Σεξισμού και διαφθοράς το ανάγνωσμα (Μέρος Α’)

ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

Περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι, στην πλειονότητά τους γυναίκες, αναμένεται να συμμετάσχουν στις πορείες που οργανώνονται μέσα στον Οκτώβριο με σκοπό να καταγγελθεί ο σεξισμός και η σεξουαλική βία αλλά και να γίνει μια έκκληση για τον σεβασμό στα δικαιώματα των γυναικών.

Ο σεξισμός καλλιεργείται στα σχολεία;

Αν πράγματι τα παιδιά του δημοτικού μαθαίνουν ότι τα αγoράκια είναι πρωταθλητές και τα κοριτσάκια μαγείρισσες, αν όντως, το περιεχόμενο του διδακτικού υλικού είναι τόσο σεξιστικό, τότε μάλλον δεν πρέπει να μας προκαλεί καμία εντύπωση που και στους πιο «προοδευτικούς» χώρους, όταν οι μάσκες πέφτουν, ακούμε την υπόδειξη/προτροπή «δεν πας σπίτι σου να πλύνεις κανένα πιάτο…».

Είναι προφανές λοιπόν ότι ένα εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο αγνοεί την ισότητα των φύλων και αντί να αποδομεί, αναπαράγει, συντηρεί και νομιμοποιεί το σχηματισμό έμφυλων στεροτυπικών συμπεριφορών, πρέπει, το λιγότερο να μας προβληματίσει. Διότι, το σχολείο, όπως επισημαίνεται , δεν είναι ένας οποιοσδήποτε χώρος. Εκεί οι ανήλικοι, μελλοντικοί πολίτες κοινωνικοποιούνται και διαμορφώνουν εν μέρει τις αντιλήψεις τους για τους ρόλους των φύλων.

Το σκάνδαλο των σεξουαλικών παρενοχλήσεων στο Χόλυγουντ είναι το τελευταίο μιας σειράς σεξουαλικών σκανδάλων που εκκινούνται από τον λανθάνοντα ή απροκάλυπτο σεξισμό των σύγχρονων κοινωνιών. Για τους γονιούς που προσπαθούν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά τους με μια εντελώς διαφορετική κουλτούρα ουσιαστικού και πραγματικού σεβασμού στην ισότητα των φύλων, κάθε νέο σκάνδαλο σεξουαλικής παρενόχλησης που αποκαλύπτεται προκαλεί, εκτός της οργής, μία όλο και πιο κλιμακούμενη αίσθηση φόβου και ανησυχίας για το πώς μπορούν να διαμορφώσουν τους γιους τους σε ανθρώπους που σέβονται τις γυναίκες και τις αντιμετωπίζουν ισότιμα. Και πώς μπορούν να ενσταλάξουν στις κόρες τους την εμπιστοσύνη, την αποφασιστικότητα και την ανθεκτικότητα να εξελιχθούν μέσα σε μια κουλτούρα που θα τις πιέζει και θα τις ωθεί συνεχώς προς τα κάτω; Πώς και γιατί τα παιδιά αναπτύσσουν στερεότυπα φύλου και σεξιστικής συμπεριφοράς και τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να τα αποτρέψουν από αυτά;

Ευτυχώς, οι γονείς μπορούν να κάνουν τη διαφορά. Δεν έχουν τόσο μεγάλη επιρροή στους κυρίαρχους προσανατολισμούς της κοινωνίας όσο θα ήθελαν – οι συμμαθητές, οι παρέες και η κυρίαρχη κουλτούρα είναι πολύ ισχυροί παράγοντες – αλλά οι γονείς σίγουρα μπορούν να κάνουν βήματα, ακόμα και με τα νήπια και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, για να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους μεγαλώνουν λιγότερο σεξιστικά και πιο ισότιμα απ’ ό,τι επιβάλει η κυρίαρχη κουλτούρα.

Γι’ αυτό είναι χρήσιμο να κατανοηθεί πώς τα παιδιά αναπτύσσουν την αντίληψη του φύλου και της σπουδαιότητάς του. Τα παιδιά παρακολουθούν συνεχώς τον κόσμο – κυρίως μελετώντας τους ανθρώπους και τις διαφορές τους – και βγάζοντας συμπεράσματα με βάση αυτό που βλέπουν και ακούνε γι’ αυτές τις διαφορές. «Το παιδί κοιτάει τον κόσμο για να πει, ποια από αυτά τα πράγματα είναι σημαντικά;».

Με τα πρώτα γενέθλιά τους, τα περισσότερα μωρά μπορούν να διακρίνουν αρσενικά και θηλυκά πρόσωπα, αλλά οι ενήλικες είναι αυτοί που τους λένε ότι το φύλο έχει σημασία, γιατί το επισημαίνουμε συνεχώς. «Χρησιμοποιούμε συνεχώς τον διαχωρισμό των φύλων σε καθημερινές φράσεις όπως “Καλημέρα, αγόρια και κορίτσια”, και αυτό λέει στα παιδιά ότι το φύλο είναι πραγματικά σημαντικό, διότι διαφορετικά, γιατί να το αναφέρεις εκατοντάδες φορές την ημέρα;».

Χτίζοντας στερεότυπα

Μόλις τα παιδιά μάθουν να δίνουν προσοχή στο φύλο, αρχίζουν επίσης να αντλούν συμπεράσματα «άσπρο – μαύρο» σχετικά με το νόημά του, διότι έτσι λειτουργούν οι εγκέφαλοι των παιδιών, δημιουργούν άκαμπτους, γενικευμένους κανόνες και κατηγορίες. Ακατέργαστα στερεότυπα, αν θέλετε. Μπορούν να αποφασίσουν, βάσει παραδειγμάτων που βλέπουν, ότι οι γυναίκες μαγειρεύουν και είναι δασκάλες και ότι οι άνδρες παίζουν ποδόσφαιρο και είναι πυροσβέστες, αλλά ότι οι άνδρες ποτέ δεν μαγειρεύουν και οι γυναίκες ποτέ δεν παλεύουν να σβήσουν πυρκαγιές. Θα ξεκινήσουν να διακρίνουν τη διαφορά ισχύος μεταξύ των φύλων, όταν παρατηρήσουν πως στις ισχυρότερες θέσεις είναι άνδρες. Θα μπορούσαν ακόμη και να αντλήσουν αιτιώδη συμπεράσματα από αυτό: Αν η πιο ισχυρή θέση (για παράδειγμα του Προέδρου) στη χώρα είναι πάντοτε κατοχυρωμένη από τους άνδρες, τότε οι άνδρες πρέπει να είναι πιο έξυπνοι και ικανότεροι από τις γυναίκες. Τελικά, με βάση αυτά που παρατηρούν, τα παιδιά αποφασίζουν ότι υπάρχουν πολλές ουσιαστικές και έμφυτες διαφορές μεταξύ αγοριών και κοριτσιών.

Καθώς τα παιδιά αρχίζουν να χτίζουν αυτά τα στερεότυπα φύλου, αρχίζουν να συμμορφώνονται και με αυτά, εν μέρει επειδή ανταμείβονται για αυτό. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι γονείς (ιδίως οι μπαμπάδες) προσφέρουν στα παιδιά τους παιχνίδια κατηγοριοποιημένα ανάλογα με το φύλο. Τείνουν επίσης να ανταμείβουν τα παιδιά για να παίζουν με αυτά τα παιχνίδια και να τα επιπλήττουν όταν παίζουν με στερεοτυπικά «ακατάλληλα» παιχνίδια. Οι γονείς είναι επίσης πιο ανεκτικοί όταν οι γιοι είναι επιθετικοί με συνομηλίκους και αδέλφια παρά όταν οι κόρες ενεργούν με παρόμοιο τρόπο. Οι δάσκαλοι, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, τείνουν επίσης να ενθαρρύνουν τη στερεοτυπική συμπεριφορά μεταξύ των κοριτσιών. Τα παιδιά – κυρίως τα αγόρια – τιμωρούν το ένα το άλλο, μερικές φορές σκληρά, όταν οι κανόνες για το φύλο σπάνε και συχνά αποκλείουν άλλους με βάση το φύλο. Μία μελέτη παρακολούθησε παιδιά προσχολικής ηλικίας ενώ έπαιζαν και διαπίστωσε, ότι όταν τα αγόρια έδειξαν ενδιαφέρον για στερεότυπα παιχνίδια κοριτσιών, όπως κουζίνες παιχνιδιού, κουκλόσπιτα ή φορέματα, άλλα αγόρια τα εμπόδισαν χτυπώντας τα και γελοιοποιώντας τα. Καθώς τα παιδιά συνεχίζουν να ασκούν αυτές τις συμπεριφορές με βάση τα γένη, γίνονται ρουτίνα και υφαίνουν στην αυτογνωσία τους.

Εκκινώντας από την εμπειρία του και βλέποντας τον γιο να ελκύεται από τα φορτηγά εξ απαλών ονύχων, ένας γονιός μπορεί να αναρωτηθεί ευλόγως, αν δεν υπάρχουν κάποια στερεότυπα φύλου που ξεκινούν από την βιολογία παρά από την κυρίαρχη κουλτούρα. Οι ερευνητές παραδέχονται ότι αυτό είναι ένα πολύ δύσκολο ερώτημα στην απάντησή του, εν μέρει επειδή ποτέ δεν μπορούμε πραγματικά να διαχωρίσουμε τη φύση από την ανατροφή, ακόμα και στα μωρά. «Τα αγόρια και τα κορίτσια έχουν διαφορετικές βιολογικές εμπειρίες προγεννητικά και διαφορετικές βιολογικές και κοινωνικές εμπειρίες από τη στιγμή που γεννιούνται και αυτές οι επιρροές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, οπότε ο διαχωρισμός τους είναι δύσκολος».

Ακόμα, είναι πιθανό ότι οι επιρροές των συνομηλίκων και των γονέων εξακολουθούν να διαμορφώνουν ακόμα και την πρόωρη συμπεριφορά των φύλων:

Το μεγαλύτερο μέρος είναι ότι τα παιδιά παίζουν με αυτό που τους αγοράζουν οι γονείς τους. «Ή μιμούνται αυτά που κάνουν άλλα παιδιά του φύλου τους, νήπια που θα μπορούσαν να προσελκύσουν “κατάλληλα” παιχνίδια ανάλογα με το φύλο, με βάση αυτά που τους έχουν προσφερθεί ή αυτά με τα οποία έχουν ενθαρρυνθεί να παίζουν από πριν».

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα επίπεδα τεστοστερόνης στην αρχή της ανάπτυξης επηρεάζουν τη συμπεριφορά, αλλά δεν είναι σαφές το πόσο. Αλλά τα αγόρια και τα κορίτσια αγαπούν εξίσου τις κούκλες. Απλώς για τα κορίτσια ονομάζονται «κούκλες» και για τα αγόρια ονομάζονται «φιγούρες δράσης».

Σίγουρα, όμως, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν – 8, 9, 10 ετών – αναπτύσσουν μεγαλύτερη νοητική ευελιξία και πολλά αντιλαμβάνονται ότι οι κανόνες για το φύλο βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε κοινωνικές συμβάσεις. Αλλά περίπου την ίδια στιγμή, τα παιδιά αρχίζουν επίσης να αναπτύσσουν ηθική λογική και σε μερικά παιδιά αυτά τα στερεότυπα φύλου ηθικοποιούνται αντί να χαλαρώνουν: Τα παιδιά αρχίζουν να σκέφτονται ότι τα κορίτσια αναμένεται να είναι σεμνά και τα αγόρια αναμένεται να είναι δυναμικά απλά επειδή αυτό είναι το σωστό πράγμα.

Και εδώ είναι η ουσία του προβλήματος: Όσο πιο βαθιά ριζωμένα γίνονται τα στερεότυπα για τα φύλα των παιδιών, τόσο πιο εύκολα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα κορίτσια είναι κατώτερα από τα αγόρια. Ότι τα αγόρια έχουν υψηλότερη κοινωνική θέση επειδή το αξίζουν βιολογικά. Και θα συνεχίσουν να το πιστεύουν και ως ενήλικες: Κατά μέσο όρο, οι γονείς θεωρούν τους γιους πιο ευφυείς από τις κόρες.

Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, καθώς τα παιδιά περνούν στην εφηβεία, τα διαφορετικά αυτά φυλετικά στερεότυπα μετεξελίσσονται καταλυτικά: Γίνονται σεξουαλικά. Οι έρευνες επίσης δείχνουν ότι οι έφηβοι με ισχυρά στερεότυπα φύλου αρχίζουν να πιστεύουν ότι τα αγόρια αναζητούν συνεχώς σεξ και ότι τα κορίτσια πρέπει να προσπαθούν να φαίνονται όμορφα και να αναζητούν τη σεξουαλική προσοχή των αγοριών. Μελέτες διαπιστώνουν επίσης ότι όσο πιο δυνατά τα αγόρια πιστεύουν αυτά τα στερεότυπα, τόσο πιο πιθανό είναι να κάνουν σεξουαλικά σχόλια, να πουν σεξουαλικά ανέκδοτα μπροστά στα κορίτσια και να χειρονομήσουν με οποιοδήποτε τρόπο εναντίον των γυναικών.

Είναι ενδιαφέρον ότι η έρευνα υποδηλώνει επίσης ότι οι στερεοτυπικές πεποιθήσεις για το φύλο είναι ισχυρότερες μεταξύ των αγοριών απ’ ό,τι μεταξύ των κοριτσιών. Αυτό θα μπορούσε εν μέρει να οφείλεται στο γεγονός ότι τα αγόρια αισθάνονται μεγαλύτερη πολιτισμική και γονική πίεση ώστε να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των φύλων από ό,τι τα κορίτσια. Είναι λιγότερο πολιτιστικά αποδεκτό για τα αγόρια να προσποιούνται ότι είναι πριγκίπισσες παρά για τα κορίτσια να παίζουν τον Σούπερμαν και τα αγόρια το γνωρίζουν αυτό και ανταποκρίνονται ανάλογα. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι αυτή η ασυμφωνία υπάρχει εν μέρει εξαιτίας της διαφορετικής κατάστασης στην κουλτούρα μας μεταξύ γυναικών και ανδρών. «Μια ομάδα χαμηλότερης κοινωνικής κατάστασης [σε αυτή την περίπτωση τα κορίτσια] είναι γενικά πιο ικανή να υιοθετήσει τα χαρακτηριστικά της υψηλότερης ομάδας [αγόρια], επειδή θα μπορούσε να ενισχύσει την εκτίμησή τους, ενώ μια ομάδα υψηλού επιπέδου είναι λιγότερο πιθανό να υιοθετήσει τα χαρακτηριστικά μιας ομάδας χαμηλής κατάστασης ή χαμηλής ισχύος, διότι μπορεί να θεωρηθεί απώλεια κοινωνικού status». Είναι περισσότερο μια υποσυνείδητη συμπεριφορά.

Τα «όπλα» των γονιών και των δασκάλων

Πολλοί άνθρωποι αντιδρούν στην αποτροπή φαινομενικά αβλαβών πολιτιστικών παραδόσεων, όπως το ντύσιμο των αγοριών με μπλε χρώμα και των κοριτσιών με ροζ και την αγορά παιχνιδιών ανάλογα με το φύλο. Επιφανειακά, αυτά τα έθιμα φαίνονται αρκετά αθώα. Αλλά η έρευνα αποκαλύπτει ένα ανησυχητικό μονοπάτι από αυτές τις παραδόσεις προς την ανάπτυξη των παιδικών πεποιθήσεων σύμφωνα με τις οποίες τα αγόρια και το κορίτσια πρέπει να είναι διαφορετικά και, δεδομένης της ιεραρχίας των φύλων που είναι ευρέως ορατή, τα κορίτσια πρέπει να είναι κατώτερα. Στη συνέχεια, όταν αυτά τα στερεότυπα μεταμορφώνονται κατά την εφηβεία, οδηγούν σε κάτι ακόμα πιο απειλητικό: Η ιδέα ότι τα κορίτσια είναι σεξουαλικά αντικείμενα και ότι τα αγόρια έχουν εμμονή με το σεξ, ότι είναι «εντάξει» για τα αγόρια να διασχίζουν σεξουαλικά όρια επειδή ακριβώς είναι αγόρια.

(συνεχίζεται…)