Το Σάββατο 3 Αυγούστου 2024 έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 82 ετών, ο Ιάκωβος Κοέν, ο τελευταίος Εβραίος της Δράμας. Πρόκειται για μια απώλεια με ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς επρόκειτο για τον τελευταίο επιζώντα της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Δράμας, η οποία πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αριθμούσε περίπου 300 οικογένειες και 1.200 μέλη.
Οι Εβραίοι της Δράμας αποτελούσαν ένα σημαντικό τμήμα του τοπικού πληθυσμού και απασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο, τα υφάσματα και τα καπνά. Όμως, τον Μάρτιο του 1943 οι Εβραίοι της Δράμας, που βρέθηκαν στη βουλγαρική ζώνη κατοχής, συγκεντρώθηκαν από τις δυνάμεις της βουλγαρικής κατοχής στην καπναποθήκη Φαρατζή (σήμερα το θεατράκι «Σωκράτης Δημητριάδης» στην Αγία Βαρβάρα). Ακολούθησε ο βίαιος εκτοπισμός τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Τρεμπλίνκα και στο Άουσβιτς όπου υπέστησαν από τους Γερμανούς βασανιστήρια και πολλοί από αυτούς θανατώθηκαν. Ελάχιστοι επέζησαν και κατάφεραν να επιστρέψουν στη Δράμα.
Η οικογένεια του Ιάκωβου Κοπέν είχε γνωρίσει τη βία των κατακτητών νωρίτερα, καθώς ο πατέρας του εκτελέστηκε από τους Βούλγαρους κατακτητές στη σφαγή της Δράμας, τον Σεπτέμβριο του 1941. Ο ίδιος δεν πρόλαβε να τον γνωρίσει, καθώς δεν είχε ακόμη γεννηθεί. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Καθημερινή» και του δημοσιογράφου Σταύρου Τζίμα, τον Απρίλιο του 2017, «ο Ιακώβ Κοέν γεννήθηκε στην Καβάλα λίγο προτού η μητέρα του επιβιβαστεί σε μια βάρκα για να περάσει κρυφά στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στον Βόλο, από όπου καταγόταν. Εκεί, όταν ο αρχιραβίνος παππούς του κατάλαβε ότι οι Γερμανοί θα μαζέψουν τους Εβραίους, ακολουθώντας την προτροπή του Μητροπολίτη Ιωακείμ, πήρε τα μέλη της οικογένειάς του και αφού ειδοποίησε όλους τους ομοθρήσκους του να εξαφανιστούν, κατέφυγε στις ανταρτοκρατούμενες περιοχές, στο ορεινό χωριό Κεραμίδι».
Ο Ιάκωβος Κοέν στη συνέχεια επέστρεψε στη Δράμα όπου έζησε και δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά για δεκαετίες. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, μετά και την απώλεια της συζύγου του, ζούσε ανάμεσα στη Δράμα και στη Θεσσαλονίκη, όπου βρίσκεται ο γιός του.
Ο Ιάκωβος Κοέν είχε συμμετάσχει, στις 5 Μαρτίου 2023, στην εκδήλωση τιμής και μνήμης για την επέτειο των 80 ετών από την ημέρα σύλληψης και φυλάκισης των Δραμινών Εβραίων και των οικογενειών τους (4 Μαρτίου 1943), η οποία πραγματοποιήθηκε στο μνημείο του Ολοκαυτώματος στο πάρκο της Αγίας Βαρβάρας.
Μετά την ολοκλήρωση της εκδήλωσης, σε δηλώσεις του στην εφημερίδα «Εργασία… συν» ο αείμνηστος Ιάκωβος Κοέν ανέφερε: «Είμαι ο τελευταίος Εβραίος της Δράμας, αλλά τα τελευταία χρόνια, επειδή χήρεψα και είμαι μονάχος, πάω κοντά στον γιό μου στη Θεσσαλονίκη. Να έχω και μια παρέα». Ακόμη ο Ιάκωβος Κοέν είχε σημειώσει: «Βλέπω ότι ήρθε πολύς κόσμος. Αυτό δείχνει ότι ο κόσμος εδώ πέρα δεν έχει μισαλλοδοξία, δεν έχει αυτά που λένε για τους Εβραίους. Εγώ μεγάλωσα στη Δράμα, από ηλικία μέχρι 6-7 χρονών μέχρι τώρα. Είχα την επιχείρηση του θείου μου. Όταν πέθανε την πήρα εγώ. Έχει καλό κόσμο η Δράμα. Με αγαπούσαν πάρα πολύ. Κι όταν έκλεισα το μαγαζί, όλοι μου έλεγαν “γιατί το έκλεισες;”. Τα λέω και συγκινούμαι, γιατί άμα ζεις σε μια πόλη τόσα πολλά χρόνια και αγαπάς και σε αγαπούν, δύσκολα να απαγκιστρωθείς από εδώ. Αλλά η ανάγκη με έστειλε στη Θεσσαλονίκη. Εκεί έχει περισσότερους Εβραίους. Μπορώ να παρακολουθήσω τα θρησκευτικά καθήκοντα».
Σχετικά με το γεγονός ότι ο ίδιος αποτελούσε τον τελευταίο επιζόντα Εβραίο της Δράμας, ο Ιάκωβος Κοέν είχε πει: «Δεν έχει άλλους Εβραίους. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 έφυγαν αρκετές οικογένειες από τη Δράμα. Δηλαδή έφυγαν στο Ισραήλ, στην Αμερική και έμειναν πολλοί λίγοι. Μεταξύ αυτών ήταν και ο θείος μου, εγώ, η οικογένεια Φάις, η οικογένεια Μιχαέλ. Κι αυτοί έφυγαν όλοι. Στο τέλος έμεινα εγώ ολομόναχος. Αλλά η Δράμα είναι αγαπησιάρικη πόλη. Έχει πολύ καλό κόσμο. Λυπάμαι που δεν είμαι εδώ τώρα συνέχεια, αλλά λόγω ηλικίας και μοναξιάς, είναι κουραστικό να είσαι μόνος».
Ο Ιάκωβος Κοέν είχε μιλήσει στην εφημερίδα «Καθημερινή» και τον δημοσιογράφο κ. Σταύρο Τζίμα και μεταξύ άλλων είχε απαντήσει στο ερώτημα «πώς είναι να είσαι μόνος Εβραίος σε μια χριστιανική πόλη και να μην μπορείς ούτε να προσευχηθείς στη δική σου εκκλησία;». «Να σας πω. Αν έχεις κάποιους καλούς φίλους αισθάνεσαι καλά. Εγώ είχα την ατυχία τα τελευταία τρία χρόνια να χάσω δύο φίλους καρδιακούς, χριστιανούς, έκτοτε νιώθω μοναξιά. Αισθάνομαι σαν σταγόνα στον ωκεανό. Η κοινωνία της Δράμας μου φέρεται καλά. Μέχρι που είχα τη γυναίκα μου όλα ήταν μια χαρά, το σπίτι μας ήταν ανοιχτό, όταν την έχασα όμως πριν από δέκα χρονιά, άρχισαν τα δύσκολα. Το πρόβλημά μου έγινε δυσβάσταχτο», είχε αναφέρει ο Ιάκωβος Κοέν, ο οποίος επίσης είχε προσθέσει ότι πήγαινε σε χριστιανικές εκκλησίες. «Μου αρέσει η Θεία Λειτουργία. Αισθάνομαι περίφημα, στην εκκλησία παρακολουθώ με κατάνυξη να μη χάσω ούτε λέξη. Λέει σωστά πράγματα. Τώρα τα τελευταία χρόνια που πέθαναν η γυναίκα μου και οι καλοί μου φίλοι πηγαίνω στα χριστιανικά νεκροταφεία κάθε Σάββατο και ανάβω κεριά. Δεν έχω να ανάψω σε κανέναν ομόθρησκό μου, τα δικά μας νεκροταφεία έχουν καταστραφεί, η γυναίκα μου είναι θαμμένη στην Καβάλα, πλάι στον μπαμπά της, έτσι ανάβω για τους φίλους μου», είχε πει.
Στο ίδιο δημοσίευμα αναφέρονταν ακόμη τα εξής: «Όταν τις Παρασκευές ο Ιακώβ Κοέν αισθάνεται την ανάγκη να προσευχηθεί, ανοίγει ένα τετράδιο στο οποίο έχει γραμμένη την εβραϊκή προσευχή, καθότι δεν έμαθε ποτέ την εβραϊκή γλώσσα (!), με ελληνικούς χαρακτήρες και στις μεγάλες γιορτές αναγκάζεται να κατέβει στην Θεσσαλονίκη όπου ζουν τα δυο του παιδιά».
Στον Ιάκωβο Κοέν είχε αναφερθεί και η δημοσιογράφος κ. Μαργαρίτα Πουρνάρα, στη στήλη της «Αθηναϊκά Plus», στην εφημερίδα «Καθημερινή», στις 4 Απριλίου 2021. «Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από τη μοναξιά. Μετά τον Πόλεμο, σιγά σιγά η κοινότητα έσβησε. Στη θέση της υπάρχει μόνο ένα μνημείο. Το ίδιο ισχύει για την Καβάλα, με την οικογένεια Τσιμίνο να κρατάει ζωντανή τη μνήμη. Όμως αυτό το φρικτό που συνέβη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πρέπει να είναι κτήμα όλων, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Ο μεγαλύτερός μου καημός όταν είμαι στη Δράμα είναι η εγκατάλειψη των δύο εβραϊκών νεκροταφείων της πόλης, στην οδό Δήμητρος και στα Ορτάκινα (Δημοσθένους και Κυδωνιών). Το ένα είναι σε λίγο καλύτερη κατάσταση, το άλλο εντελώς παρατημένο. Εύχομαι και ελπίζω ότι κάτι θα γίνει γι’ αυτό. Βλέπετε, είμαι μόνος και δεν μπορώ να κάνω πολλά…», είχε πει τότε ο αείμνηστος Ιάκωβος Κοέν, ο τελευταίος εκπρόσωπος της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Δράμας.
