ΑΡΘΡΟ
Του Γ.Κ. Χατζόπουλου
τ. Λυκειάρχη
- «Η κεραμεική είναι το χρυσάφι της προϊστορίας» (Γιώργος Χουρμουζιάδης, καθηγητής της Αρχαιολογίας, ΛΟΓΙΑ ΑΠΟ ΧΩΜΑ, 1999)
Ομολογώ ότι η ενασχόληση με την προϊστορική αρχαιολογία προσφέρει μιαν ιδιαίτερη γοητεία, η οποία προέρχεται από τα ευρισκόμενα, είτε τυχαία είτε και ύστερα από επίσημες ή σωστικές ανασκαφικές έρευνες δημιουργήματα του νου και των χεριών του προϊστορικού μας προγόνου.
Δημιουργήματα, τα οποία, ενώ δεν συνοδεύονται από τη γραφή, όμως διαθέτουν το μίτο συναδελφωμένο με τη φαντασία, τον προβληματισμό, αλλά και τη θεώρηση συναφών δημιουργημάτων του σύγχρονου ανθρώπου.
Αναμφίβολα εκείνα από τα δημιουργήματα του προϊστορικού μας προγόνου, τα οποία γοητεύουν, είναι τα ειδώλια.
Υλικό από το οποίο κατασκευάστηκαν είναι κυρίως ο πηλός, χωρίς να απουσιάζουν και άλλα υλικά, όπως είναι ο λίθος (μάρμαρο), αλλά και τα μέταλλα (σε ύστερους χρόνους).
Περιδιαβάζοντας κάποιος τους νεολιθικούς οικισμούς, οι οποίοι αφθονούν για εύγλωττους λόγους στο νομό μας, στέκεται τυχερός ανακαλύπτοντας κάποιο ή κάποια ειδώλια, ιδιαίτερα από τότε, που στις γεωργικές καλλιέργειες χρησιμοποιήθηκε ο γεωργικός ελκυστήρας, ο οποίος, ανασκάπτοντας για λειτουργικούς λόγους τη γη, έφερε στο φως πήλινα ειδώλια, συχνά όμως ακρωτηριασμένα προς μεγάλη ζημιά στη μελέτη της προϊστορικής τέχνης, αλλά και του τρόπου σκέψης.
Ο Γράφων στάθηκε τυχερός στην ατυχία του, γιατί ήρθε σε επαφή με τέτοια ειδώλια τόσο στο νεολιθικό οικισμό Δοξάτ Τεπέ, όσο και στο νεολιθικό οικισμό Μπαλαπάνι της Πλατανιάς.
Από την εύρεσή τους ακόμη τα ειδώλια αποτελέσανε αντικείμενα έντονου προβληματισμού για το σκοπό της κατασκευής τους. και τούτο, γιατί αυτά απεικονίζουν όχι μόνο ανθρώπινες μορφές, αλλά και μορφές ζώων, τα οποία είχε εξημερώσει ο προϊστορικός άνθρωπος, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσει ως διατροφικό, ενδυτικό ή βοηθητικό έσο στις ασχολίες του, χωρίς να λείπουν και ειδώλια, που παριστάνουν μικρογραφίες του νεολιθικού σπιτιού, σκεύη, αλλά και κατασκευάσματα για το ψήσιμο του ψωμιού (φούρνοι).
Ο προβληματισμός των αρχαιολόγων για το σκοπό της κατασκευής των ειδωλίων οδηγεί στη διατύπωση ερμηνειών, οι οποίες ποικίλλουν από αρχαιολόγο σε αρχαιολόγο.
Κάποιοι υποστήριξαν ότι ο σκοπός της κατασκευής τους ήταν μεταφυσικός, οδηγούμενοι σ’ αυτό στο συμπέρασμα, αφού ένα μεγάλο μέρος των ειδωλίων βρέθηκε σε ταφικούς χώρους.
Άλλοι υποστηρίξανε ότι κάποια από τα ειδώλια αυτά είχαν σχέση με την ευγονία. Στην κατηγορία αυτή εντάξανε τα ειδώλια εκείνα, τα οποία παριστάνουν γυναικείες μορφές με υπερτονισμένα τα ανατομικά μέλη τους (στήθος, λεκάνη, γλουτοί, αιδοίο). Οδηγήθηκαν στη διατύπωση της θεωρίας αυτής, αφού ο προϊστορικός άνθρωπος αποζούσε κυρίως από τα αγαθά, που παρήγαγε η γη, την οποία έπρεπε να τιμήσει και να ευχαριστήσει για τη μεγάλη της προσφορά, αφού του εξασφάλιζε την επιβίωση. Έτσι αυτού του είδους τα ειδώλια τα ονομάτισε μητέρα Γη ή Θεά της Γονιμότητας. Ασφαλώς δεν θα μπορούσε να απορρίψει κάποιος μια τέτοια ερμηνεία, αφού αυτή βρίσκεται πολύ κοντά στην πραγματικότητα.
Άλλοι πάλι αρχαιολόγοι διατύπωσαν ότι κάποια ειδώλια χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο καταμέτρησης μικρών ζώων (αιγοπροβάτων και χοίρων), αφού αρκετά από αυτά τα ειδώλια βρέθηκαν κοντά σε χώρους, οι οποίοι προφανώς χρησιμοποιήθηκαν για τον σταβλισμό των ζώων.
Τέλος ο Σοβιετικός αρχαιολόγος Μακαρένκο διατύπωσε την άποψη ότι τα προϊστορικά ειδώλια κατασκευάζονταν ως παιχνίδια των παιδιών. Ο ίδιος δε μας εξήγησε γιατί τα παιδιά είχαν αυτήν την τάση να παίζουν με κούκλες, με ειδώλια, τα οποία παρίσταναν γυναικείες μορφές.
Δεν μας είπε όμως και ποια ήταν η χρήση των ειδωλίων εκείνων, που παρίσταναν σκεύη (φρουτιέρες), μικρά ομοιώματα σπιτιών κ.α.
Εστιάζοντας την προσοχή μας στα ειδώλια εκείνα, τα οποία παριστάνουν τη Μητέρα Γη, πιστεύουμε ότι αυτά δεν ήταν ξένα προς την έκφραση του θρησκευτικού συναισθήματος, το οποίο, αναμφίβολα, ανήκει στην κατηγορία των ανώτερων συναισθημάτων του ανθρώπου και είναι συνυφασμένο με την ψυχοσύνθεσή του, ανεξάλειπτο όσες βίαιες πιέσεις κι αν δέχεται ο άνθρωπος για να το αποβάλει. Άλλωστε είναι πολύ ενδεικτική η άποψη του Χαιρωνεία Πλουτάρχου: «Είναι αδύνατο να συναντήσει κάποιος πόλη χωρίς ιερά και θεούς» (Επιστολή προς τον μαθητή του Κωλώτη).
Βιβλιογραφία
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Α’, της Εκδοτικής Αθηνών.
- Νεολιθική Ελλάς, Νεολιθικός Πολιτισμός, Συλλογικός Τόμος
- Δημητρίου Ρ. Θεοχάρη, Νεολιθικός Πολιτισμός (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1981
- Γιώργος Χουρμουζιάδης, Λόγια από Χώμα, Δισπηλιό 1999
- Δ. Γραμμένου, Από τους νεολιθικούς οικισμούς του νομού Δράμας
- Γ.Κ. Χατζόπουλου, η νεολιθική τέχνη στο νομό της Δράμας (Ειδώλια, Αγγεία, Κοσμήματα, Εργαλεία κ.α.), εφημ. Πρωινός Τύπος Δράμας
*ειδώλιον (είδωλον = εικόνα)
