Το ιερό του Διονύσου στη Δράμα ΧΙ

ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

Τ. Λυκειάρχη

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ

Η ευρεία λατρεία του θεού Διονύσου στην περιοχή μας ήταν εύλογο να κάνει αισθητή την παρουσία της και στην αρχαία πόλη της Δράμας και συγκεκριμένα στο ιστορικό της κέντρο.

Μολονότι στο ιστορικό κέντρο της Δράμας δεν αποκαλύφθηκε μέχρι σήμερα, έστω και σε μορφή ερειπίων ιερό του Διονύσου, όμως από τα διασωθέντα μέχρι σήμερα ευρήματα οδηγούμεθα στην άποψη ότι ήταν αδύνατο να απουσιάζει από την κεντρική πόλη της περιοχής ιερό, αφού αυτή κατοικούνταν από μεγάλο αριθμό κατοίκων από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και τα πρωτοβυζαντινά σε σχέση με τους άλλους οικισμούς της περιοχής.

Υποθέτουμε, στηριζόμενοι στα μέχρι σήμερα διασωθέντα στοιχεία, ότι αυτό είχε ανεγερθεί στο κέντρο του αρχαίου οικισμού της Δράμας και συγκεκριμένα κάπου κοντά στο χώρο όπου ιδρύθηκε τον 10^ο ή 11^ο μ.Χ. αιώνα ναός, και σύμφωνα με τις νέες τυχαίες ανασκαφικές ανακαλύψεις, αποκαλύφθηκαν θεμέλια παλαιοτέρου χριστιανικού ναού, αποκαλύφθηκαν θεμέλια παλαιότερου χριστιανικού ναού, μεγαλυτέρων διαστάσεων του υπάρχοντος σήμερα ναού της Αγίας του Θεού Σοφίας.

Ο σημερινός ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας είχε ανεγερθεί επ’ ονόματι της Παναγίας από τον βυζαντινό άρχοντα της εποχής εκείνης Αλέξιο Μανιάκη τον όποιο ναό οι Τούρκοι ονομάζανε μετά την κατάκτηση της πόλης το 1373 ή 1384 ως Αγία Σοφία Τζαμισή και τον οποίο ναό και τον οποίο ναό είχαν μετατρέψει σε τζαμί, όπως διαφαίνεται από ένα μέρος του σωζόμενου μιναρέ, τον οποίο οι χριστιανοί, ακρωτηριάζοντάς τον, τον μετέτρεψαν σε καμπαναριό. Τον ιερό αυτό ναό είχαν επιχειρήσει να μετατρέψουν, για ευνόητους λόγους, σε αρχαιολογικό μουσείο οι Βούλγαροι, είχαν όμως εμποδισθεί από τη σθεναρή αντίδραση του πρωτεργάτη του Μακεδονικού Αγώνα Αγαθαγγέλου Β’ Κωνσταντινίδη, του αρεσκόμενου να αποκαλείται και ως Μάγνης, ως προερχόμενος από τη Μαγνησία της Μ. Ασίας.

Την υπόθεσή μας ότι κάπου εκεί κοντά πρέπει να είχε ανεγερθεί ιερό του Διονύσου τη στηρίζουμε στα εξής στοιχεία:

Σε μικρή απόσταση από τον ιερό ναό της Αγίας του θεού Σοφίας βρέθηκε μαρμάρινο βάθρο αγάλματος του θεού Διονύσου με την ακρωτηριασμένη επιγραφή: […] ΔΡΟΚΛΕΟΥΣ ΙΕΡΗΤΕΥΣΑΣ ΔΙΟΝΥΣΩΙ.

Ο χώρος, όπου εντοπίσθηκε το βάθρο, στο οποίο είχε στηθεί το άγαλμα του θεού και το οποίο στα μεταγενέστερα χρόνια μετατράπηκε σε λεκάνη, ποιος ξέρει για ποια χρήση, ήταν τα τοιχώματα του ξηροχειμάρρου (τσάι), ο οποίος διέσχιζε παλιά την πόλη, προκαλώντας τεράστιες ζημίες στα εκατέρωθεν αυτού ευρισκόμενα καταστήματα, σε περίοδο έντονης βροχόπτωσης και ο οποίος καλύφθηκε στη συνέχεια και ονομάσθηκε οδός Κέννεντυ και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε οδό 19^ης Μαΐου (ημερομηνία της Γενοκτονίας των Ποντίων).

Ο όγκος και το βάρος του βάθρου δύσκολα επιτρέπουν τη μετακίνησή του σε μεγάλη απόσταση. Αν δε λάβουμε υπόψη μας ότι το έδαφος στο σημείο εκείνο είναι κατωφερές, τότε εύκολα εξηγείται η μετακίνησή του κυλιόμενο με αποτέλεσμα να φθάσει στα ακάλυπτα τοιχώματα του ξηροχειμάρρου. Προφανώς η απομάκρυνσή του από τον αρχικό χώρο της τοποθέτησής του μαρτυρά και τα εύλογα συναισθήματα απαλλαγής του από την παρουσία του.

Είναι γνωστό ότι ο χριστιανισμός στην προσπάθειά του να υπερισχύσει της χιλιόχρονης παρουσίας του παγανισμού, έκτισε στους χώρους, όπου υπήρχαν κέντρα λατρείας ή ιερά παγανισμού, ιερούς ναούς της νέας αληθούς θρησκείας, της θρησκείας της Αγάπης.

Ίσως κάτι τέτοιο συνέβη και με την οικοδόμηση ιερού χριστιανικού ναού, μετά την επικράτηση τη δίκαια του χριστιανισμού, του ιερού ναού της Αγίας του Θεού Σοφίας.

Αλλά και αρκετοί παγανιστικοί ναοί κατεδαφίσθηκαν και στους χώρους του ανηγέρθησαν χριστιανικοί ναοί, όπως συνέβη με τον ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στους εξωτερικούς τοίχους του οποίου χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό σπαράγματα λατινικών επιγραφών, προερχομένων από προϋπάρχοντα παγανιστικό τόκο λατρείας.

Ακόμη η περιοχή, όπου βρίσκεται έξω από τα όρια του αρχαίου οικισμού ήταν αμπελόφυτη. Ένα μέρος αυτής της περιοχής, που δεν δέχθηκε ακόμη την επέλαση της κακόγουστης οικοδομικής μανίας, εξακολουθεί να είναι αμπελόφυτο. Και είναι αυτονόητο ότι αμπελόφυτοι χώροι εύλογα κέρδιζαν την προτίμηση των οπαδών του θεού Διονύσου (Βάκχοι και Βακχίδες) για ανέγερση ιερών του και τέλεση της οργιαστικής λατρείας του με τις εκστασιασμένες και αναμαλλιασμένες βακχίδες.

Τέλος ευρήματα από το ιερό του Διονύσου εντοπίστηκαν κατά την εκσκαφή θεμελίων οικοδομών, που αναγέρθηκαν στο ιστορικό κέντρο της Δράμας.

Για τα ιερά του Διονύσου θα συνεχίσουμε.