

Στον κύκλο των θεοτήτων αυτών κυριαρχεί ο τραγόμορφος Πάνας, ακολουθούν οι Σιληνοί και οι Σάτυροι, ενώ την ηγεσία κατέχει η Άρτεμη, της οποίας το βασίλειο επεκτείνεται σ’ όλο το δασικό χώρο. Και κυριαρχούμενη από αγάπη για το ζωικό βασίλειο επιλέγει το αρχαιότερο στην εμφάνισή και γαλήνιο στη συμπεριφορά ελάφι, το οποίο προστατεύει ως κόρη οφθαλμού, οργιζόμενη σφοδρά κατά των θηρευτών, που τολμούν να του αφαιρέσουν τη ζωή (περίπτωση θυσίας Ιφιγένειας εν Αυλίδι).

Με το πέρασμα των αιώνων διευρύνεται ο κύκλος των θεοτήτων, μεγάλων και πανίσχυρων τώρα πια, στις οποίες, κατά τον φιλόσοφο Ξενοφάνη από την Κολοφώνα της Μ. Ασίας, έδωσε τις δικές του αρετές και ελαττώματα, κάτι που δεν διστάζει στο ποίημά του Περί Φύσεως να ψέγει τις σκανδαλώδεις πράξεις των θεών και να ειρωνεύεται την ανθρωπομορφική αντίληψη για το θείο.

Έτσι ο άνθρωπος του λαού δημιουργεί το Δωδεκάθεο, στην κορυφή του οποίου τοποθετεί τον πατέρα των θεών και των ανθρώπων, τον Δία, τον νεφεληγερέτη και τερπικέραυνο, τον οποίο υπερενίσχυσε με τη γενετήσια ορμή, που δεν διστάζει να συνευρίσκεται με όποια του γυαλίσει, αδιαφορώντας για την κρεβατομουρμούρα της μέγαιρας Ήρας, η οποία κάθε τόσο του δημιουργεί σκηνές ζηλοτυπίας.

Και να ήταν μόνο αυτό το ελάττωμά του; Εκδικητικός στο έπακρο, εξαπολύει τους κεραυνούς εναντίον των ανθρώπων, όταν απουσιάζει η τσίκνα ή είναι τόσο αδύναμη, ώστε δεν φτάνει μέχρι το μέλαθρο του Ολύμπου.

Τι να πει κανείς και για εκείνον τον Ερμή; Μείγμα αρετών και ελαττωμάτων. Προστάτης του εμπορίου (κέρδος), λόγιος, δόλιος, ευαγώνιος, κλέφτης από τα γεννοφάσκιά του, προστάτης των κλεφτών, αγγελιαφόρος των θεών και ψυχοπομπός. Λατρεύτηκε και εδώ στη Δράμα, όπως αποδεικνύεται από διασωθείσα αρχαία επιγραφή.

Τι παν πει κανείς και για εκείνη την Έριδα, που όλο το μυαλό της το έχει στο πώς θα κάνει τους ανθρώπους να μαλλιοτραβιούνται.

Χωρίς αμφιβολία, βγάζει κανείς το καπέλο του στην Εστία, που προστατεύει την οικογενειακή γαλήνη, που δυστυχώς στις ημέρες μας την κάνουμε άνω κάτω.

Μισητός πάντοτε ο Άρης, εξακολουθεί χαιρέκακα, όπως πάντα, να ευλογεί τους βιομηχάνους των όπλων, που, χωρίς τσίπα, αφαιρούν ζωές αθώων, βυθίζοντας στο δάκρυ και στο πόνο χιλιάδες ανθρώπους σκορπώντας στάχτες και γκρεμίζοντας μόχθο εκατοντάδων ετών.

Εύλογα λοιπόν αποκαλύπτεται κανείς μπροστά στη θεά Αθήνα, που και αυτή λατρεύτηκε σε τούτον τον τόπο, όπως μαρτυρεί ευρεθείσα αρχαία επιγραφή. Δεν μπορούσε να λείψει από τη δωδεκάδα το αποκορύφωμα της προστασίας της αρχαίας ελληνικής σκέψης, που άνοιξε διάπλατα το ανθρώπινο μυαλό και ετοίμασε το δρομολόγιο για την απρόσκοπτη καθιέρωση της θρησκείας της αληθινής αγάπης (Ο συ μισείς, ετέρω μη ποιήσης – Αγία Γραφή. Ουδαμώς δεί αντιδικείν, Πλάτων).

Αλλά κι εκείνος ο Απόλλων, η πηγή της ζωής με το φως και τη θερμότητα, τον οποίο, δυστυχώς, ελάχιστα σέβεται σήμερα ο άνθρωπος οδηγώντας στην καταστροφή το περιβάλλον.

Μα δεν τελειώσαμε. Θα τα ξαναπούμε, γυρίζοντας στα προσκυνητάρια των Πύργων.

(συνεχίζεται…)