Οι βασικές αρχές, ιδεολογίες, θρησκείες, τρόποι σκέψης της παραδοσιακής Κίνας στο Σαντιρβάν

ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟ Η ΕΚΘΕΣΗ «ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΚΙΝΑ» ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ

Γ. Μαγγίνης, επιμελητής της έκθεσης και Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη: «Τα περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα δεν έχουν εκτεθεί από το τέλος της δεκαετίας του 1980, όταν μαζεύτηκε το παλιό Μουσείο Μπενάκη. Οπότε δεν τα έχει δει κανείς εδώ και 40 χρόνια»

Επισκέψιμη για το κοινό είναι η έκθεση «Αυτοκρατορική Κίνα» του Μουσείου Μπενάκη στον χώρο πολιτισμού Σαντιρβάν, στο κέντρο της Δράμας. Τα εγκαίνια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν το απόγευμα του Σαββάτου 9 Δεκεμβρίου 2023 και η διάρκειά της είναι έως τις 31 Μαρτίου 2024. Σκοπός της έκθεσης είναι το κοινό να προσεγγίσει, μέσα από τα αντικείμενα της Κινεζικής συλλογής του Μουσείου Μπενάκη, τον τρόπο σκέψης και ζωής στην Κίνα, χωρίς να δίνεται βάση σε ιστορικά στοιχεία, αλλά σε αντικείμενα που σχετίζονται με τη διαμόρφωση της Κινεζικής κουλτούρας, η οποία είναι πλούσια σε συμβολισμούς.

Όπως ανέφερε ο επιμελητής της έκθεσης και Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη κ. Γιώργης Μαγγίνης, «η έκθεση προσπαθεί να δώσει στο κοινό της Δράμας και ελπίζω και της υπόλοιπης βόρειας Ελλάδας μια ιδέα για τις βασικές αρχές, ιδεολογίες, θρησκείες, τρόπους σκέψης της παραδοσιακής Κίνας». Ακόμη, επεσήμανε πως «επιλέχθηκε η περίοδος της Αυτοκρατορικής Κίνας, δηλαδή από τα τέλη του 3^ου αι. π.Χ. που η χώρα ενοποιείται υπό τον πρώτο Αυτοκράτορα, μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα, το 1912, που παραιτείται από τον θρόνο του ο τελευταίος Αυτοκράτορας». «Δεν αντιμετωπίζουμε τα αντικείμενα σε αυτή την έκθεση ως έργα τέχνης. Δεν μιλάμε για την ποιότητα, την ομορφιά, την τεχνική τους, όπως για τα κοσμήματα στην προηγούμενη έκθεση που είδαμε τις τεχνικές με τις οποίες έφτιαχναν τα κοσμήματα. Κοιτάμε καθαρά τα αντικείμενα σαν εικονογραφήσεις κάποιων βασικών ιδεών που έχουν να κάνουν με την Κίνα», πρόσθεσε ο κ. Μαγγίνης.

Η διάρθρωση της έκθεσης

Η έκθεση «Αυτοκρατορική Κίνα» περιλαμβάνει τις εξής ενότητες με τις αντίστοιχες προθήκες: «Αυτοκρατορική ιδεολογία», «Η φιλοσοφία του Κομφούκιου», «Λόγιοι αξιωματούχοι και διανοούμενοι», «Ταοϊσμός», «Βουδισμός», «Η Κίνα και ο κόσμος», «Η συλλογή Κινεζικής τέχνης του Μουσείου Μπενάκη».

Στον προθάλαμο, πριν τον κύριο χώρο του Σαντιρβάν, παρουσιάζονται δύο βίντεο με σπικάζ, τα οποία περιλαμβάνουν ενδιαφέροντα ιστορικά και άλλα στοιχεία ως εισαγωγή στην έκθεση. Στο τέλος της έκθεσης παρατίθεται χρονολόγιο με τα ονόματα των Κινέζων Αυτοκρατόρων από το 221 π.Χ. έως το 1912.

Παράλληλα, η έκθεση είναι εμπλουτισμένη με οπτικοακουστικά μέσα, καθώς κατά τη διάρκεια των ξεναγήσεων σε αυτήν ακούγεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα ένα γέλιο παρμένο από μια σκηνή της ταινίας «Ο τελευταίος Αυτοκράτορας» (παραγωγής 1987, σε σκηνοθεσία Μπερνάρντο Μπερτολούτσι), ενώ εξωτερικά του Σαντιρβάν προβάλλεται ένας δράκος.

Η ρόμπα του Αυτοκράτορα και το κάψιμο των βιβλίων

Στον χώρο του Σαντιρβάν, στο πλαίσιο της έκθεσης, δεσπόζει η προθήκη με μια αυτοκρατορική ρόμπα, φτιαγμένη τον 19^ο αιώνα, από μετάξι, χρυσές κλωστές και επίχρυσα κουμπιά. Το χρώμα της είναι κίτρινο, το οποίο είναι το χρώμα του Αυτοκράτορα. Ξεχωρίζει για τα σύμβολά της, μεταξύ των οποίων 9 χρυσοί δράκοι, αλλά και δώδεκα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας, τα οποία μόνο ο Αυτοκράτορας μπορεί να τα φοράει όλα μαζί.

Το πρώτο αντικείμενο της έκθεσης είναι ένα πορσελάνινο πιάτο, στο οποίο αποτυπώνεται σκηνή καύσης των βιβλίων. Η συγκεκριμένη διαταγή είχε δοθεί το 213 π.Χ. από τον πρώτο Αυτοκράτορα, ο οποίος ζήτησε να καούν όλα τα βιβλία ποίησης, φιλοσοφίας και ιστορίας της χώρας, με εξαίρεση μόνο όσα κατέγραφαν την ιστορία της δυναστείας του.

Δίπλα ακριβώς σε αυτό το έκθεμα, υπάρχουν οι σκέψεις του Αργεντινού συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες, από το βιβλίο «Το τείχος και τα βιβλία» (1950), σχετικά με την απόφαση του Κινέζου Αυτοκράτορα για την καύση όλων των βιβλίων.

Ο κυπρίνος που φτάνει στο φεγγάρι

Ανάμεσα στα εκθέματα στην ενότητα «Η φιλοσοφία του Κομφούκιου» περιλαμβάνεται ένα πορσελάνινο πιάτο, στο οποίο αποτυπώνεται ένας κυπρίνος που ξεπροβάλει από τα κύματα, έχοντας προορισμό το φεγγάρι.

Το συγκεκριμένο έκθεμα μπορεί να συσχετιστεί με το «μοτίβο του κυπρίνου που υπερπηδά την πύλη του δράκου». Σύμφωνα με την κινεζική μυθολογία, αφού πετύχει στο άλμα, ο κυπρίνος μεταμορφώνεται σε δράκο. Το μοτίβο λοιπόν συμβολίζει την επιτυχία ενός λόγιου στις αυτοκρατορικές εξετάσεις, επιτυχία που του εξασφαλίζει κοινωνική άνοδο.

Οι λόγιοι αξιωματούχοι που έπρεπε να διαθέτουν 4 άριστες τεχνικές

Στην ενότητα «Λόγιοι αξιωματούχοι», το κοινό μπορεί να έρθει σε επαφή με το γεγονός ότι οι συγκεκριμένοι αξιωματούχοι θα έπρεπε, πέραν των άλλων, να διαθέτουν άριστες τεχνικές σε συγκεκριμένα πράγματα. Όπως ανέφερε ο κ. Μαγγίνης, «κάθε αξιωματούχος πρέπει να διαπρέψει σε 4 πράγματα, να παίζει μουσική σε ένα συγκεκριμένο όργανο που μοιάζει με σαντούρι, να παίζει το παιχνίδι “τσι” –είναι ένα παιχνίδι στρατηγικής-, να μπορεί να κάνει εξαιρετική καλλιγραφία και να μπορεί να ζωγραφίσει πολύ όμορφα». Πρόκειται για το σύστημα «τσιντσισουχουά», που προέρχεται από τις λέξεις τσιν (το μουσικό όργανο), τσι (το επιτραπέζιο παιχνίδι), σου (καλλιγραφία) και χουά (ζωγραφική).

Οι «Τρεις Φίλοι του Χειμώνα» που αντέχουν στις αντιξοότητες

Ανάμεσα στα άλλα αντικείμενα στην προθήκη της ενότητας «Ταοϊσμός» περιλαμβάνεται και ένα πορσελάνινο αγγείο σε σχήμα διπλής κολοκύθας, το οποίο βρίθει συμβολισμών μέσα από τα σύμβολα και ιδεογράμματα που υπάρχουν σχεδιασμένα σε αυτό. Μεταξύ άλλων αποτυπώνονται και οι «Τρεις Φίλοι του Χειμώνα».

Ο κ. Μαγγίνης ανέφερε για τον συγκεκριμένο συμβολισμό: «Έχει ένα μπαμπού, μια δαμασκηνιά και ένα πεύκο. Αυτά τα τρία φυτά λέγονται οι “Τρεις Φίλοι του Χειμώνα”. Το μπαμπού, γιατί λυγίζει στον άνεμο, αλλά δεν σπάει. Το πεύκο, γιατί μένει πράσινο όσο κρύο κι αν κάνει. Η δαμασκηνιά, όπως και η αμυγδαλιά, γιατί ανθίζει αμέσως μετά το χιόνι, είναι το πρώτο φυτό που ανθίζει. Οπότε συμβολίζουν την αντοχή στις αντιξοότητες της ζωής. Λυγίζει και δεν σπάει. Παραμένει θαλερό παρά το κρύο και ανθίζει αμέσως μόλις βρει την ευκαιρία».

«Κομφουκιανισμός, Ταοϊσμός και Βουδισμός συνυπάρχουν στην Κίνα»

Σχετικά με τον Βουδισμό, ο οποίος αφορά μια εκ των ενοτήτων της έκθεσης, ο κ. Μαγγίνης σημείωσε: «Το τρίτο μεγάλο σύστημα σκέψης είναι ο Βουδισμός. Ο Βουδισμός βέβαια μας είναι πολύ πιο οικείος, γιατί είναι μια κλασική θρησκεία. Ο Κομφουκιανισμός δεν είναι θρησκεία, είναι τρόπος σκέψης. Ο Ταοϊσμός είναι λαϊκή θρησκεία. Ο Βουδισμός είναι ένα κανονικό σύστημα θρησκείας, όπως αυτά που έχουμε εμείς». Όπως επεσήμανε ο κ. Μαγγίνης, «ο Βουδισμός έρχεται ως τρίτο μεγάλο στοιχείο στον Κινεζικό κόσμο, στον τρόπο σκέψης. Έχουμε τον τρόπο ζωής που είναι ο Κομφούκιος, δηλαδή ο σωστός άνθρωπος, ο καθώς πρέπει, αυτός που σέβεται τους γονείς του, που ακολουθεί τις εντολές του Αυτοκράτορα, που τιμά τις παραδόσεις. Έχουμε τον Ταοϊσμό που σου λέει ότι πρέπει να συνδεθείς με τη φύση, ότι πρέπει να καταλαβαίνεις όλα τα σύμβολα, ότι πρέπει να έχεις θετικές σκέψεις, ότι πρέπει να είναι σωστά βαλμένα τα πράγματα στο σπίτι σου. Και έχουμε και τον Βουδισμό που είναι μια μεταφυσική διάσταση στην εμπειρία της ζωής. Το ενδιαφέρον είναι ότι στην Κίνα αυτά συνυπάρχουν. Δηλαδή μπορεί ο ίδιος άνθρωπος να είναι βουδιστής στην καθημερινότητά του, να τηρεί τις αρχές του Κομφούκιου και να περιβάλλεται από σύμβολα ταοϊστικά».

«Αντικείμενα εξαιρετικά υψηλής ποιότητας κατασκευής και ομορφιάς» made in China

Στην ενότητα της έκθεσης «Η Κίνα και ο κόσμος» εκτίθενται αντικείμενα, φτιαγμένα από πορσελάνη, τα οποία παρήχθησαν για διάφορες χώρες του κόσμου, όπως η Ταϊλάνδη, η Ινδία, η Αγγλία, οι ΗΠΑ, χώρες της Μέσης Ανατολής, καθώς και για την τότε ισπανοκρατούμενη Νάπολι. «Η Κίνα είχε την ικανότητα να παράγει αντικείμενα εξαιρετικά υψηλής ποιότητας κατασκευής και ομορφιάς για πάρα πολλά χρόνια, που δεν μπορούσε να τα φτιάξει ο Δυτικός κόσμος», ανέφερε ο κ. Μαγγίνης. Όπως εξήγησε το «made in China» εκείνη την περίοδο ήταν συνυφασμένο με την ποιότητα και για αυτό μέσω της «Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών» γίνονταν πλήθος παραγγελιών αντικειμένων που μπορεί να έκαναν ακόμη και 3-4 χρόνια για να φτάσουν στον προορισμό τους.

Η κούπα του Αντώνη Μπενάκη και το πιατάκι με τη γραμμένη λέξη από τον Γεώργιο Ευμορφόπουλο

Το τελευταίο μέρος της έκθεσης φέρει τον τίτλο «Η συλλογή Κινεζικής τέχνης του Μουσείου Μπενάκη» και σε αυτό περιλαμβάνονται αντικείμενα που σχετίζονται με τον δωρητή της Γεώργιο Ευμορφόπουλο, αλλά και τον ιδρυτή του Μουσείου Μπενάκη, Αντώνη Μπενάκη. «Η Κινεζική συλλογή του Μουσείου Μπενάκη δωρήθηκε στον μεγαλύτερο βαθμό από έναν Έλληνα ομογενή του Λονδίνου, τον Γεώργιο Ευμορφόπουλο. Γεννήθηκε το 1863. Έζησε όλη του τη ζωή στη Βρετανία, ήταν Βρετανός υπήκοος, αλλά ήταν ταυτόχρονα πατριώτης Έλληνας. Ήξερε Ελληνικά. Οι γονείς του ήταν Χιώτες. Είχαν φύγει στην καταστροφή της Χίου το ’22 από το νησί. Είχε αγαπήσει πολύ την Κινέζικη τέχνη. Ήταν μάλιστα ο σημαντικότερος συλλέκτης Κινεζικής τέχνης στον κόσμο στις αρχές του 20^ου αιώνα. Είχε μια απέραντη συλλογή», ανέφερε ο κ. Μαγγίνης.

Ως έκθεμα περιλαμβάνεται το δίπλωμα απονομής του Σταυρού των Ανωτέρων Ταξιαρχών του Τάγματος του Σωτήρος στον Γεώργιο Ευμορφόπουλο, για τη δωρεά μέρους της συλλογής του, το οποίο απονεμήθηκε από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Αλέξανδρο Ζαΐμη, το 1931. Όπως εξήγησε ο κ. Μαγγίνης, το συγκεκριμένο δίπλωμα το βρήκε ο ίδιος σε μια δημοπρασία και αγοράστηκε για μόλις 20 ευρώ.

Ως έκθεμα υπάρχει και μια κούπα από την προσωπική συλλογή του Αντώνη Μπενάκη, η οποία έσπασε κατά τη μεταφορά της σε έκθεση Κινεζικής Τέχνης στο Λονδίνο. Επίσης, εκτίθεται και ένα μικρό πιάτο, στο οποίο έχει γραφτεί με το χέρι η λέξη Athens, πιθανότατα από τον ίδιον τον Γεώργιο Ευμορφόπουλο.

«Η ετικέτα μόνο, το αυτοκολλητάκι που λέει “George Eumorfopoulos Collection” σε ένα αντικείμενο, αν βγει σε δημοπρασία σήμερα και αν ταυτιστεί ότι όντως ήταν στη συλλογή, γιατί υπάρχει ο κατάλογος, αυξάνει την αξία του στο διπλάσιο. Δηλαδή είναι μια συλλογή που έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία σε παγκόσμιο επίπεδο. Είμαστε πολύ τυχεροί που έχουμε στην Ελλάδα αυτή τη συλλογή. Κι ας τον έχουμε ξεχάσει γενικά τον μεγάλο ευεργέτη», ανέφερε ο κ. Μαγγίνης για τον Γεώργιο Ευμορφόπουλο και τη συλλογή του.

«Κάποια αντικείμενα είναι επιπέδου μεγάλης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας»

Μιλώντας συνολικά για την έκθεση «Αυτοκρατορική Κίνα» ο επιμελητής και Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη κ. Μαγγίνης, σημείωσε: «Είναι μια έκθεση που λέει κάποια βασικά πράγματα. Προσπαθεί να κάνει λιανά και να σου δείξει πέντε πράγματα. Δεν σου λέει την ιστορία της Κίνας. Δεν θέλει να σου πει την ιστορία της Κίνας. Θέλει να σου πει τον πολιτισμό της Κίνας. Θέλει να σου πει κάποια βασικά πράγματα να ξέρεις. Από εκεί και πέρα, μπορείς να πάρεις και να διαβάσεις. Το κάνει όμως μέσα από τα πιο ωραία αντικείμενα που μπορούσαμε να διαλέξουμε. Είναι πραγματικά μια σημαντική συλλογή. Και κάποια αντικείμενα είναι επιπέδου μεγάλης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας. Η ρόμπα ας πούμε, υπάρχουν άλλες δύο τέτοιες στον κόσμο. Αυτό είναι εξαιρετικά σπάνιο πράγμα. Υπάρχουν κάποια πράγματα που είναι πραγματικά αριστουργήματα». «Τα περισσότερα από αυτά τα αντικείμενα δεν έχουν εκτεθεί από το τέλος της δεκαετίας του 1980, όταν μαζεύτηκε το παλιό Μουσείο Μπενάκη. Οπότε δεν τα έχει δει κανείς εδώ και 40 χρόνια», πρόσθεσε ο κ. Μαγγίνης.