Τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό στον σημερινό κόσμο και βεβαίως στην Ελλάδα και στην Ευρώπη από την αντιμετώπιση της τεράστιας διπλής απειλής που ενέσκηψε ως τσουνάμι και αιφνιδίασε τον πλανήτη: την υγειονομική κρίση και τη συνακόλουθη οικονομική βαθιά ύφεση που ακολουθεί. Η επέλαση της πανδημίας του νέου κορονοϊού που ξεκίνησε από την Κίνα και απλώθηκε στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, χαρακτηρίστηκε με όρους γενικής επιστράτευσης για την αντιμετώπιση του. « Είμαστε σε πόλεμο» δήλωσαν Ευρωπαίοι ηγέτες και όσο και αν φάνηκε αρχικά υπερβολή, σύντομα συνειδητοποιήσαμε όλοι το μέγεθος της απειλής. Στις ΗΠΑ οι θάνατοι από την επιδημία έχουν ήδη ξεπεράσει σε αριθμό τους νεκρούς από τον πόλεμο του Βιετνάμ!
Έχει ήδη χυθεί πολύ μελάνι σχετικά με την καθημερινότητα μας που άλλαξε δραματικά
και ξαφνικά, για τις ανθρώπινες, κοινωνικές και εργασιακές σχέσεις που δοκιμάζονται, για την επερχόμενη κρίση στην παγκόσμια οικονομία και βεβαίως για το αύριο, για τον μελλοντικό κόσμο όπου τίποτα δεν θα είναι όπως πριν..
Αφορμή για αυτό το σημείωμα μου έδωσε η πρόσφατη έρευνα του Οργανισμού Έρευνας και Ανάλυσης διαΝΕοσις με θέμα «Πως ζουν οι Έλληνες την πανδημία..». Ενδιαφέροντα και εν πολλοίς απρόσμενα τα ευρήματα της έρευνας αυτής της εξαιρετικής ομάδας νέων επιστημόνων. Ας δούμε μερικά: το 86% των συμμετεχόντων στην έρευνα , σε ευρύ πανελλαδικό δείγμα, θεωρεί ότι τα μέτρα της πολιτείας είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Σε υψηλά ποσοστά ανέρχεται και η εμπιστοσύνη στο Εθνικό Σύστημα Υγείας , καθώς και η προσήλωση στις αξίες της αλληλεγγύης , στους οικογενειακούς δεσμούς , αλλά και στο Κράτος και στην ιδιωτική πρωτοβουλία! Το 45% θεωρεί ότι στο άμεσο μέλλον θα αυξηθεί η εμπιστοσύνη στην ιδιωτική πρωτοβουλία και στην επιχειρηματικότητα. Πράγματι ο ιδιωτικός τομέας ανταποκρίθηκε επαρκώς , παρά το lockdown της πλειονότητας των επιχειρήσεων και των καταστημάτων, διασφάλισε πλήρως επάρκεια αγαθών στους πολίτες ( πολύ καλύτερα από πολλές ευρωπαϊκές χώρες ) και ενέπνευσε εμπιστοσύνη για το μέλλον.
Ομοίως δείχνει να αυξάνεται σημαντικά η εμπιστοσύνη στο Κράτος και τους θεσμούς.
64,6% η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και 68,7% στο πρόσωπο του Πρωθυπουργού. ,
+12% και +14% αντιστοίχως σε σχέση με τον Ιούνιο 2018. Αντιθέτως φαίνεται ότι υποφέρει η εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ποσοστό θετικής άποψης 27,3% , μείωση κατά 15% σε σχέση με τον Ιούνιο 2018, αλλά σε αυτό θα επανέλθουμε παρακάτω.
Η ανάλυση των συνολικών στοιχείων της έρευνας ( δεν τα αναφέρουμε όλα εδώ για λόγους οικονομίας του χώρου ) , δείχνει να αντιστοιχεί με την υπεύθυνη και εγκρατή στάση την μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτών κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο του εγκλεισμού και παράλληλα αναδεικνύει μια νέα εθνική περηφάνια! Μια ανανεωμένη εθνική αυτοπεποίθηση! Οι πολίτες συνειδητοποιούν ότι με την σταδιακή άρση των μέτρων δεν λήγει και η υγειονομική κρίση. Βεβαίως το 70% εκφράζει την αισιόδοξη άποψη ότι το Σεπτέμβριο θα έχουμε βγει από όλο αυτό. Όμως σε άλλες πιο στοχευμένες ερωτήσεις φαίνεται ότι το 87% των συμμετεχόντων στην έρευνα θεωρεί πιθανότερη την επιστροφή σε κάποια κανονικότητα το 2021..
Από την άλλη πλευρά , απαισιοδοξία και ανησυχία εγείρει η οικονομία της χώρας και εν γένει η οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη για την επόμενη ημέρα , οι εργασιακές σχέσεις, η ανεργία , αλλά και η ψυχική υγεία. Αδιαμφισβήτητα όμως, η οριζόντια διαχειριστική επάρκεια που επέδειξε το ΕΣΥ , η κεντρική κυβέρνηση, η τοπική αυτοδιοίκηση και γενικά οι θεσμοί καθώς και η επιστημονική κοινότητα , δημιούργησαν αίσθημα εμπιστοσύνης στην πλειονότητα των πολιτών , διασφάλισαν την πειθώ στους νέους δύσκολους όρους της καθημερινότητας και βεβαίως, η επιτυχής αντιμετώπιση της πανδημίας στη χώρα μας με σημαντικό περιορισμό της μετάδοσης της ασθένειας αλλά και των θανατηφόρων κρουσμάτων ,δημιούργησε όντως ένα αίσθημα αυξημένης αυτοπεποίθησης ότι θα τα καταφέρουμε ως χώρα και ως κοινωνία. Πράγματι δεν είναι μικρό επίτευγμα όταν χώρες με ανάλογο πληθυσμό και εξ ορισμού καλύτερο σύστημα υγείας και περίθαλψης και πιο αποτελεσματική δημόσια διοίκηση , όπως πχ το Βέλγιο ή η Σουηδία , έχουν δυστυχώς πολλαπλάσια ποσοστά θανάτων σε σύγκριση με την Ελλάδα.
Όσον αφορά την επόμενη ημέρα, το βάρος θα μετατοπιστεί σταδιακά από τους τωρινούς «ήρωες της καθημερινότητας» και θα μετακινηθεί περισσότερο στο κράτος, στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στους θεσμούς σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Το διακύβευμα είναι και θα είναι περίπλοκο. Οι πολίτες θα εξακολουθήσουν να είναι απαιτητικοί. Αν οι χαμηλές προσδοκίες κατά την πρώτη φάση της πανδημίας διαψεύστηκαν , εντός και εκτός χώρας,( αρκεί να δει κανείς τα έκπληκτα και επαινετικά δημοσιεύματα των διεθνών ΜΜΕ για το πόσο καλά και ανέλπιστα τα κατάφερε η Ελλάδα ..), η συνέχεια θα είναι περισσότερο δύσκολη καθόσον η απαιτούμενη συνεχής προσπάθεια για τον περιορισμό της πανδημίας θα συνοδεύεται από μια πρωτόγνωρη οικονομική ύφεση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο εξαιτίας της παρατεταμένης αναστολής της οικονομίας και της παραγωγικής δραστηριότητας παγκοσμίως. Θα αντέξει η ελληνική οικονομία επιβαρυμένη με το κόστος της πρόσφατης χρηματοοικονομικής κρίσης και της κρίσης χρέους που έπληξε ολόκληρη την ευρωζώνη? Ναι, μάλλον ναι, αλλά όχι μόνη της! Κι εδώ ερχόμαστε στην Ευρώπη, ή πιο σωστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στους Ευρωπαίους εταίρους μας.
Ορισμένοι παρατηρητές και δημοσιογράφοι υποστηρίζουν την άποψη ότι η πανδημία ίσως αποβεί μοιραία για την ενότητα και συνοχή της ΕΕ. Είναι όμως έτσι ή μπορεί να συμβεί και το αντίθετο, δηλαδή η κρίση αυτή να είναι ο καταλύτης για καλύτερη και πιο συμπαγή Ευρώπη;
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Ποιες είναι οι αρμοδιότητες της
Ε. Ένωσης στον τομέα της υγείας? Συμπληρωματικές και υποστηρικτικές σύμφωνα με τη Συνθήκη λειτουργίας της ΕΕ. Δηλαδή τις καθοριστικές αποφάσεις και δράσεις παίρνουν οι κυβερνήσεις των κρατών – μελών της , δηλαδή το Συμβούλιο της ΕΕ όπως ονομάζεται. Παρόλα αυτά , τα θεσμικά όργανα της ΕΕ από το 1992 και μετά επηρεάζουν
σημαντικά τις πολιτικές Υγείας. Μπορεί να μην υπάρχει πράγματι κοινή ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα της δημόσιας Υγείας, διότι έτσι έχουν αποφασίσει οι κυβερνήσεις , υπάρχουν όμως σημαντικές δράσεις και πρωτοβουλίες που άπτονται της δημόσιας Υγείας.
Καταρχάς η ευρωπαϊκή νομοθεσία εξασφαλίζει πρόσβαση όλων των Ευρωπαίων πολιτών στα εθνικά συστήματα υγείας , όπου και αν βρίσκονται εντός ΕΕ. Το προνόμιο αυτό συνδέεται με την ελεύθερη διακίνηση των Ευρωπαίων εντός ΕΕ , που απολαμβάνουν την ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Επίσης πολλές πρωτοβουλίες έχουν αναλάβει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ( Commission) και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την πρόληψη και καταπολέμηση του καρκίνου, του AIDS, για την καταπολέμηση του καπνίσματος και ευρύτερα για τις ασθένειες που προκαλούνται από τη ρύπανση του περιβάλλοντος.
Σήμερα η ΕΕ διαθέτει ένα σημαντικό πλέγμα νομοθετικών κανόνων και δράσεων στον τομέα με στόχο την προστασία και βελτίωση της δημόσιας Υγείας. Επίσης η ΕΕ και τα κράτη- μέλη ομιλούν με μια φωνή και συντονίζονται στα θέματα που συζητούνται στον
Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Επίσης η Ένωση μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων συμβάλει ουσιαστικά στον συντονισμό της αξιολόγησης και του ελέγχου των φαρμάκων που διατίθενται στην ευρωπαϊκή αγορά. Εξαιρετικά σημαντική είναι και η αποστολή του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων ( ECDC) στο οποίο συμμετέχουν και διαπρεπείς Έλληνες επιστήμονες, και που αναφέρεται εσχάτως συστηματικά στις καθημερινές ενημερώσεις του Υπουργείου Υγείας. Το Κέντρο έχει βοηθήσει σημαντικά ,διαχρονικά, στον εντοπισμό και την αξιολόγηση του κινδύνου τρεχουσών και αναδυόμενων απειλών και στηρίζει τη δράση της Commission
όσον αφορά στον σχεδιασμό και την αντιμετώπιση κρίσεων. Σε περίπτωση πανδημίας όπως τώρα, η Commission αναλαμβάνει τον συντονισμό σε επίπεδο ΕΕ μέσω του Κέντρου Πρόληψης και Αντίδρασης ( EWRS) το οποίο απαιτεί από τις εθνικές αρχές να ανταλλάσσουν άμεσα πληροφορίες για την εξέλιξη της πανδημίας καθώς και για τις δράσεις που αναλαμβάνουν για την αντιμετώπιση της. Η ευθύνη και αρμοδιότητα όμως για τη λήψη μέτρων παραμένει στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες!
Κατά συνέπεια παρατηρείται σήμερα ένας αναπόφευκτος κατακερματισμός των ευρωπαϊκών δράσεων στον τομέα της Υγείας που οφείλεται στις διαφορετικές νομοθεσίες στα κράτη-μέλη της Ένωσης, σε τομείς όπως η προστασία των καταναλωτών, η προμήθεια των φαρμάκων και του υγειονομικού υλικού, η εργασιακή νομοθεσία κλπ. Στο εύλογο ερώτημα γιατί δεν προχωρά η ΕΕ σε μια συνολική ευρωπαϊκή πολιτική και στρατηγική Υγείας η απάντηση είναι ότι ,όπως και σε άλλους τομείς που υπολείπονται, η βασική προϋπόθεση είναι η περαιτέρω ανάπτυξη του προϋπολογισμού της ΕΕ και κυρίως η συμπλήρωση της νομισματικής ένωσης με κοινές οικονομικές πολιτικές και κυρίως με ανάπτυξη κοινής φορολογικής πολιτικής. Όλα αυτά βεβαίως προϋποθέτουν ισχυρή κοινή πολιτική βούληση των 27 κυβερνήσεων. Και τέτοια βούληση σήμερα δεν υπάρχει!
Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι λοιπόν , καθόσον οι καθυστερήσεις που σημειώθηκαν στην αρχή της πανδημίας στην Ευρώπη και η αποτυχία αρκετών εθνικών κυβερνήσεων να δράσουν εγκαίρως και αποτελεσματικά δεν μπορεί να αποτελεί βάση για μομφή σε βάρος των « Βρυξελλών» , που αποτελούν πολλές φορές άδικα, εύκολο στόχο και αποδιοπομπαίο τράγο για κάθε αποτυχία. Αντίθετα , δυστυχώς, όταν η Ιταλία εξέπεμψε sos και ζήτησε την άμεση σύγκληση του Συμβουλίου Υπουργών Υγείας της ΕΕ, ορισμένες κυβερνήσεις εγκλωβίστηκαν σε ένα θλιβερό σπιράλ εγωισμού και πανικού. Οι υπουργοί συνεδρίασαν τελικά στις 13 Φεβρουαρίου και καλύτερα να μη σχολιάσουμε τα αποτελέσματα αυτής της συνόδου.. Στο μεταξύ η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είχε πετάξει από το παράθυρο, τα κράτη γύρω από την Ιταλία έκλεισαν τα σύνορα , μπλόκαραν τις εξαγωγές υγειονομικού υλικού , απαραίτητου για την περίθαλψη των νοσούντων, κοινώς σχεδόν όλοι περιχαρακωθήκαν. Θλιβερή εικόνα που όμως χρεώθηκε « στις Βρυξέλλες» στα μάτια της κοινής γνώμης. Μαζί με τη συμφωνία Σένγκεν για την ελεύθερη διακίνηση εντός ΕΕ πλήττεται σοβαρά και για πρώτη φορά η ενιαία εσωτερική αγορά , κορυφαίο δημιούργημα της εποχής Ζάκ Ντελόρ από το 1992.
Αρχικά η Γερμανία, μετά η Γαλλία, η Αυστρία , η Ελβετία, το Λουξεμβούργο , η Δανία έκλεισαν τα σύνορα. Ακολούθησαν η Πορτογαλία , η Ισπανία , η Πορτογαλία και η Φινλανδία.
Χρειάστηκε η δραστική παρέμβαση της προέδρου της Ε. Επιτροπής , Ursula von der Leyen η οποία σε μια συγκλονιστική ομιλία ενώπιον της ολομέλειας του Ε. Κοινοβουλίου, ζήτησε δημοσίως συγγνώμη από την Ιταλική κυβέρνηση και τον Ιταλικό λαό για την ανεπαρκή ανταπόκριση και την έλλειψη αλληλεγγύης. Συγγνώμη κανονικά έπρεπε να ζητήσουν πολλές κυβερνήσεις, το έκαναν ίσως στην πράξη , έστω με καθυστέρηση. Η Γαλλία έστειλε περίπου ένα εκατομμύριο μάσκες στην Ιταλία, η μικρή Τσεχία 100 χιλιάδες και άλλο υλικό, η ισχυρή Γερμανία με τις 25.000 ΜΕΘ δέχτηκε πάνω από 200 σοβαρά νοσούντες από Ιταλία και Γαλλία, κοντολογίς το κλίμα άλλαξε, οι ιθύνοντες στα κράτη – μέλη της Ένωσης κατάλαβαν ότι καμία χώρα δεν θα τα καταφέρει μόνη της. Εξαιρέσεις υπάρχουν στα προπύργια του λαϊκισμού και του εθνικισμού ,όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία , δυστυχώς.
Βεβαίως, αυτή η αρχική αστοχία στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη ,επιδεινώθηκε στα μάτια της κοινής γνώμης όταν Κίνα και Ρωσία έσπευσαν με παροχή βοήθειας προς τη δοκιμαζόμενη Ιταλία. Σωστά έπραξαν χωρίς όμως να παραλείψουν και την ανάλογη επικοινωνιακή εκμετάλλευση σε βάρος της ΕΕ.
Στα μέσα Μαρτίου σε κλίμα βαθιάς ανησυχίας και οδύνης από τις εκατόμβες καθημερινά στη Λομβαρδία, η κατάσταση στα ενδοκοινοτικά σύνορα ήταν απερίγραπτη. Η σειρά αναμονής των φορτηγών που μετέφεραν τρόφιμα και υγειονομικό υλικό, από τη Βουλγαρία έως τα ουγγρικά σύνορα υπολογίστηκε στα 100 χιλιόμετρα! Με δραστική παρέμβαση η Ε. Επιτροπή έπεισε τις κυβερνήσεις να δημιουργηθεί άμεσα η λεγόμενη πράσινη λωρίδα για να περνούν απρόσκοπτα τα φορτηγά με τρόφιμα και προμήθειες πρώτης ανάγκης. Έστω και με καθυστέρηση όλοι κατάλαβαν. Με ερμητικά κλειστά σύνορα και με το ο σώζων εαυτόν σωθήτω δεν γίνεται τίποτα στον σημερινό κόσμο! Πόσο μάλλον στην Ευρώπη όπου οι αξίες της πολυμερούς συνεργασίας, της αλληλεγγύης, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτέλεσαν τη βάση για ευημερία, ανάπτυξη και ειρήνη επί 75 χρόνια μετά το τέλος του β´παγκοσμίου πολέμου.
Πρέπει να θεωρείται πιθανό , αν όχι βέβαιο, ότι η τεράστια πρόκληση της πανδημίας του κορονοϊού , οι καθυστερήσεις και η αποτυχία πολλών ευρωπαϊκών κρατών να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά , θα επιτείνουν την πίεση για στενότερη ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της Υγείας, για ένα συνεκτικό ενωσιακό θεσμικό πλαίσιο εντός του οποίου θα αξιοποιηθεί το αξιόλογο επιστημονικό και ερευνητικό δυναμικό όχι μόνο για την αντιμετώπιση αλλά και για την πρόληψη παρόμοιων πανδημιών. Διότι είναι γνωστό ότι από το 2005 και αργότερα διακεκριμένοι επιστήμονες και αναγνωρισμένα ερευνητικά κέντρα στις ΗΠΑ και αλλού είχαν εκτιμήσει και προειδοποιήσει για τον κίνδυνο πανδημίας σοβαρής αναπνευστικής νόσου. Όμως τα κέντρα πολιτικής εξουσίας περί άλλα τυρβάζουν.
Παράλληλα όμως με την πανδημία , αλλά και μετά από αυτήν προβάλει μια άλλη εξίσου ασύμμετρη απειλή. Αυτή της σοβαρής παγκόσμιας ύφεσης. Για αρκετούς οικονομολόγους και θεσμικούς παράγοντες εντός και εκτός ΕΕ, η ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας μπορεί να είναι της τάξης του 10 – 12% έως το τέλος της χρονιάς. Annus horribillis το 2020 λοιπόν όχι μόνο για τη δημόσια υγεία αλλά και για την οικονομία στην Ευρώπη. Η ΕΕ όμως προβάλει κάπως πιο οργανωμένη και αρματωμένη στον τομέα αυτό, έχοντας και την εμπειρία της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη του 2008.
Εδώ επίσης , οι υπερβολές και οι Κασσανδρικές προφητείες περί διάλυσης της ΕΕ καλά κρατούν από διάφορους κύκλους.
Όμως για το ζήτημα αυτό και σε αναμονή της επόμενης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ στις 13 Μαΐου , με την ελπίδα σημαντικών , αν και καθυστερημένων πάλι αποφάσεων , θα επανέλθουμε σε επόμενο σημείωμα. Εν αναμονή ,θα υπενθυμίσω το παρακάτω απόσπασμα από την «Πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ: «στην αρχή και στο τέλος μιας μάστιγας η ρητορική υπερβολή είναι αναμενόμενη. Στην αρχή επειδή η συνήθεια δεν έχει ακόμη χαθεί και στο τέλος επειδή η συνήθεια επανήλθε.»
Λεωνίδας Αντωνακόπουλος
Πρώην στέλεχος της Ε.Ε.
Πρώην επικεφαλής και εκπρόσωπος
του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα
