ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

 

 

 

 

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Από την πηγή κατασκεύασε 870 μέτρα αγωγού έως το βουνό, μέσα σε υπόγεια κτιστή τάφρο, στη συνέχεια 1036 μέτρα μέσα στη σήραγγα, που ανοίχθηκε στο βουνό και τέλος 520 μέτρα από το βουνό στη δεξαμενή της πόλης, πάλι μέσα σε τάφρο. Η σήραγγα κατασκευάστηκε οριζόντια (για το φόβο των υπόγειων υδάτων) και ευθύγραμμη (σε υψόμετρο +55,8 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας). Η κατασκευή της έγινε «αμφίστομος» (με εκσκαφή συγχρόνως και από τα δύο άκρα, για εξοικονόμηση χρόνου) και στη συνέχεια κατασκευάστηκε κεκλιμένο αυλάκι στο δάπεδο της οριζόντιας σήραγγας, μέσα από το οποίο το νερό διοχετεύονταν στη δεξαμενή της πόλης μέσα σε πήλινους αγωγούς.

Η οριζόντια σήραγγα μήκους 1036 μέτρων ξεκινά από τη βόρεια πλαγιά του όρους Άμπελος (σημερινό Κάστρο) και καταλήγει στη νότια. Βρίσκεται 180 μέτρα κάτω από την κορυφή του βουνού. Το πραγματικό όρυγμα έχει ορθογωνική διατομή με διαστάσεις 1,80 x 1,80 μέτρα. Μέσα στο όρυγμα και σε βάθος 3,5-8,5 μέτρων δημιουργήθηκε κανάλι για τον αγωγό με κλίση 0,6%, που μετέφερε το νερό στην πόλη.

Η κατασκευή αυτή αποδεικνύει το υψηλό επίπεδο γνώσεων και τρόπου αντιμετώπισης των προβλημάτων, που είχαν οι μηχανικοί του 6ου π. Χ. αιώνα. Για την κατασκευή του ήταν απαραίτητες γνώσεις μαθηματικών, γεωμετρίας, τοπογραφίας και γεωδαισίας.

Το καταπληκτικό επίτευγμα το έργου μπορεί να εκτιμηθεί από το μέγεθος των αριθμών, δηλαδή για τον αγωγό από την πηγή μέχρι τη σήραγγα έπρεπε να εκσκαφούν 1500 κυβ. μέτρα γης, για τη σήραγγα με το κανάλι της 5000 κ. μ. και για τον αγωγό της πόλης ακόμα 500 κ. μ. Και όλες αυτές οι εκσκαφές έπρεπε να γίνουν με το σφυρί και το καλέμι χειρωνακτικά.

 

Επιτεύγματα του Ευπαλίνου

 

Οι τοπογραφικές δυσκολίες, που είχε να αντιμετωπίσει ο Ευπαλίνος για την κατασκευή του έργου, ήταν ο προσδιορισμός των δύο άκρων της σήραγγας στις δύο πλαγιές του βουνού, ώστε να βρίσκονται στο ίδιο υψόμετρο, ο προσδιορισμός της

διεύθυνσης εκσκαφής με την οποία θα εισέρχονταν στο βουνό τα δύο συνεργεία και η υλοποίηση της διαδρομής του αγωγού του νερού με βάση την κλίση που διάλεξε (0,6%), στο ανάγλυφο του εδάφους. Οι έλεγχοι, οι καθημερινές μετρήσεις και οι τροποποιήσεις της πορείας είναι μέχρι σήμερα ορατά και ανεξίτηλα χαραγμένα στο βράχο του υπόγειου έργου.

Χρησιμοποιούσε τα γράμματα της αλφαβήτου, για να σημάνει στο βράχο τις χαρακτηριστικές θέσεις και στάθμες. Ο αναγνώστης που επιθυμεί να εντρυφήσει περισσότερο δεν έχει παρά να ανατρέξει στα συμπεράσματα του Kienast και θα βρει πολλές και σημαντικές λεπτομέρειες, που δεν είναι του παρόντος να αναφέρουμε.

Για να συναντηθούν τα δύο Συνεργεία, που είχανε ξεκινήσει πριν από 10 χρόνια τη διάνοιξη του ορύγματος, είχαν να αντιμετωπίσουν το σκληρό ασβεστόλιθο αλλά και κάποια απρόοπτα, όπως τον Καρστικό σχηματισμό, που συνάντησε το συνεργείο του βόρειου κλάδου το οποίο αναγκάστηκε, να αλλάξει την πορεία του, ακολουθώντας το σχηματισμό αυτόν.

Τόλμημα αποτελεί η ταυτόχρονη εκσκαφή από δύο μέτωπα, επιτυχία αποτελεί η συνάντηση των δύο συνεργείων με ελάχιστη απόκλιση, εφευρετικότητα αποτελεί η εκσκαφή του κεκλιμένου αυλακιού για την τοποθέτηση των πήλινων σωλήνων και ακρίβεια αποτελεί η ενιαία κλίση 0.6% κατά μήκος ολόκληρου του αγωγού.

Σοβαρά τεχνικά επιτεύγματα αποτελούν:

-η διαδικασία ελέγχου για την ταυτόχρονη εκσκαφή από δύο μέτωπα,

-η συνάντηση των δύο άκρων με τόσο μικρές για την εποχή και τα μέσα αποκλίσεις,

-η εκσκαφή του επικλινούς ορύγματος μέσα στο κυρίως όρυγμα και

-η τήρηση ενιαίας κλίσης 0,6% σε όλο το μήκος του αγωγού.

Ο Ευπαλίνος πέτυχε τη συνάντηση των δύο κλάδων με ελάχιστο σφάλμα κατεύθυνσης 0,64 μοιρών στη βόρεια σήραγγα. Ωστόσο για να είναι βέβαιος, ότι θα συναντηθούν οι δύο κλάδοι ανύψωσε την οροφή της βόρειας σήραγγας στα τελευταία 27 μέτρα και επίσης αύξησε την κατωφέρεια του δαπέδου της νότιας σήραγγας στα τελευταία 25 μέτρα, ώστε να διευρυνθεί το μέτωπο συνάντησης. Αποδείχτηκε μετά τη συνάντηση των δύο μετώπων ότι και να μην το είχε κάνει αυτό, πάλι τα δύο μέτωπα θα συναντιόταν με μια ελάχιστη απόκλιση, για την εποχή εκείνη, της τάξης των 28 εκατοστών! Μάλιστα η απόκλιση από το ιδανικό σημείο συνάντησης ήταν 15 μέτρα σε μήκος και 8,2 μέτρα σε πλάτος. Αν παρατηρήσουμε όμως πιο προσεκτικά θα αντιληφθούμε, ότι με τον τρόπο που πέτυχε τη συνάντηση των δύο μετώπων μείωσε τη συνολική εργασία των δύο συνεργείων.

 

Τεχνικές και μέθοδοι του Ευπαλίνου

 

Όπως προαναφέρθηκε τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο Ευπαλίνος ήταν πολλά και γεννάται το ερώτημα με τι μεθόδους και με τι όργανα μπόρεσε και κατάφερε να πετύχει τις ακρίβειες, που αναφέραμε παραπάνω. Ακόμα δεν έχουν απαντηθεί όλες οι σχετικές λεπτομέρειες από μελετητές του έργου που έχουν αναλώσει πολλά χρόνια στη μελέτη του. Όμως υπάρχουν ευρήματα τα οποία μαρτυρούν κάποιες τεχνικές, όπως για παράδειγμα η χάραξη της ευθυγραμμίας της σήραγγας στη νότια πλευρά της όπου στα 40 μέτρα από την είσοδο βρέθηκε επί της ευθυγραμμίας κατακόρυφο πηγάδι, που πιστεύεται ότι κατασκευάστηκε για να ελεγχθεί η ευθυγραμμία.

Για την υλοποίηση της οριζόντιας στάθμης εικάζεται, ότι χρησιμοποίησε ένα όργανο, γνωστό την εποχή εκείνη, τον χωροβάτη, με το οποίο υλοποιούσε το οριζόντιο επίπεδο με την χρησιμοποίηση σανίδων, οι οποίες πακτώνονταν στο έδαφος κατά τέτοιο τρόπο ώστε το πάνω μέρος του να υλοποιεί το οριζόντιο επίπεδο.

Τέλος είναι σίγουρο ότι χρησιμοποίησε τον διαβήτη ένα άλλο όργανο, που ήταν γνωστό την εποχή εκείνη και βοηθάει στη χάραξη και στον εντοπισμό κλίσεων ενώ δεν είναι βέβαιο, ότι χρησιμοποίησε τη διόπτρα του Ήρωνα του Αλεξανδρέα.

 

Επίλογος

 

Ο Ευπαλίνος κατόρθωσε για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, να κατασκευάσει ένα τέτοιο έργο. Οργάνωσε και εκτέλεσε το σχέδιό του με απόλυτη ακρίβεια. Στο τέλος γιόρτασε την επιτυχία του γράφοντας ανεξίτηλα στο σημείο συνάντησης τη λέξη ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ με γράμματα ύψους 30 εκατοστών και το όνομά του έμεινε στην ιστορία.

 

Η σημερινή κατάσταση

 

Σήμερα είναι επισκέψιμο μόνο ένα τμήμα του ορύγματος προς το νότιο στόμιό του μήκος περίπου 130 μέτρων. Όμως η Εγνατία οδός Α.Ε. χρηματοδότησε πρόσφατα μια πλήρη μελέτη αποκατάστασης και θεραπείας του ορύγματος προκειμένου να αποδοθεί στο κοινό. Επικεφαλής της μελετητικής ομάδας ήταν ο πολιτικός μηχανικός Κώστας Ζάμπας. Συνεργάστηκαν μαζί του μια τοπογραφική ομάδα υπό τον γράφοντα, μια γεωλογική ομάδα υπό τον Καθηγητή Γρηγόρη Τσόκα, μια γεωτεχνική ομάδα υπό τον μελετητή Γεώργιο Ντουνιά και μια μηχανολογική ομάδα υπό το μελετητή Βασίλειο Κωνσταντινίδη. Η τοπογραφική αποτύπωση έγινε την άνοιξη του 2009. Ιδρύθηκε με GPS ένα δίκτυο εξαρτημένο από το δίκτυο της Γ.Υ.Σ. για τον έλεγχο των μετρήσεων. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε μια όδευση 68 κορυφών διαμέσου της σήραγγας και αποτυπώθηκαν διατομές και λεπτομέρειες της κατασκευής και της κατάστασής της.

Αποτυπώθηκαν επίσης τα τμήματα του αγωγού από την πηγή μέχρι τη σήραγγα και από τη σήραγγα μέχρι τη δεξαμενή της πόλης καθώς και το επίγειο τμήμα της επιφάνειας του εδάφους πάνω από τη σήραγγα. Το αποτέλεσμα της τοπογραφικής αποτύπωσης υπήρξε η βάση πάνω στην οποία συντάχθηκαν οι υπόλοιπες μελέτες, δηλαδή η γεωλογική, η γεωτεχνική, η ηλεκτρομηχανολογική και η μελέτη – πρόταση επεμβάσεων και αποκατάστασης. Η μελέτη εγκρίθηκε με έπαινο από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και απομένει, να βρεθούν τα κονδύλια για την εφαρμογή της και την απόδοση τελικά αυτού του σπουδαίου έργου στους επισκέπτες.

 

Βιβλιογραφία

 

Kienast H.J., Die Wasserleitung des Eupalinos auf Samos, Samos XIX, Deutsche Archaologische Institut Athens, 1995.

Kienast J. Hermann, Το υδραγωγείο του Ευπαλίνου στη Σάμο, Υπουργείο Πολιτισμού ΤΑΠΑ, Αθήνα 2004.

Tokmakidis Konstantinos, «Surveying the Eupalinian Aqueduct in Samos Island», 22nd International Symposium «Digital Documentation, Interpretation and Presentation of Cultural Heritage», που διοργάνωσε η CIPA στο Kyoto της Ιαπωνίας στις 11-15 Οκτωβρίου 2009.