ΑΡΘΡΟ

Του Χάρη Δαμιανίδη

Απόφοιτου του τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης

 

 

Με αφορμή το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στις 11 Νοέμβρη 1918 ακούσαμε και διαβάσαμε πολλά. Από πολιτικούς εντός και εκτός της χώρας εκφράστηκαν ευχές για διαρκή ειρήνη και πίστη ότι εκείνη η απάνθρωπη και καταστροφική πλευρά της ιστορίας ανήκει στο παρελθόν. Εκατό χρόνια μετά από τη λήξη του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου οι σημερινοί πολιτικοί ηγέτες επανέλαβαν τους τότε υπεύθυνους για τη μεγαλύτερη έως τότε ανθρωποσφαγή στην ανθρώπινη ιστορία. Οι μεγαλοστομίες για ποτέ πια πόλεμος και ύμνους στην ειρήνη είναι «κούφια λόγια» όταν αναφερόμαστε στη σημερινή κοινωνία, η οποία κουβαλάει μαζί της τον πόλεμο όπως το «σύννεφο φέρει μαζί του τη βροχή». 22 χρόνια μετά το τέλος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου ξεκινάει ο δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και πετάει στο καλάθι των αχρήστων όλες τις ανούσιες ρητορείες για παντοτινή ειρήνη που διατυπώθηκαν μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου.

Την περίοδο που προηγήθηκε του πολέμου βλέπουμε να εξελίσσεται ο βασικός νόμος του καπιταλισμού, η ανισομέρεια στην ανάπτυξή του. Μέσα από αυτή την ανισομετρία έχουμε την εμφάνιση νέων Μεγάλων Δυνάμεων. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στις υπάρχουσες κυρίαρχες δυνάμεις αλλά και τις νεοεμφανιζόμενες που εποφθαλμιούν τις αποικίες, τις πηγές των πρώτων υλών και τις αγορές που κατέχουν οι πρώτες, είναι λυσσαλέος. Δεν υπάρχουν μόνο η Βρετανία με την Γαλλία αλλά παράλληλα εμφανίζονται δυνάμεις οι οποίες διεκδικούν το δικό τους μερίδιο στη παγκόσμια αγορά. Οι στρατιωτικές δαπάνες αυξάνονται με πρωτοφανείς ρυθμούς. Όλοι προετοιμάζονται για αυτό που έρχεται αλλά δεν το ομολογούν. Προσπαθούν να λύσουν τις διαφορές τους προς το παρόν με διπλωματικά μέσα. Όμως η διπλωματία έχει τα όριά της. Μετά μιλάνε τα όπλα. Βλέποντας εκ των υστέρων τη συνολική κατάσταση που επικρατούσε εκείνη τη περίοδο, δε γίνεται να μη καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αυτός ο πόλεμος. Το ουσιαστικό δεν είναι να μιλήσουμε για το ποιος αμύνεται και το ποιος επιτίθεται αλλά να δούμε τι είναι αυτό που οδηγεί τον επιτιθέμενο να παραβιάσει τους διεθνείς κανόνες. Και αυτό είναι η ανυπέρβλητη ανάγκη να διεκδικήσει πόρους, πρώτες ύλες, ενέργεια, μερίδιο στην παγκόσμια αγορά, αν θέλει να διατηρηθεί ως παγκόσμια δύναμη. Ο ανταγωνισμός λοιπόν είναι ο μεγάλος ένοχος που πρέπει να στοχοποιήσουν όλοι οι λαοί. Αυτός πρέπει να καταργηθεί αν θέλουμε να μιλήσουμε για πραγματική ειρήνη και όχι απλώς για ευχολόγια.

Με βάση τα συμφέροντα των διαφόρων χωρών και τις στρατηγικές τους επιδιώξεις συγκροτούνται τα δύο στρατιωτικά μπλοκ. Από τη μια μεριά ENTENTE CORDIALE («εγκάρδια συνεννόηση») με ηγέτιδες δυνάμεις Γαλλία – Βρετανία, μαζί τους συμπορεύεται και η Ρωσία και από την άλλη η τριπλή συμμαχία με Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Ιταλία. Παράλληλα με την ανάπτυξη των οικονομικών αντιθέσεων και των στρατιωτικών ανταγωνισμών εκδηλώνεται σε μεγάλη κλίμακα και μια επίθεση ιδεολογικού χαρακτήρα. Σε κάθε χώρα ο σωβινισμός είναι στη σκέψη και χαρακτηρίζει την συμπεριφορά των απλών ανθρώπων. Η ρεβανσιστική πολιτική της Γαλλίας να αποκαταστήσει το χαμένο της γόητρο αλλά παράλληλα να αποκαταστήσει τα εδάφη στις περιοχές της Αλσατίας και της Λωραίνης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ακόμη, οι επεκτατικές τάσεις της Ρωσίας σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η όξυνση του οικονομικού ανταγωνισμού μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας λόγω της ταχύτατης ανάπτυξης της γερμανικής βιομηχανίας αλλά κυρίως λόγω της έντονης επιθυμίας των δύο χωρών να μονοπωλήσουν τις διεθνείς αγορές, όλα αυτά ντύνονται με τον μανδύα του σωβινισμού. Όλα είναι έτοιμα για τη μεγάλη σφαγή που θα ακολουθήσει. Απομένει μόνο το πρόσχημα. Και το μοιραίο γεγονός το οποίο πυροδοτεί τη κατάσταση τελικά συμβαίνει στις 28 Ιούνη 1914. Η σερβική συνωμοτική οργάνωση «Μαύρο Χέρι» δολοφονεί στο Σαράγιεβο το διάδοχο του θρόνου της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκο – Φερδινάνδο αλλά και τη σύζυγό του. Μόνο ένας επιπόλαιος παρατηρητής θα πίστευε ότι η δολοφονία του διαδόχου ήταν η αιτία του πολέμου. Για τα πραγματικά αίτια αναφερθήκαμε παραπάνω. Οι εκατόμβες των νεκρών που θα ακολουθήσουν θα προκαλέσουν κατάρρευση των αξιών που μέχρι τότε κυριαρχούσαν στη κοινωνία. Οι επιπτώσεις υλικές, ηθικές και πνευματικές θα είναι πρωτοφανείς. Ανατράπηκαν τα πάντα. Εξετάζοντας την εξέλιξη και το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου δε πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν «ο μεγάλος καταλύτης» που προετοίμασε την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία.

Συγκρίνοντας το τότε με το σήμερα, τις εξελίξεις στη Συρία αλλά και σε άλλες περιοχές της Βόρειας Αφρικής και των Βαλκανίων, νομίζω ότι οι ομοιότητες είναι εμφανείς. Όπως τότε έτσι και σήμερα, οι ανάγκες των Μεγάλων Δυνάμεων για κατοχή πρώτων υλών, ενέργειας, για όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στη παγκόσμια αγορά, εκμεταλλευόμενες τις θρησκευτικές ή φυλετικές αντιθέσεις, επεμβαίνουν στο εσωτερικό της κάθε χώρας δημιουργώντας εμφυλίους πολέμους. Προς το παρόν οι ίδιες δεν εμπλέκονται σε μεταξύ τους πόλεμο. Όταν όμως οι αντιθέσεις οξυνθούν πάρα πολύ δεν θα διστάσουν να αναμετρηθούν και στρατιωτικά. Οι λαοί και το φιλειρηνικό κίνημα πρέπει να βρίσκονται σε επαγρύπνηση για να αποτρέψουν τα οποιαδήποτε εγκληματικά σχέδια έχουν στο μυαλό τους τα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κράτη.