ΑΡΘΡΟ
Του Χάρη Δαμιανίδη
Απόφοιτου του τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης
Φέτος συμπληρώνονται 48 χρόνια από το Νοέμβριο του 1970, όταν ορκίζεται Πρόεδρος της Χιλής, ο σοσιαλιστής Σαλβαδόρ Αλιέντε. Οι εξελίξεις στη Χιλή από το Νοέμβριο του 1970 μέχρι και τις 11 Σεπτέμβρη του 1973 που ανατράπηκε με πραξικόπημα από το δικτάτορα Πινοσέτ, εκπέμπουν ένα μήνυμα επίκαιρο και διαχρονικό για όσους οραματίζονται μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Είναι διδακτικές για τα όρια της αστικής δημοκρατίας. Την ανοχή και το σεβασμό που μπορεί να δείξει η οικονομική και πολιτική εξουσία στη λαϊκή ετυμηγορία. Αυτό που θεωρείται το ιερό και όσιο αυτής της δημοκρατίας (οι εκλογές) έχει σχετική ισχύ. Απαραβίαστο δεν είναι το σύνταγμα, τα ατομικά δικαιώματα και οι ελευθερίες αλλά τα συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών, που όταν θίγονται αυτά, τα υπόλοιπα χωρίς κανένα ενδοιασμό παραβιάζονται βάναυσα και κουρελιάζεται κάθε δημοκρατική αρχή. Αυτό έγινε στη Χιλή από τον δικτάτορα Πινοσέτ με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και την οικονομική συνδρομή από ευρωπαϊκές δυνάμεις. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Στις 4 Σεπτέμβρη του 1970 στη Χιλή διεξάγονται προεδρικές εκλογές, στις οποίες η Λαϊκή Ένωση με επικεφαλής τον Αλιέντε συγκεντρώνει 36,3%, ο Χόρχε Αλεσσάντρι που τον υποστήριξαν τα δεξιά κόμματα λαμβάνει 35% και ο Ραδομίρο Τόμιτς από το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα 27,8%. Στη Λαϊκή Ένωση συμμετέχουν το σοσιαλιστικό, το κομμουνιστικό και το ριζοσπαστικό κόμμα και κάποια άλλα μικρά κόμματα. Οι διαβουλεύσεις για το σχηματισμό κυβέρνησης ολοκληρώνονται τέλη Οκτώβρη, με τη συμφωνία να είναι ο Αλιέντε Πρόεδρος της Χιλής, ο οποίος ορκίζεται στις 4 Νοέμβρη. Η εξέλιξη αυτή, ένας μαρξιστής, Πρόεδρος στη Χιλή ενόχλησε ιδιαίτερα τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Νίξον, τότε Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών δήλωσε ότι «η προεδρία του Αλιέντε στη Χιλή σε συνδυασμό με το Φιντέλ Κάστρο δημιουργούν ένα “κόκκινο σάντουιτς” και αργότερα το πιθανότερο είναι να κοκκινίσει όλη η Λατινική Αμερική. Πρέπει να κάνουμε την οικονομία της Χιλής να “ουρλιάξει”». Η αμηχανία και ο αιφνιδιασμός από τις πολιτικές εξελίξεις, ακόμη και ο πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών στη Χιλή Έντουαρντ Κόρυ, προεξοφλούσε νίκη του δεξιού υποψήφιου, δίνουν τη θέση τους στην οργάνωση για τη προετοιμασία της ανατροπής του Αλιέντε. 2.700.000 δολάρια δόθηκαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες στη Χιλιανή αντιπολίτευση για να προετοιμάσουν και να οργανώσουν κάθε είδους δολιοφθορές και να προβάλλουν ποικίλα εμπόδια στο έργο της νέας κυβέρνησης. Το χριστιανοδημοκρατικό κόμμα της Ιταλίας, της Γερμανίας καθώς και οι βασιλικές οικογένειες του Βελγίου και της Ολλανδίας, βοήθησαν οικονομικά τους αντιπάλους του Αλιέντε ώστε να δημιουργήσουν κάθε είδους κολλήματα στο φιλολαϊκό έργο της κυβέρνησης. Με ιδιαίτερη συνέπεια και αποφασιστικότητα και ριζοσπαστική ορμή ο Αλιέντε προχωράει σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Κρατικοποιεί δεκάδες εταιρείες στον εξορυκτικό και βιομηχανικό τομέα, γίνεται αναδιανομή της γης και εισοδημάτων (απαλλοτριώσεις τσιφλικιών, αύξηση μισθών και πάγωμα τιμών). Ενισχύονται σημαντικά οι τομείς παιδείας και υγείας ενώ στην εξωτερική πολιτική γίνεται άνοιγμα προς την Κίνα, την Κούβα και τη Σοβιετική Ένωση. Με τις πολιτικές αυτές, ευρύτερα λαϊκά στρώματα ανασαίνουν ελεύθερα, αποκτούν κοινωνικά δικαιώματα που πριν δε μπορούσαν να φανταστούν. Η δημοτικότητα και η πολιτική βάση του Αλιέντε συνεχώς διευρύνονται και αυτό φάνηκε στις δημοτικές εκλογές του Απρίλη του 1971 οι οποίες δεν είχαν τοπικό χαρακτήρα αλλά ορίζονταν από τη κεντρική πολιτική σκηνή. Σε αυτές τις εκλογές η Λαϊκή Ένωση πήρε 50,9%, κέρδισε δηλαδή την απόλυτη πλειοψηφία. Αυτές οι ευνοϊκές εξελίξεις ερμηνεύτηκαν από τη κυβέρνηση Αλιέντε σαν προπομπός συνεχόμενων θετικών εξελίξεων τόσο σε πολιτικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικό. Όμως τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι.
Η αστική τάξη της Χιλής με του συμμάχους της στο εξωτερικό άρχισε να παίρνει μέτρα και να αντεπιτίθεται πιο οργανωμένα. Επέβαλε πιστωτικό αποκλεισμό στη Χιλή, έκανε ακόμη πιο δύσκολη την εισαγωγή των πλέον απαραίτητων τροφίμων και πρώτων υλών. Σε κοινωνικό επίπεδο, οι ακροδεξιές ομάδες «λουσμένες» με τα δολάρια των Ηνωμένων Πολιτειών, ξεχύνοντας στους δρόμους για να τραμπουκίσουν και να τρομοκρατήσουν οπαδούς τους Αλιέντε και αντιφασίστες. Τα μεσαία στρώματα ξεβολεμένα από την θύελλα των εξελίξεων είχαν γίνει φορείς της αντίδρασης. Δικηγόροι, γιατροί, οδοντίατροι ψήφιζαν διάφορες πολιτικές αποφάσεις μέχρι το σημείο να ζητούν και παραίτηση της κυβέρνησης. Η πόλωση ήταν εμφανής στη κοινωνία. Οι ιδιοκτήτες φορτηγών, ένας από τους στυλοβάτες της αντίδρασης, εμπόδιζαν με κάθε τρόπο την διακίνηση των εμπορευμάτων και τροφίμων. Στο στρατό που δεν τον έλεγχε ο Αλιέντε, γίνονταν δια της βίας παραιτήσεις αξιωματικών. Όλα αυτά ο Αλιέντε τα δέχονταν στο όνομα της ασφάλειας, του συμβιβασμού και της συμφιλίωσης. Θεωρούσε ότι με αυτό τον τρόπο θα κατευνάσει τους αντιπάλους του για να δείξουν συγκατάνευση και πνεύμα ανεκτικότητας. Όμως, επρόκειτο για τραγική αυταπάτη. Αυτές οι εξελίξεις προετοίμαζαν το πραξικόπημα του Σεπτέμβρη. Ήταν τόσος ο ιδεαλισμός του Αλιέντε που τον Αύγουστο του 1973, τοποθετεί αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων τον Πινοσέτ. Αυτόν που μερικές μέρες αργότερα θα τον ανατρέψει και θα εγκαθιδρύσει μια από τις πιο στυγνές δικτατορίες στη Λατινική Αμερική με 3.500 νεκρούς και θα οδηγήσει 40.000 Χιλιανούς σε βασανιστήρια και διώξεις.
Ποια ήταν η αδυναμία της κυβέρνησης Αλιέντε; Οι αυταπάτες σχετικά με τα μέσα που έπρεπε να χρησιμοποιηθούν για την εφαρμογή αυτού του προγράμματος. Υπήρχε η πεποίθηση στον ίδιο και σε τμήμα της κυβέρνησης του ότι με ειρηνικό τρόπο μπορεί να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός. Αποδείχτηκε τραγική πλάνη. Μπορεί μια κυβέρνηση με ένα πρόγραμμα ριζοσπαστικό και όραμα τη σοσιαλιστική οικοδόμηση να αναλάβει κυβερνητικές ευθύνες με κοινοβουλευτικές διαδικασίες; Αυτό βεβαίως μπορεί να γίνει. Όμως στη πορεία η σύγκρουση με τον αντίπαλο, η χρήση βίας είναι αναπόφευκτη. Όχι επειδή θα είναι επιλογή της κυβέρνησης αλλά θα οδηγηθεί εκεί λόγω της βίαιης αντίδρασης των πολιτικών δυνάμεων που στηρίζουν το μεγάλο κεφάλαιο. Και σε μια τέτοια περίπτωση πρέπει οι λαϊκές μάζες που στήριξαν με τη ψήφο τους μια τέτοια κυβέρνηση να είναι προετοιμασμένες για τέτοιες εξελίξεις. Όλα αυτά που λέγονται και γράφονται για σεβασμό στη λαϊκή ψήφο είναι θεμιτά όταν δε θίγονται τα συμφέροντα της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Όταν γίνει κάτι τέτοιο όλες οι διακηρύξεις για δημοκρατικές διαδικασίες και λαϊκή ετυμηγορία σκίζονται και πετιούνται στο καλάθι των αχρήστων. Αυτό είναι το μεγάλο δίδαγμα από τη Χιλή του Αλιέντε.
