ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

Πολλαπλασιασμός των κινδύνων μπροστά στον επεκτατισμό της Τουρκίας

 

(συνέχεια από το προηγούμενο)

 

Δαπάνες εξωτερικής πολιτικής

 

Πέραν όμως της μείωσης του κύρους, σε μία περίοδο αυστηρότατης δημοσιονομικής πειθαρχίας είναι προφανές πώς η εξωτερική πολιτική μίας χώρας έχει πολύ λιγότερους πόρους στη διάθεσή της, ιδιαίτερα όταν οι περικοπές σε αυτή φαίνεται να έχουν μικρότερο πολιτικό κόστος από αντίστοιχες στις συντάξεις, στην υγεία ή στην εκπαίδευση. Τέτοιες περικοπές είναι προφανές ότι πλήττουν τους μη παραδοσιακούς τομείς της όποιας εξωτερικής πολιτικής, όπως την πολιτιστική και εκπαιδευτική διπλωματία, ακόμη και την οικονομική διπλωματία, η οποία μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κρίσης. Εντούτοις, οι όποιες περικοπές στον προϋπολογισμό του Υπουργείου Εξωτερικών μπορούν με σωστό προγραμματισμό και ορθολογική διαχείριση να αντιμετωπισθούν πιο εύκολα από ότι περικοπές στον τομέα της άμυνας.

Ορθολογική διαχείριση σημαίνει και ορθό καταμερισμός εργασίας. Σε περίοδο οικονομικής κρίσης, ένα μεγάλο ποσοστό της κυβερνητικής δραστηριότητας δαπανάται στην αντιμετώπιση της ίδιας της κρίσης, όπως σε επαφές, σε διεργασίες και συνόδους διεθνών φορέων που έχουν ως στόχο τη ρύθμιση οικονομικών ζητημάτων. Όμως, όπως έχει φανεί, το κύριο βάρος αυτών των υποθέσεων πέφτει στο Υπουργείο Οικονομικών και αποφεύγεται ο κίνδυνος υπερφόρτωσης των διπλωματικών υπηρεσιών. Έτσι, παρά το ότι είναι λογικό το Υπουργείο Εξωτερικών να υποστηρίζει αυτές τις προσπάθειες μέσω των υπηρεσιών του, το κύριο έργο του παραμένει η συνήθης εξωτερική πολιτική.

 

Αμυντικές δαπάνες

 

Είναι γνωστό ότι η εξωτερική πολιτική μίας χώρας συναρτάται σε μεγάλο βαθμό και με την αμυντική της ικανότητα, κατά τρόπο που μείωση των αμυντικών δαπανών να συνεπάγεται και μείωση της αποτελεσματικότητας της εξωτερικής της πολιτικής. Είναι επίσης γνωστό ότι σε πολλές χώρες και μάλιστα χωρίς να βρίσκονται σε κατάσταση κρίσης, οι αμυντικές δαπάνες συνιστούν διαχρονικά τον πρώτο προς περικοπή στόχο από την πλευρά μερίδας οικονομολόγων και πολιτικών κομμάτων.

Ασφαλώς, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας είναι οι υψηλότερες στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ ως ποσοστό επί του ΑΕΠ και, υπ’ αυτήν την έννοια, συχνά ενοχοποιούνται ως μία από τις κύριες αιτίες των δημοσιονομικών της προβλημάτων. Όμως, κατά την τελευταία δεκαετία οι αμυντικές δαπάνες της χώρας έχουν ήδη μειωθεί και η οποιαδήποτε μείωσή τους θα πρέπει πρώτα να αποφασισθεί με μεγάλη προσοχή και, εν συνεχεία, εφόσον τούτο συμβεί, να προχωρήσει με μεγάλη φειδώ. Διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος όχι πλέον για την αποτελεσματικότητα της εξωτερικής πολιτικής, αλλά για την ίδια την ασφάλεια της χώρας, σε μία περίοδο που λόγω μειωμένου κύρους, ο πειρασμός ανάληψης επιθετικών πρωτοβουλιών εκ μέρους τρίτων στο οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο είναι αυξημένος.

 

Αδράνεια

 

Η οικονομική κρίση απεκάλυψε το γνωστό από δεκαετίες πρόβλημα αποτελεσματικότητας του κρατικού μηχανισμού. Και όπως συχνά συμβαίνει σε περιόδους κρίσης, η αναποτελεσματικότητα συνδυάζεται με την αδράνεια της ακινησίας, αφού οι απαιτούμενες προσαρμογές και αλλαγές είναι σημαντικές και τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν φαίνονται ανυπέρβλητα. Έτσι, ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που παρατηρούνται στην Ελλάδα και διαχέεται σε ολόκληρο το δημόσιο τομέα αυτήν την περίοδο είναι η νοοτροπία της αδράνειας, η οποία, στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, φαίνεται να εκφράζεται ως μία γενικευμένη απραξία ώστε να μη θιγεί ο οιοσδήποτε.

Η γενικευμένη απραξία έχει ως συνέπεια να δημιουργούνται αρνητικά για τα Ελληνικά συμφέροντα τετελεσμένα ή να χάνονται πολύ σημαντικές ευκαιρίες. Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ειδικά, αδράνεια παρατηρείται στη διαχείριση της δικαστικής μας διένεξης με την ΠΓΔΜ στη Χάγη. Πολυετής αδράνεια καταγράφεται στην αντιμετώπιση των καθημερινών παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου στο Αιγαίο και, πλέον, στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως και στην αντιμετώπιση του τουρκικού casus belli εναντίον της Ελλάδας. Αδράνεια σημειώθηκε έναντι της μη κύρωσης από την Αλβανία της συμφωνίας οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Αδράνεια σημειώνεται ως προς την υποστήριξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό στον ΟΗΕ. Και, τέλος, ανεξήγητη αδράνεια χαρακτηρίζει τη διαχείριση της ανακήρυξης ΑΟΖ και της προοπτικής εκμετάλλευσης των όποιων νόμιμων ευκαιριών ανακύψουν στην Ανατολική Μεσόγειο.

 

Γ. Σκέψεις εφαρμοστέας πολιτικής

 

Η ελληνική εξωτερική πολιτική από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου παγίως και αποδεδειγμένα επιδιώκει ειρήνη, σταθερότητα, ασφάλεια, συνεργασία και ανάπτυξη των γειτόνων της, χαρακτηρίζεται από τον ευρωατλαντικό της προσανατολισμό και δίδει ιδιαίτερη έμφαση στην τήρηση των διεθνών συνθηκών και των κανόνων καλής γειτονίας. Η παραδοσιακή ατζέντα των θεμάτων της είναι γνωστή:

– η άρση των συνεπειών της παράνομης στρατιωτικής εισβολής και κατοχής της Κύπρου από την Τουρκία

– η επίλυση της σχετικής με την ονομασία της ΠΓΔΜ διαφοράς και

– η αντιμετώπιση της αυξανόμενης επιθετικότητας της Τουρκίας, όπως αυτή εκφράζεται από τον αναθεωρητικό και τον ηγεμονικό χαρακτήρα της πολιτικής της.

Αυτή η εξωτερική πολιτική αντιμετωπίζει πλέον σήμερα δυσκολίες λόγω της οικονομικής κρίσης και των πηγών αστάθειας που προκύπτουν στο διεθνές περιβάλλον της Ελλάδας. Και αυτό συνεπάγεται ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική θα πρέπει να διεκπεραιώσει μεγαλύτερο έργο στην κατεύθυνση αντιμετώπισης των συνεπειών της κρίσης στην ίδια και στη χώρα, να συμβάλει στη γενικότερη προσπάθεια εξόδου από αυτήν και, βεβαίως, να συνεχίσει να διαχειρίζεται τα συνήθη θέματά της. Ως εκ τούτου, θα πρέπει και να αναλάβει μεγαλύτερες ευθύνες και να ανταποκριθεί σε αυτές με λιγότερους υλικούς και ανθρώπινους πόρους.

Οι δυσκολίες αυτές δεν είναι αξεπέραστες, φυσικά υπό προϋποθέσεις. Αυτές είναι η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων, η ορθολογική διαχείριση των πόρων και η συνειδητοποίηση εκ μέρους των λειτουργών της εξωτερικής πολιτικής της ευθύνης των καιρών.

Πρώτη προτεραιότητα είναι η διαχείριση της οικονομικής κρίσης και ο σωστός καταμερισμός εργασίας, ο οποίος έχει, ούτως ή άλλως, προκύψει στην πράξη. Τις διαπραγματεύσεις στην Ε.Ε. και στο ΔΝΤ τις χειρίζεται κυρίως το Υπουργείο Οικονομικών. Σε αυτήν την προσπάθεια πρέπει να συνδράμει υποστηρικτικά όσο το δυνατόν περισσότερο το Υπουργείο Εξωτερικών, διατηρώντας την προσοχή του στα «παραδοσιακά» θέματα εξωτερικής πολιτικής και σε συναφή με την κρίσης θέματα που προέκυψαν.

Ένα τέτοιο θέμα είναι και η κρίση του κύρους που διέρχεται η Ελλάδα. Η εικόνα της χώρας έχει συχνά και ποικιλοτρόπως αμαυρωθεί. Γι’ αυτό η ηγεσία της χώρας πρέπει να πράξει τα πάντα ώστε να αποκατασταθεί το κύρος και η εικόνα της και να στείλει μηνύματα προς όλες τις κατευθύνσεις αφενός ότι η χώρα τηρεί τις δεσμεύσεις της και πορεύεται προς την κατεύθυνση διαχείρισης των οικονομικών προβλημάτων, αφετέρου ότι άλλο τα ζητήματα του χρέους και άλλο η εξωτερική πολιτική και η άμυνα. Η αποκατάσταση του κύρους τού κράτους και η βελτίωση της εικόνας στο εξωτερικό (και στο εσωτερικό) συνιστά μεγίστη ευθύνη.

Προς την ίδια κατεύθυνση, οι σχετικές με την εξωτερική πολιτική υπηρεσίες οφείλουν να στείλουν προς το εσωτερικό και το εξωτερικό το μήνυμα της ορθολογικής και, ει δυνατόν, βέλτιστης διαχείρισης των διαθέσιμων και μάλιστα περιορισμένων πόρων. Η εξωτερική πολιτική, πολύ περισσότερο από άλλες πολιτικές, προσφέρεται προς την κατεύθυνση αυτή, καθώς δεν απαιτεί υποδομές όπως οι μεταφορές, η υγεία, η εκπαίδευση ή εξοπλισμό όπως η άμυνα. Η αξιοποίηση των σύγχρονων επικοινωνιακών τεχνολογιών και μέσων που ήδη διαθέτει η χώρα ή η ενεργοποίηση του απόδημου Ελληνισμού για την αποκατάσταση του κύρους και της εικόνας της δεν απαιτούν ιδιαίτερες δαπάνες.

Ειδική μέριμνα πρέπει να δοθεί στην ορθολογική εντατικοποίηση μίας ήδη υφιστάμενης δραστηριότητας, της οικονομικής διπλωματίας, σε μία προσπάθεια προσέλκυσης νέων επενδύσεων και προώθησης αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται στον τόπο μας. Ακόμη, κρίσιμος είναι και ο νηφάλιος εξορθολογισμός των αμυντικών δαπανών, χωρίς όμως οι όποιες περικοπές ή μέτρα να θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια της χώρας ή να υποσκάπτονται οι δυνατότητες της εξωτερικής πολιτικής.

Εξορθολογισμός δεν σημαίνει μόνο περιστολή δαπανών, σημαίνει και κατάργηση, αναδιοργάνωση ή ακόμη και δημιουργία νέων υπηρεσιών. Ειδικότερα για την εξωτερική πολιτική, απαιτούνται αποτελεσματικοί μηχανισμοί διαχείρισης κρίσεων, όπως και σχεδιασμού πολιτικής. Σχεδιασμός της εξωτερικής πολιτικής σημαίνει εκπόνηση στρατηγικών, αλλά και έλεγχο ύπαρξης και εφαρμογής αυτών. Σημαίνει ακόμη το συντονισμό χρήσης των υπαρχόντων συντελεστών ισχύος, την ανάπτυξη των ελλειπόντων συντελεστών και τη συνέργια των εμπλεκομένων φορέων.

Με τον εξορθολογισμό της οργάνωσης και του σχεδιασμού της εξωτερικής πολιτικής δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την αποτίμηση των ανακατατάξεων στο διεθνές σύστημα και την εκπόνηση σχετικής πολιτικής, ώστε, ανεξαρτήτως πολιτικών ή οικονομικών ζητημάτων, να μην παρατηρούνται φαινόμενα αδράνειας. Η μη ανακήρυξη ΑΟΖ εκ μέρους της Ελλάδας είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση αδράνειας της εξωτερικής μας πολιτικής κατά την τελευταία δεκαετία, η οποία μπορεί να μετατραπεί σε περίπτωση μεγάλης χαμένης ευκαιρίας ή αντιθέτως, σε περίπτωση μεγάλης απόδοσης για το κύρος και τα οικονομικά της χώρας.

Κάθε κρίση εμπεριέχει εξ ορισμού την πιθανότητα μεγάλων απωλειών ή και καταστροφής. Εμπεριέχει όμως και το στοιχείο της μεγάλης ευκαιρίας. Η εξωτερική μας πολιτική θα ανταποκριθεί; Θα φανεί αντάξια των καιρών;