Αυτό είναι το νέο ΕΣΠΑ – Όλα τα Επιχειρησιακά Προγράμματα

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ 20 ΣΙΓΟΥΡΑ ΚΑΙ ΔΥΟ ΠΙΘΑΝΑ ΝΕΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2021-2027 – ΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑ Η ΛΙΣΤΑ ΕΡΓΩΝ ΓΙΑ ΤΑΜΕΙΟ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΚΑΙ ΕΣΠΑ – Η ΝΕΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Του Θοδωρή Καραουλάνη

Ο Σεπτέμβριος σηματοδοτεί την είσοδο στην τελική ευθεία για να κλειδώσει το νέο ΕΣΠΑ της περιόδου 2021 – 2027 και ταυτόχρονα αποφασίζονται οι δράσεις που θα περιληφθούν στη νέα χρηματοδοτική στρατηγική της ΕΕ: το Ταμείο Ανάκαμψης.

Ήδη η χώρα μας έχει καταθέσει το καλοκαίρι το σχέδιο του νέου ΕΣΠΑ στις κοινοτικές αρχές για σχόλια, παρατηρήσεις και έγκριση, προκειμένου αμέσως μετά, σε λίγους μήνες, να προχωρήσει ο τελικός σχεδιασμός και να φθάσουμε εγκαίρως στην υπογραφή του νέου Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση επεξεργάζεται το τελικό σχέδιο του εθνικού σκέλους για το Ταμείο Ανάκαμψης (από τις επιπτώσεις του κορωνοϊού), που θα αποστείλει στις Βρυξέλλες. Και τα δύο κείμενα, που δεν είναι τελικά, η κυβέρνηση τα κρατά «μυστικά» όσον αφορά τις λεπτομέρειές τους και εμπιστευτικά στο χειρισμό τους, ενώ κάνει κάποιες επιμέρους διαρροές για το περιεχόμενο, για να «μετρήσει» αντιδράσεις.

Πως προχωρά ο σχεδιασμός για το Ταμείο Ανάκαμψης

Για το Ταμείο Ανάκαμψης τα πράγματα είναι ακόμη θολά. Η κυβέρνηση παρουσίασε εσωτερικά ένα προσχέδιο στα τέλη Αυγούστου και επί αυτού συνεχίζονται οι συζητήσεις και οι διαπραγματεύσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες της EURACTIV.gr, οι απαιτήσεις των Υπουργείων σε πολλούς τομείς υπερβαίνουν τα διαθέσιμα χρήματα και δεν είναι σύμφωνες προς τις κατευθύνσεις της ΕΕ. Θυμίζουμε ότι βασικοί άξονες του Ταμείου Ανάκαμψης είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η κλιματική προσαρμογή. Για παράδειγμα, στο Εθνικό Σχέδιο, πληροφορίες αναφέρουν ότι ενώ οι «πράσινες δράσεις» θα καλύψουν περίπου το 30% του προγράμματος, στο σχεδιασμό είναι διαθέσιμα περίπου 7,5 δις ευρώ και μόνο ένα Υπουργείο ζητά τα 5,5 από αυτά! Και πολλές δράσεις είναι «πράσινες» μόνο κατ’ όνομα: για παράδειγμα έργα υποδομής και κτήρια βαφτίζονται «πράσινα» βάζοντας απλά αρχές βιοκλιματικού σχεδιασμού ή υλικά φιλικά στο περιβάλλον κλπ. Η κατανομή των πόρων μεταξύ των σχεδίων των ενδιαφερόμενων Υπουργείων αποτελεί πονοκέφαλο τις τελευταίες εβδομάδες σε διάφορα επίπεδα του κυβερνητικού επιτελείου.

Γενικότερα, από τις συνδυασμένες πληροφορίες από πολλές πηγές, η κυβέρνηση φαίνεται να πελαγοδρομεί ανάμεσα στο ποια έργα και ποιες δράσεις θα ενταχθούν στο Ταμείο Ανάκαμψης και ποια/ποιες στο ΕΣΠΑ. Αλλά η ώρα των τελικών αποφάσεων πλησιάζει γοργά…

Νέα αρχιτεκτονική ΕΣΠΑ

Η EURACTIV.gr αποκαλύπτει ότι το νέο ΕΣΠΑ θα συνοδεύεται από λίγες αλλά μεγάλες αλλαγές στον σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική του. Άλλωστε με ρεπορτάζ μας ειδικά για το θέμα των έργων αποβλήτων (με αφορμή τη ΣΔΙΤ Πελοποννήσου) είχαμε αναδείξει – πρώτοι και μόνοι από τα ελληνικά ΜΜΕ – σοβαρούς προβληματισμούς της Κομισιόν που οδηγούν εν τέλει σε αλλαγές στην αρχιτεκτονική του ΕΣΠΑ. Η πλέον σημαντική, σε συμβολικό αλλά και ουσιαστικό-διαχειριστικό επίπεδο, αλλαγή του νέου ΕΣΠΑ, είναι το σπάσιμο σε δύο ξεχωριστά Επιχειρησιακά Προγράμματα των Έργων Υποδομής (Μεταφορές) και των Έργων Περιβάλλοντος (Περιβάλλον – Ενέργεια – Κλιματική Αλλαγή). Και αυτό γιατί το σχήμα κοινού ΕΠ για δύο εξαιρετικά διαφορετικά και αλληλοσυγκρουόμενα πολλές φορές αντικείμενα (δημόσια έργα – περιβάλλον) απεδείχθη αποτυχημένο. Σύμφωνα με πληροφορίες της EURACTIV.gr μόλις οριστικοποιηθεί το σχέδιο του νέου ΕΣΠΑ θα έρθει και σχετικό νομοσχέδιο για τη νέα δομή του.

Πως θα κατανεμηθεί το νέο ΕΣΠΑ – τα νέα Επιχειρησιακά Προγράμματα

Στο κομμάτι του αρχικού, επιτελικού σχεδιασμού του νέου ΕΣΠΑ τα πράγματα είναι πιο προχωρημένα και συντεταγμένα. Αυτό πιστώνεται στη συστηματική δουλειά που έχει γίνει από την ομάδα του Υφυπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων Γιάννη Τσακίρη με την αποφασιστική συμβολή του Γενικού Γραμματέα Δημήτρη Σκάλκου, υπό την εποπτεία του Υπουργού Άδωνι Γεωργιάδη. Σύμφωνα με πηγές του Υπουργείου Ανάπτυξης, καθοριστικό ρόλο στα κείμενα σχεδιασμού έπαιξε ολόκληρη η πολυπληθής ομάδα στελεχών που επιστρατεύτηκαν υπό τον Γιάννη Τσακίρη για την προετοιμασία του σχεδίου του νέου ΕΣΠΑ, με ξεχωριστή σημασία να αποδίδεται στη συμβολή του Αλέκου Κρητικού, παλαιού στελέχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και με μακρά εμπειρία στα διαρθρωτικά ταμεία αλλά και στο περιεχόμενο ειδικής μελέτης του ΟΟΣΑ που ζήτησε το Υπουργείο.

Ωστόσο, από το ΥΠΑΝΕΠ είναι επιφυλακτικοί, ακόμη, στην ανακοίνωση λεπτομερειών. Τόσο για τη δομή όσο και για την αρχιτεκτονική του νέου ΕΣΠΑ, ποσώς μάλλον για πιθανή λίστα έργων. Πάντως, ήδη η κυβέρνηση έχει επιβεβαιώσει επισήμως και δημοσίως, με ανακοινώσεις του ΥΠΕΝ, την ύπαρξη ξεχωριστού επιχειρησιακού προγράμματος για την απολιγνιτοποίηση και τη δίκαιη μετάβαση που θα αφορά ειδικά της περιοχές που πλήττονται από την απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων: Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη.

Στο κείμενο 122 σελίδων της κυβέρνησης προς την Κομισιόν περιλαμβάνονται, όπως έχει επιβεβαιώσει η euractiv.gr από υψηλόβαθμες πηγές του Υπουργείου Ανάπτυξης, τα εξής επιχειρησιακά προγράμματα:

6+1 τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ:

(1) Ανταγωνιστικότητα – Επιχειρηματικότητα,

Είναι το σημερινό ΕΠΑΝΕΚ που θα συνεχίσει με σχεδόν τις ίδιες στοχεύσεις και δράσεις, κυρίως για τη στήριξη της Επιχειρηματικότητας.

(2) Ανθρώπινο δυναμικό – Καταρτίσεις – Εκπαίδευση – Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης,

Συνεχίζει και το ΕΠ που καλύπτει τόσο τα προγράμματα του Υπουργείου Εργασίας όσο και του Υπουργείου Παιδείας.

(3) Ψηφιακός μετασχηματισμός (το σύνολο των ψηφιακών και ευρυζωνικών, πλην της επιχειρηματικότητας),

Ξεχωριστό πρόγραμμα, μιας και αποτελεί προτεραιότητα τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για τις ψηφιακές δράσεις. Θυμίζουμε ότι ήδη το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης έχει πάρει τις αρμοδιότητες και για τα έργα πληροφορικής στο τρέχον ΕΣΠΑ, οπότε η εξέλιξη ήταν αναμενόμενη. Εδώ θα ενταθούν και οι δράσεις ενίσχυσης του δημόσιου τομέα.

(4) Ενιαίο σχέδιο δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης,

Σημαντική αλλαγή με το παρελθόν είναι η δημιουργία ειδικού ΕΠ για την αντιμετώπιση των συνεπειών της απολιγνιτοποίησης: κοινωνικών, οικονομικών και άλλων.

(5) Περιβάλλον – Ενέργεια – Κλιματική αλλαγή (συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής προστασίας)

Σημαντική αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν η ανεξαρτητοποίηση του περιβάλλοντος από τις υποδομές αλλά και παράλληλα η ένταξη της ενότητας της πολιτικής προστασίας σε αυτό. Πρακτικά, το ΕΠ θα καλείται να χρηματοδοτήσει όχι μόνο ενεργειακές και περιβαλλοντικές δράσεις όπως στην προηγούμενη και τρέχουσα προγραμματική περίοδο, αλλά και ανάγκες για έργα και δράσεις αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της (διάβρωση ακτών, ερημοποίηση-λειψυδρία, δασικές πυρκαγιές κλπ)

(6) Μεταφορές

Εδώ θα ενταχθούν όλα τα έργα υποδομών – δημόσια έργα όπως οδοποιία, σιδηροδρομικές και αεροπορικές μεταφορές, λιμάνια κλπ

Ειδικά στα δύο τελευταία προγράμματα, μένει να αποσαφηνιστεί μετά τις παρατηρήσεις της Κομισόν αν τελικά οι δράσεις βιώσιμης κινητικότητας και πράσινων μεταφορών θα ενταχθούν στο ΕΠ μεταφορές ή στο αντίστοιχο για το περιβάλλον και την Κλιματική Αλλαγή. Ρόλο θα παίξει σε αυτό και ποιες δράσεις θα ενταχθούν τελικά στο Ταμείο Ανάκαμψης, καθώς οι ανάγκες είναι μεγάλες.

Ακόμη όπως και σήμερα, θα δημιουργηθεί ένα ξεχωριστό ΕΠ για τα προγράμματα εδαφικής (διασυνοριακής) συνεργασίας (Interreg κλπ).

Τέλος, ακολουθούν τα 13 περιφερειακά προγράμματα της χώρας, δηλαδή τα ΕΠ: Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Ηπείρου, Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας, Δυτικής Ελλάδας, Ιονίων Νήσων, Πελοποννήσου, Αττικής, Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης. Αναμένεται ενίσχυση της περιφερειακής πολιτικής, καθώς πλέον οι 13 Περιφέρειες θα μπορούν να διαχειριστούν σημαντικά αυξημένους πόρους, που αντιστοιχούν περίπου στο 1/3 των συνολικών πόρων του νέου ΕΣΠΑ.

Τα ερωτηματικά

Σημειώνουμε ότι άλλες πηγές της EURACTIV.gr τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στην Αθήνα επιμένουν ότι προωθούνται ή εξετάζονται και ορισμένα μικρότερα ή εξειδικευμένα Επιχειρησιακά Προγράμματα για τη νέα προγραμματική περίοδο, όπως:

ΕΠ Τεχνικής Βοήθειας: Η Τεχνική Βοήθεια, δηλαδή οι σύμβουλοι και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί το κράτος για την οργάνωση και αξιοποίηση όλου του ΕΣΠΑ, αποτελούν πάντα βασικό στοιχείο του σχεδιασμού μιας προγραμματικής περιόδου, με βάση τις κατευθύνσεις της ΕΕ. Επομένως Τεχνική Βοήθεια ια υπάρξει και στο νέο ΕΣΠΑ. Εδώ όμως, η τελική απόφαση θα ληφθεί με βάση την πολιτική απόφαση μεταξύ Αθήνας και Βρυξελλών ανάμεσα στην επιλογή ξεχωριστού Επιχειρησιακού Προγράμματος και στην επιλογή ύπαρξης ξεχωριστής θεματικής Τεχνικής Βοήθειας σε κάθε επιχειρησιακό πρόγραμμα.

ΕΠ τύπου ΕΒΥΣ: Η Ελλάδα έτρεξε στο μέσο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου ένα μικρό νέο επιχειρησιακό πρόγραμμα, το επονομαζόμενο ΕΒΥΣ (Επισιτιστική και Βασική Υλική Συνδρομή), με πόρους από το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς του Απόρους του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, που βασίζεται στον κανονισμό FEAD της ΕΕ. Ο FEAD στις Βρυξέλλες γνωρίζει ήδη νέα δυναμική (έχουν εγκριθεί τροποποιήσεις) και αποτελούν βραχίονα της αντίδρασης της ΕΕ στην κρίση του κορωνοϊού. Οι αλλαγές που γίνονται σε αυτό το σημείο πιθανότατα δεν λήφθηκαν υπόψη στη σύνταξη του εθνικού σχεδίου του νέου ΕΣΠΑ και μένει να δούμε αν θα αποτελέσουν ξεχωριστό επιχειρησιακό πρόγραμμα.

Και κάποια προβλήματα

Η Πολιτική Συνοχής της ΕΕ με τα ταμεία της θα συνεχίσει να είναι κύριος αρωγός της Ελλάδας, όπως και όλων των Περιφερειών, στη νέα προγραμματική περίοδο. Όμως η EURACTIV.gr πληροφορείται ότι – όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και – στις Βρυξέλλες, συζητείται ήδη ότι οι προτάσεις της Ελλάδας δεν κάνουν ξεκάθαρο τί θα ενταχθεί στον έναν άξονα (ΕΣΠΑ) και τί στον άλλο (Ταμείο Ανάκαμψης), γεγονός που δημιουργεί προβληματισμό, καθώς δεν υπάρχει ξεκάθαρη κατεύθυνση για κανένα από τα δύο. Αυτό όμως δεν είναι μόνο πρόβλημα της Αθήνας, καθώς ήδη το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σημείωσε ως αδυναμία της ΕΕ το ότι οι διαδικασίες για τα δύο αυτά σκέλη γίνονται ταυτόχρονα χωρίς ξεκάθαρους κανόνες. Τέλος, από το κλίμα που μεταφέρεται από τις Βρυξέλλες στην EURACTIV.gr διαφαίνεται μια ενόχληση σε γραφειοκρατικό επίπεδο για την ιδιαίτερη έμφαση που δίνεται και πάλι από την Ελλάδα σε δράσεις Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων, καθώς εκεί επιθυμούν μεγάλα έργα που να «τραβούν» και ιδιωτική χρηματοδότηση και να έχουν πιο εύκολη διαχείριση – κάτι όμως που βρίσκεται μακριά, πολλές φορές, από τις ανάγκες της ελληνικής οικονομίας.