ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

Τ. Λυκειάρχη

 

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ

 

 

Μέρος B’

Ανάμεσα στα πολλά πήλινα ειδώλια, τα οποία έφεραν στο φως οι ανασκαφικές έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν από τους Άγγλους αρχαιολόγους, με προεξάρχοντα τον Άγγλο Ρέμφριου και πλειάδα άλλων αρχαιολόγων, μεταξύ των οποίο συγκαταλεγόταν και προϊστορική βοτανολόγος, στον προϊστορικό οικισμό των Σιταγρών ή του Φωτολίβους, ξεχώριζαν για τον τρόπο κατασκευής τους και τη φιλοσοφία της κατασκευής, τα ειδώλια της Μητέρας Γης ή της Θεάς της Γονιμότητας.

Ειδώλια πήλινα νεολιθικά βρέθηκαν και σε άλλους νεολιθικούς οικισμούς, όπως αυτός του Δοξάτ Τεπέ στην περιοχή του Καλαμπακίου, δίπλα στον ξεροχείμαρρο του Καλαμπακίου. Σον νεολιθικό αυτό οικισμό, ύστερα από υπόδειξη μαθητών μου, όταν εδίδασκα πριν από χρόνια στο Λύκειο Καλαμπακίου, εντοπίσαμε ειδώλια πήλινα, ακρωτηριασμένα, λόγω καλλιέργειας του εδάφους από αγροτικά μηχανήματα. Τα ειδώλια αυτά έχουν ζωώδη μορφή. Σώζεται το άνω μέρος του σώματος (από το λαιμό και πάνω). Αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο αρχαιολογικό μουσείο της Δράμας και αποτελέσανε, ύστερα από εισήγηση της ταπεινότητάς μου, ως έμβλημα της τότε Κινηματογραφικής Λέσχης Δράμας και μετέπειτα ως ομοίωμα αργυρό, που απομένονταν ως βραβείο στους διακρινόμενους συμμετέχοντες του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας.

Εκτός από τη θεά της Γονιμότητας ή της Μητέρας Γης, στη χώρα των Ηδωνών λατρεύτηκαν ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, κατά την αναφορά του θείου Ομήρου Δίας ή Ζευς, ο οποίος είχε το θρόνο του στον Όλυμπο και γι’ αυτό είχε την προσωνυμία Ολύμπιος. Παράλληλες προσωνυμίες, δοσμένες από τον Όμηρο, σκηπτούχος βασιλεύς (Α, 279), Κρόνιων (Α, 405), Τερπικέραυνος (Α, 419), Ολύμπιος (Α, 508), Αινότατος Κρονίδης (Α, 552), Αστεροπητής (Α, 580), Υπερμενεύς Κρονίων (Β, 350), Κήδιστος και Μέγιστος (Γ, 398), Νεφεληγερείτης (Ε, 376), πατήρ ανδρών τε Θεώντε (Ε, 872), Άναξ Κρονίων (Η, 200).

Παράλληλα με τον Δία λατρεύτηκαν από τους Ηδωνούς και τα εξώγαμα από τη συνεύρεσή του με τη Λητώ παιδιά, ο Απόλλωνας και η Άρτεμη, γεννημένα στη Δήλο, ύστερα από το ανηλεές κυνηγητό της ζηλιάρας Ήρας, η νόμιμη κόρη του Δία Αθηνά, η θεά της σοφίας, αλλά και ως Minerra Augusta medica (= Αθηνά Αυγούστα γιατρίνα), σύμφωνα με τους Ρωμαίους, χαρακτηρισμός προερχόμενος από λατινική επιγραφή που βρέθηκα στην παλιά Μητρόπολη της Δράμας χαραγμένη σε μικρό βωμό και δημοσιευμένη από τους Perrot, Heuzey και Mommsen, ο Πλούτωνας, ο Ερμής, η Δήμητρα, ο Ασκληπιός, ο εξώγαμος γιος του Δία Διόνυσος, τον οποίο απέκτησε με τη Σεμέλη, ο εξώγαμος γιος του Δία ήρωας Ηρακλής, τον οποίο απέκτησε με την Αλκμήνη, ο Ποσειδώνας (ως θεός γενικά των υδάτων), η Κυβέλη, η Ίσιδα, ο Σέραπης, ο Ώρος, ο Τελεσφόρος, ο Ασκληπιός, η Άρτεμη η Ταυροπόλος, ο Άττις, ο Liber parter (ρωμαϊκή επωνυμία του Διονύσου) κ.α.

Ιδιαίτερα στην περιοχή του Νευροκοπίου λατρεύτηκαν οι θεοί Πλούτωνας, Ερμής, Περσεφόνη και Ασκληπιός. Αυτό τουλάχιστον διαφαίνεται από μια αναθηματική επιτύμβια ανάγλυφη στήλη, που βρέθηκε στην περιοχή του Νευροκοπίου. Τη στήλη εντόπισε η ταπεινότητά μου πριν από χρόνια στο αρχαιολογικό μουσείο των Σερρών και με εισήγησή της μεταφέρθηκε στο νεοσύστατο αρχαιολογικό μουσείο της Δράμας.

Η στήλη χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο άνω μέρος υπάρχει χαραγμένη η επιγραφή: Κυρίω Πλούτωνι. Στη μέση της στήλης απεικονίζονται καθαρά και ανάγλυφα και με την εξής σειρά από αριστερά οι θεοί: Ασκληπιός, Κερδώος Ερμής (ένα από τα επίθετα, που συνόδευαν το θεό και δήλωνε μια από τις πολλές ιδιότητές του. Μ’ αυτή την ιδιότητά του βρέθηκε επιγραφή και στην πόλη της Δράμας), ο Πλούτωνας και η Περσεφόνη.

Τέλος, στο κάτω μέρος αναφέρονται τα ονόματα των αναθετών: Αυρήλιος Μεσθμεναίος, Αυρήλιος Γηπέπυρις, Εζεβενεύς και γυνή Μουκίου. Χρονολογικά η αναθηματική στήλη εντάσσεται στο 2ο μ.Χ. αιώνα. Κάποια από τα ονόματα της επιγραφής παραπέμπουν σε ρωμαϊκή ονοματολογία και προφανώς η κατασκευή της στήλης συντελέστηκε μετά την κατάκτηση της περιοχής από τους Ρωμαίους, υπαγόμενη στην colonia Philippensis (= αποικία Φιλιππηνή, αποικία των Φιλίππων).

Εκείνος όμως, που λατρεύτηκε περισσότερο και με μεγάλη ευλάβεια από τους Ηδωνούς και που η λατρεία του άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της μέχρι σήμερα, ήταν ο νόθος γιος του Δία, ο Διόνυσος, ο θεός της φύσης, της αισιοδοξίας, της χαράς, του ξέφρενου ενθουσιασμού με τις αναμαλλιασμένες και φρενιασμένες συνοδούς του, τις Βάκχες ή Μαινάδες.

Αλλά γι’ αυτόν το θεό, που οι απόγονοι των Ηδωνών στην περιοχή μας δεν λησμονούν, έστω και ξεθωριασμένα από την αρχική φιλοσοφία της λατρείας του, να τον τιμούν κατά τον αρχαίο μήνα Γαμηλίωνα (σημερινό Ιανουάριο) διαιωνίζοντας τη διαχρονικότητα της ελληνικής παράδοσης.

Γι’ αυτόν τον πολύπαθο θεό, όμως και πεισματάρη, θα μιλήσουμε διεξοδικά σε άλλα άρθρα μας.