ΑΡΘΡΟ
Του Γ.Κ. Χατζόπουλου
Τ. Λυκειάρχη
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Στο σημείο αυτό έχουν τη θέση τους τα ακόλουθα σχόλια. Η ευγενής συμπεριφορά του επισκέπτη προς την προστάτιδα θεότητα της βρύσης (τσεσμές) είχε ως ανταμοιβή την απλόχερη προσφορά χρυσών νομισμάτων. Και μάλιστα νομισμάτων με τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη. Συμβολική η κατονόμαση της ανταμοιβής, που εξέφραζε και εκφράζει τον αιώνιο πόθο του ανθρώπου για την απόκτηση του ευγενούς μετάλλου, το οποίο κατά τον τραγικό ποιητή της κλασικής αρχαιότητας Σοφοκλή διαφθείρει συνειδήσεις αρχόντων και καταστρέφει πόλεις29, αλλά και κατά τους βυζαντινούς θυμοσόφους «κατεβάζει τ’ άστρα, γκρεμίζει κάστρα»30, δεν υποκρύπτει τον διακαή πόθο της ευτυχίας, αφού ο λαϊκός θυμόσοφος λόγος «ό,τι πιάνεις, να γίνεται χρυσάφι»31 δεν είναι και ο οραματισμός του ανθρώπου του λαού, του οποίου ο βίος είναι πολύπλαγκτος μιας και βρίσκει κάθε τόσο στις προσπάθειές του αντιμέτωπους εμφανείς και αφανείς χαιρέκακους αντιπάλους;
Αναγκαίος νομίζουμε ότι θεωρείται και ο σχολιασμός της σιωπής, την οποία πρέπει να τηρεί ο επισκέπτης κατά την προσέλευσή του στη βρύση.
Ανατρέχοντας κανείς στην αχλύ της ελληνικής παράδοσης, συναντά παρούσα τη σιωπή, την οποία ο σκηνικός φιλόσοφος, τραγικός ποιητής της κλασικής αρχαιότητας, Ευριπίδης χαρακτηρίζει δια στόματος της Ιφιγένειας «ιερή», την ώρα που εντέχνως επιχειρεί να αποκαθάρει το μιανθέν ξόανον της θεάς Άρτεμης32, εξυφαίνοντας το παραπλανητικό σχέδιο της απόδρασής της με τον αδελφό της Ορέστη από τη βάρβαρη χώρα των Ταύρων. Η σιωπή αυτή αποτελούσε και για πολλά χρόνια εξακολουθούσε να αποτελεί όρο επιβεβλημένο σε λατρευτικές τελετές, μαγικές πράξεις (πρόγνωση μοίρας, κ.ά.), ποικίλες δεισιδαίμονες ενέργειες, που συντελούνται σε διάφορες βιοτικές στιγμές, στη λαϊκή ιατρική (ξεμάτιασμα), κ.ά.
Η παρουσία του αμίλητου νερού δεν είναι εμφανής στον Πόντο μόνο κατά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Απαντάται και στη μαντική πράξη, που τελείται την παραμονή της γιορτής του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στις 24 Ιουνίου, τη γνωστή στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο ως ημέρα τ’ Αη Γιαννιού του Κλήδονα ή του Φανιστή ή του Λαμπροφόρου ή του Λιοτροπιού. Στον Πόντο ήταν γνωστή ως «ο κλήδονας, τ’ Αη-Γιάννε το κουτίν»33.
Κατά τη μαντική αυτή πράξη νέοι και νέες, άγαμοι, τοποθετούσαν κατά τρόπο τελετουργικό μέσα σε σταμνί ευρύστομο διάφορα σημάδια, όπως κοσμήματα, μήλα κ.ά. Με την πράξη αυτή επιχειρούσαν να μαντεύσουν τον ή τη σύντροφο της ζωής. Πριν από την τοποθέτηση των «σημείων» στο σταμνί, φρόντιζαν να το γεμίζουν με ποσότητα νερού, το οποίο μεταφέρανε από κάποιο πηγάδι ή βρύση αμίλητα. Μετά
την τοποθέτηση των σημείων, το στόμιο του αγγείου καλυπτόταν επιμελώς με κόκκινο ύφασμα, χρώμα σκόπιμα επιλεγμένο. Μετά την αποσφράγιση του αγγείου ακολουθούσε η εξαγωγή των μαντειών συνοδευόμενη από την εύγλωττη αγωνία.
(συνεχίζεται…)
29 Σοφοκλής, Αντιγόνη, στίχ. 295, 322.
30 Βυζαντινή παροιμία: «Τ’ άσπρα (=το χρήμα) κατεβάζουν τ’ άστρα, γκρεμίζουν κάστρα».
31 Ευχή λαϊκή προς ευεργετήσαντα.
32 Ευριπίδης, Ιφιγένεια η εν Ταύροις.
33 Φίλωνας Κτενίδης (θεατρικό έργο). Γ. Α. Μέγας, Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, Αθήναι 1963, και Π. Α. Μπιμπέλα, Λαογραφικά Κυδωνιών, Αθήνα 1956.
