Λαμβάνοντας ως αφορμή και τα έργα τέχνης από τη Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος, που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση, οι ανακοινώσεις των προσκεκλημένων ομιλητών φώτισαν τρόπους με τους οποίους θέματα και ιδέες του αρχαίου κόσμου χαρακτηρίζουν διαφορετικές όψεις της ελληνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας του 19ου και του 20ού αιώνα.
Ειδικότερα, ξεκινώντας από το έργο του Νικόλαου Γύζη Έρως και Κένταυρος (Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος), ο ερευνητής Α’ βαθμίδας στο Κέντρο Έρευνας Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Ακαδημίας Αθηνών Γιάννης Γαλερίδης μίλησε για τις διαφορετικές απεικονίσεις του μυθολογικού Κενταύρου στην ελληνική και ευρωπαϊκή ζωγραφική του 19ου και 20ού αιώνα, τονίζοντας τον τρόπο με τον οποίο ο κλασικός μύθος συμβαδίζει με τις άλλοτε ακαδημαϊκές και άλλοτε πρωτοποριακές τεχνοτροπικές επιδράσεις ευρωπαϊκών ρευμάτων στην ελληνική ζωγραφική.
Με αφορμή την εμφάνιση ζωγραφικών έργων των Γιάννη Τσαρούχη, Γεώργιου Ιακωβίδη και Ορέστη Κανέλλη στο χώρο του Μουσείου, όπου εκτίθενται γυναικείες γλυπτές μορφές των όψιμων κλασικών και ελληνιστικών χρόνων από την Αμφίπολη, και με την παρουσίαση πολλών άλλων παραδειγμάτων, η Γλαύκη Γκότση, ιστορικός τέχνης και διδάσκουσα στο Ανοικτό Ελληνικό Πανεπιστήμιο, εξέτασε ορισμένους βασικούς εικονογραφικούς τύπους που ακολουθούνται στην απεικόνιση γυναικείων μορφών στην ελληνική ζωγραφική του 19ου και 20ού αιώνα, ανέλυσε το σημασιολογικό περιεχόμενο το οποίο οι τύποι αυτοί λαμβάνουν, και διερεύνησε την πιθανότητα μεταβολής τους σε συγκεκριμένες στιγμές συλλογικής και ατομικής ιστορίας.
Το έργο του Νικηφόρου Λύτρα Νασρεντίν Χότζας στάθηκε η αφορμή για την ανακοίνωση του αρχαιολόγου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Καβάλας Μιχάλη Λυχούνα, η οποία περιστράφηκε γύρω από τον Οριενταλισμό ως εικαστικό, πολιτισμικό και πολιτικό φαινόμενο. Η γοητεία της Ανατολής ώθησε γνωστούς ζωγράφους, κυρίως της γαλλικής σχολής, να την πραγματευθούν ως πηγή φωτός της Κλασικής Αρχαιότητας, αλλά και με το πλούσιο φυσικό φως της σύγχρονης πραγματικότητας των μουσουλμάνων κυρίως κατοίκων της. Παράλληλα, ο ομιλητής εστίασε στις περιπτώσεις των ζωγράφων από την Κωνσταντινούπολη Θεόδωρου Ράλλη και Osman Hamdi Bey, οι οποίοι φιλοτέχνησαν θέματα με περισσότερο ηθογραφική παρά εξωτική προσέγγιση και χωρίς εκτεταμένη χρήση του αρχαιοελληνικού αποθέματος, παρά την καταγωγή του ενός και την ενασχόληση του άλλου με την αρχαιολογία.
Ο έφορος της Συλλογής Έργων Τέχνης της Βουλής των Ελλήνων Θοδωρής Κουτσογιάννης παρουσίασε πώς στο πλαίσιο της «ελληνομανίας» και του «goût grec» του γαλλικού Νεοκλασικισμού η Ελλάδα απεικονίζεται μέσα από το φίλτρο της Αρχαιότητας, αλλά και αυτή πολλές φορές είναι επινοημένη. Συνέχισε με αναφορά στο ιδιαίτερο στιλ “Greek Revival”, το οποίο ξεκίνησε από τη Μεγάλη Βρετανία και καθιέρωσε το ελληνικό ύφος και τα αρχαιοελληνικά μνημεία ως πρότυπα του ευρύτερου Νεοκλασικισμού σε γερμανικές περιοχές της Ευρώπης και στις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η αρχαιολατρία αυτή οδήγησε και στον Φιλελληνισμό, που βοήθησε αποφασιστικά στην ευτυχή έκβαση του ελληνικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας, οπότε η φιλελληνική εικονογραφία αξιοποιεί εκ νέου τα κλασικά ελληνικά πρότυπα για να απεικονίσει τους Έλληνες της εποχής και συνολικά την Ελλάδα.
Ο αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Δημήτρης Παυλόπουλος εστίασε το ενδιαφέρον του στην ιδιαίτερη κατηγορία χαρακτικών με θεματογραφία αρχαιοελληνική που υπάρχουν στη Συλλογή έργων τέχνης της Τράπεζας της Ελλάδος. Πρόσωπα και τοπία της ελληνικής αρχαιότητας παρουσιάζονται σε ξυλογραφίες σε πλάγιο και όρθιο ξύλο, χαλκογραφίες με οξύ, και λιθογραφίες. Καθώς η χαρακτική είναι δίδυμη αδελφή της τυπογραφίας, υπηρέτησε κάθε είδους έντυπο. Τα συγκεκριμένα εξαιρετικά τυπώματα, φιλοτεχνημένα τόσο από σπουδαίους Έλληνες, όπως οι Δημήτρης Γαλάνης, Γιάννης Κεφαλληνός, Αλέξανδρος Κορογιαννάκης, Βάσω Κατράκη, όσο και από σημαντικούς αλλοδαπούς καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους διακρίνεται ο Pierre Bouillon, αντλούν από αρχαιοελληνικούς μύθους, χωρίς να τους αντιγράφουν απλώς.
Τέλος, η Χάρις Κανελλοπούλου, ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια της έκθεσης Σημείο συνάντησης από την πλευρά της Τράπεζας της Ελλάδος, μίλησε για την εισαγωγή του αρχαίου κόσμου στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική του 19ου και του 20ού αιώνα. Στον 19ο αιώνα η επιλογή της σύνδεσης με το αρχαιοελληνικό παρελθόν αφορά και τον καθορισμό ενός νέου ιδεολογικού προσανατολισμού της χώρας μέσω του ευρωπαϊκού νεοκλασικισμού. Υπό αυτό το πρίσμα, το παράδειγμα της διακόσμησης της Ακαδημίας Αθηνών από τον Λεωνίδα Δρόση αντανακλά το ενδιαφέρον των γλυπτών της εποχής για τη δημιουργία αντιγράφων έργων της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Παράλληλα, μυθολογικά θέματα αναδεικνύονται από καλλιτέχνες όπως ο Γιαννούλης Χαλεπάς, ο οποίος μεταξύ άλλων φιλοτεχνεί και την Κεφαλή Σατύρου (Συλλογή της Τράπεζας της Ελλάδος). Μέσα από τα κλασικιστικά πρότυπα, το καλλιτεχνικό κάλλος ταυτίζεται με τις αξίες του «καλού» και «αγαθού», ενώ κατά τον 20ό αιώνα οι γλύπτες που αναφέρονται θεματικά στην αρχαιότητα την εμπλουτίζουν παράλληλα με νέα εκφραστικά στοιχεία του μοντερνισμού.
Μετά το τέλος των εισηγήσεων, ακολούθησε συναυλία με τίτλο Παν ο μέγας τέθνηκε!, με την υψίφωνο Τζούλια Σουγλάκου και τη σολίστ κλασικής κιθάρας Κορίνα Βουγιούκα. Παρουσιάστηκαν έργα των Debussy, Pergolesi, Offenbach, Μ. Χατζιδάκι και άλλων συνθετών.
