ΑΡΘΡΟ
Του Γ.Κ. Χατζόπουλου
Τ. Λυκειάρχη
Η σύνθεση κωδίκων, που στην εκκλησιαστική ορολογία ονομάζεται «κατάστρωση», έχει μακρά τη διαδρομή της. Σκοπός της σύνθεσής τους ήταν η καταγραφή αξιοσημείωτων γεγονότων, τα οποία είχαν σχέση με την πολιτική, κοινωνική και παιδευτική δραστηριότητα.
Δείγματα αυτού του είδους της γραφής συναντάμε τόσο σε κείμενα των αρχαίων Ελλήνων, των Βυζαντινών ιστοριογράφων, αλλά και των Ρωμαίων συγγραφέων. Στη λατινική γλώσσα η καταγραφή των αξιοσημείωτων γεγονότων φέρει τον τίτλο codex (=κώδικας).
Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ο Α’ (527-565), ένας από τους σημαντικότερους αυτοκράτορες που πέρασαν από τον θρόνο του Βυζαντίου, επιδόθηκε σε έργα, που αποβλέπανε στην ασφάλεια της αυτοκρατορίας, στην ορθή διοίκησή της και κυρίως άσκησε σημαντικό ειρηνικό έργο. Σπουδαιότερο από τα ειρηνικά του έργα ήταν η νομοθεσία. Διαπιστώνοντας ότι η υπάρχουσα ρωμαϊκή νομοθεσία ήταν όχι μόνο διάσπαρτη, αλλά και πολυδαίδαλη, θεώρησε αναγκαίο για να διευκολύνει το έργο των δικαστών και των δικηγόρων της εποχής του για την απονομή δικαιότερης και ταχύτερης δικαιοσύνης να συγκεντρώσει όλους τους νόμους, που ίσχυαν.
Για το σκοπό αυτό συγκρότησε επιτροπή εξαίρετων νομομαθών με πρόεδρο τον Τριβωνιανό, οι οποίοι, ύστερα από κοπιώδη προσπάθεια ετών καταρτίσανε κώδικα, ο οποίος συμπεριελάμβανε όλους τους υπάρχοντες νόμους.
Ο όρος κώδικας όμως παίρνει άλλη διάσταση με την ίδρυση χριστιανικών Ιερών Μονών. Ως πρώτη Ιερά Μονή αναφέρεται αυτή, την οποία ίδρυσε κάποιος Μικρασιάτης, ευπαίδετος, ονομαζόμενος Ιωάννης το έτος 270 μ.Χ. Ήταν η .Μ. Αγιού Ιώαννου Ζαβουλών ή Βαζελών. Ακολούθησε η Ι.Μ. του Αγιού Βασιλείου, που ιδρύθηκε το 361 μ.Χ. κοντά στην πόλη Ιβόρα. Η Ι. Μονή της Παναγίας Σουμελά ιδρύθηκε το 380 μ.Χ. Η Ι. Μονή Περιστερεώτα (Αγίου Γεωργίου) έγινε με σύσταση του αυτοκράτορος του Βυζαντίου Κωνσταντίνου του Ε’ το 1752. Πέρα από αυτές τις Ι. Μονές ο Πόντος έβριθε από Ιερές Μονές, όπως του Αγίου Αθανασίου, της Μεταμορφώσεων των Αρχαγγέλων κ.α.
Η ίδρυση τόσων πολλών Ιερών Μονών στον Πόντο σήμαινε την έντονη ευσέβεια των χριστιανών, οι οποίοι συχνά κατέφευγαν σ’ αυτές για προσκύνηση, θεραπεία, νουθεσία και στήριξη στην πίστη, ιδιαίτερα στους δυσχείμερους καιρούς της τουρκικής δουλείας.
Η εύρυθμη λειτουργία της Ιεράς Μονής καθιστούσε αναγκαία τη σύνταξη κανονισμού της λειτουργίας της, η οποία έλαβε την ονομασία κώδικας.
Στον κώδικα μνημονεύονταν τα ονόματα των Ηγουμένων, Προηγουμένων, Ιερομονάχων και Ιεραρχών, η οικοδόμηση νέων κτισμάτων, η επισκευή και η συντήρηση παλαιών, η ίδρυση παρεκκλησίων κ.α.
Συχνά οι Ιερές Μονές λειτουργούσαν ως άτυπα σχολεία για την εκπαίδευση τόσο των μοναχών, την τήρηση του κανονισμού, όσο και όλων εκείνων, οι οποίοι επιδίωκαν τη μόρφωση.
Η οικονομική στήριξη των Ιερών Μονών οφειλόταν είτε στην προσωπική εργασία των ιερομονάχων είτε και στους διενεργούμενους εράνους σε τόπους, όπου υπήρχα ορθόδοξοι χριστιανοί, όπως η Τιφλίδα, η Ρωσία και η Κριμαία.
Την αποστολή αναλάμβανε ιερομόναχος, ύστερα από άδεια της Ιεράς Μονής και μετά το πέρας της διεξαγωγής του εράνου κατέθετε στην «κάσα» της Ι. Μονής το συλλεγέν ποσό είτε σε γρόσια είτε και σε χρυσές οθωμανικές λίρες.
(συνεχίζεται…)
