ΑΡΘΡΟ
Του Δρ. Σπύρου Κιουλάνη
Διευθυντή Εκπαίδευσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δράμας
Σ.Ε.Π. Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
- Ή προσεγγίζοντας ερμηνευτικά μία πρόσφατη έρευνα για την εφαρμογή της εξ αποστάσεως σχολικής εκπαίδευσης στον τόπο μας
(συνέχεια από το προηγούμενο)
Η συστηματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα διδακτικής και σχεδιασμού διδακτικών περιβαλλόντων στο διαδίκτυο, αποτελεί μία αναγκαία και ικανή συνθήκη που μπορεί να φέρει τους εκπαιδευτικούς κοντά στο θεωρητικό πλαίσιο και στις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η προοπτική αυτή, αποτελεί μία ακόμη βασική παραδοχή για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Μία παραδοχή που συνδέεται με την επιθυμία των εκπαιδευτικών να γνωρίσουν το σχετικό πεδίο.
Η πρόσφατη ανταπόκριση πλέον των 1300 εκπαιδευτικών από όλη τη χώρα που δήλωσαν συμμετοχή στη διαδικτυακή επιμόρφωση που υλοποιούμε αυτό το διάστημα στην πλατφόρμα ασύγχρονης τηλεκπαίδευσης της ΔΔΕ Δράμας, αναφορικά με το σχεδιασμό μιας διδακτικής ενότητας στην εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, καταδεικνύει αυτή την προοπτική. Κυρίως όμως η προοπτική αυτή αναδεικνύεται μέσα από την καθημερινή προσπάθεια προσαρμογής της διδασκαλίας των εκπαιδευτικών στα δεδομένα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Τα στοιχεία αυτά είναι εμφανή και μέσα από τις απαντήσεις των εκπαιδευτικών στην ερώτηση: «Λόγω της απόστασης που σας χωρίζει από τους μαθητές σας, έχετε αλλάξει τις διδακτικές σας προσεγγίσεις ή ακολουθείτε τα διδακτικά μοντέλα που χρησιμοποιούσατε;». Η απάντηση υπήρξε χαρακτηριστική: το 75,9% δήλωσε πως «η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι μία διαφορετική εμπειρία στην οποία προσπαθώ να προσαρμοστώ». Γι’ αυτή και μόνο την ομολογία, υπό συνθήκες μάλιστα εξαιρετικής πίεσης, οφείλουμε την επόμενη μέρα της κρίσης να αναλάβουμε σημαντικές πρωτοβουλίες.
Τα στοιχεία αυτά δείχνουν πως οι εκπαιδευτικοί θέλουν. Εκείνο το οποίο απομένει είναι να μάθουν τον τρόπο. Δεν αρκεί δηλαδή να επισημαίνουμε ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι μία διδακτική μεθοδολογία η οποία έχει τις δικές της αρχές, αλλά να οργανώσουμε και τα κατάλληλα μαθησιακά και επιμορφωτικά περιβάλλοντα που θα το δείξουν αυτό στην πράξη. Η καλύτερη μάλιστα προσέγγιση μίας παρόμοιας προοπτικής είναι η βιωματική και εμπειρική μάθηση. Δεν αρκεί δηλαδή η θεωρία, καθώς απαιτείται πράξη.
Λέγεται και πολύ σωστά λέγεται πως το βασικότερο στοιχείο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, είναι «να μάθουμε στους μαθητές μας πώς να μαθαίνουν». Το ερώτημα είναι πώς θα συμβεί αυτό, εάν η επιμορφωτική προσέγγιση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης από τους εκπαιδευτικούς, γίνεται καθαρά σε θεωρητικό πλαίσιο. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι θα πρέπει να δημιουργήσουμε μαθησιακά επιμορφωτικά περιβάλλοντα για τους εκπαιδευτικούς, μέσα από τα οποία θα βιώσουν οι ίδιοι την εμπειρία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Θα μάθουν δηλαδή οι ίδιοι πώς να μαθαίνουν μέσα σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον μάθησης. Θα βιώσουν τις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, την αυτονομία στη μάθηση, τον ιδιαίτερο ρόλο του διδάσκοντα ο οποίος κατά το χαρακτηριστικό λόγο του Malcom Knowles θα πρέπει από δάσκαλος να γίνει εμψυχωτής, σε βαθμό μάλιστα που δε θα επιστρέψει ξανά στο ρόλο του δασκάλου. Θα αισθανθούν την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει στη μαθησιακή διαδικασία η αλληλεπίδραση, αλλά θα μάθουν συνάμα να χρησιμοποιούν μεθόδους και τεχνικές για να αυξήσουν την αλληλεπίδραση σε ένα εξ αποστάσεως περιβάλλον μάθησης. Θα κατανοήσουν, επίσης ότι αυτό που πολύ ορθά επιχειρούν και οι ίδιοι σε μία συμβατική τάξη, να δουλεύουν δηλαδή οι μαθητές τους σε ομάδες, είναι κάτι που κάλλιστα μπορεί να συμβεί και σε μία διαδικτυακή τάξη σύγχρονης αλλά και ασύγχρονης επικοινωνίας και μάθησης και με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουν να δοκιμάσουν νέες μεθόδους ή και να προσαρμόσουν παραδοσιακές τεχνικές στα νέα δεδομένα. Έτσι θα είναι έτοιμοι να απομακρυνθούν από την εμπλουτισμένη εισήγηση που σε ποσοστό 75%, δηλώνουν πως εφαρμόζουν στην διδακτική τους εξ αποστάσεως πρακτική. Το έπραξαν ήδη σε σχέση με την πιο παραδοσιακή διάλεξη (46,4%), όμως χρειάζονται την απαιτούμενη καθοδήγηση, ώστε να κατευθυνθούν σε νέους ορίζοντες.
Ίσως να μην έχει τόσο σημασία εάν οι ορίζοντες αυτοί είναι συνυφασμένοι με πολυσύχναστες φωταγωγημένες λεωφόρους ή κάποια γραφικά καντούνια, όσο η διαδρομή, η δοκιμή, η φαντασία και η ευελιξία. Σ’ αυτές μάλιστα τις διαδρομές η τέχνη μπορεί να έχει πάντα έναν ιδιαίτερο ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία που θα εξελίσσεται και η παλέτα του artful thinking να ζωγραφίζει με τα πιο ζωηρά χρώματα το μουντό τοπίο που υπάρχει γύρω, τη στιγμή που μια παρέα μουσικών φορώντας τα πιο πολύχρωμα καπέλα σκέψης του De Bono θα μοιράζει απλόχερα τις πιο μελωδικές νότες της δημιουργικής μάθησης και της πλάγιας σκέψης στους περαστικούς από εκεί εκπαιδευτικούς.
Με πιο απλά και ρεαλιστικά αυτή τη φορά λόγια, θα πρέπει εξάπαντος η επιμόρφωση με πολλή δόση φαντασίας, να μιλήσει στους εκπαιδευτικούς για όλα τα παραπάνω, αλλά κυρίως να τους εμπλέξει σε δραστηριότητες σχετικά με αυτά. Σε δραστηριότητες μέσα από την πράξη (learning by doing) τον αναστοχασμό (learning by reflection) και την εξερεύνηση (learning by exploring), γιατί μόνο έτσι θα τους φέρει πραγματικά και βιωματικά κοντά στις αρχές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης.
Είναι γεγονός πως όταν οι εκπαιδευτικοί συμμετέχουν ενεργά και βιωματικά σε μία επιμορφωτική διαδικασία, τότε είναι περισσότερο έτοιμοι να μεταδώσουν τη γνώση αυτή και στους μαθητές τους, καθώς όπως χαρακτηριστικά θα έλεγε και ο J. Dewey «μόνο ό,τι δέχθηκες με την ψυχή σου, αυτό μόνο μαθαίνεις, αυτό ενσωματώνεις στη ζωή και το χαρακτήρα σου» και αυτό μπορείς να μεταδώσεις καλύτερα.
Αν το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι περισσότερο προσανατολισμένο στην επίτευξη των γνωστικών στόχων της μάθησης και λιγότερο στην προσέγγιση των συναισθηματικών στόχων, αυτό θα αντανακλά και στις διδακτικές μας πρακτικές στο πλαίσιο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η αίσθηση που έχουν οι εκπαιδευτικοί που υλοποιούν αυτό το διάστημα τα προγράμματα εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι ενδεικτική, καθώς θεωρούν πως μέσω της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης επιτυγχάνονται πρωτίστως οι γνωστικοί στόχοι του μαθήματος, (από αρκετά έως πολύ σε ποσοστό 68%), τη στιγμή που για τους συναισθηματικούς στόχους το αντίστοιχο ποσοστό περιορίζεται στο 44%.
Αυτή θα είναι ίσως και η μελλοντική πρόκληση στη σχολική εξ αποστάσεως εκπαίδευση: να επεκτείνει τους ορίζοντές της πέρα από τους γνωστικούς στόχους της μάθησης στους συναισθηματικούς, αλλά και στους μεταγνωστικούς, να μάθει δηλαδή στους μαθητές πώς να μαθαίνουν και να εμπλουτίσει τη μαθησιακή διαδικασία με τεχνικές δημιουργικής μάθησης μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο μάθησης.
Η έρευνα αυτή επικεντρώθηκε κυρίως στο θεωρητικό πλαίσιο εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δεν θα μπορούσε ωστόσο να λείψει από αυτή ο τεχνοκρατικός και κοινωνικός προβληματισμός, ο οποίος μάλιστα δείχνει να είναι ιδιαίτερα επίκαιρος τις τελευταίες μέρες. Έτσι κρίνοντας την προσβασιμότητα των μαθητών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, το 66,9% την χαρακτήρισαν ικανοποιητική έως μέτρια και το 33,1% καλή έως εξαιρετική. Την ίδια στιγμή διαπιστώθηκε ότι το μέσον από το οποίο συμμετέχουν περισσότερο οι μαθητές στην τηλεκπαίδευση είναι ο ηλεκτρονικός υπολογιστής (51,3%), ενώ ακολουθεί πολύ κοντά το κινητό τηλέφωνο (44,2%) και αρκετά μακριά το τάμπλετ (4,5%).
Ωστόσο αυτή η συζήτηση δε θα κρίνει σε καμία περίπτωση το μέλλον της σχολικής συμπληρωματικής εκπαίδευσης στον τόπο μας. Ενδεχομένως να τροφοδοτήσει κάποια πολιτική αντιπαράθεση, η οποία τίποτε ουσιαστικό δε θα προσφέρει στο σχετικό προβληματισμό. Εκείνο το οποίο πραγματικά θα κρίνει το μέλλον της σχολικής εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι εάν η πρόκληση που βιώνει σήμερα η χώρα μας, θα αποτελέσει και μία πρόσκληση για μία συστηματική και ποιοτική προσέγγιση του πεδίου στο άμεσο μέλλον. Στην προοπτική αυτή κοινός στόχος όλων θα πρέπει να είναι ένας: να μάθουμε να διδάσκουμε τους μαθητές μας, όπως θα έλεγε ίσως και η Margaret Mead πώς να σκέφτονται και όχι τι να σκέφτονται.
