Γιάννης Παπουτσής πρόεδρος Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου Δράμας

«Πρέπει κάθε χωριό να σκεφτεί τι μπορεί να προτάξει, ώστε γιατί όχι, να ωφεληθεί από την έννοια του Εθνικού Ευρετηρίου»

Να ανοίξει το δρόμο για την ένταξη και άλλων δρωμένων στη Βόρεια Ελλάδα, που έχει μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που χρήζει ανάδειξης, ελπίζει ο Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρακίου Δράμας, που κατάφερε πρόσφατα την ένταξη του εθίμου των Αράπηδων στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.

Όπως τόνισε ο πρόεδρος του Συλλόγου κ. Γιάννης Παπουτσής, η ένταξη του εθίμου, το οποίο παρέλαβαν από τους παλιότερους και συνεχίζουν να επιτελούν, σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο, στηρίχθηκε επάνω στην δουλειά που είχε γίνει για την καταγραφή και την ερμηνεία του εδώ και δεκαετίες, και πάλι όμως χρειάστηκε σοβαρότητα και συστηματική δουλειά για τρία χρόνια ώστε τελικά να γίνει μέρος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Θεωρεί δε πως θα πρέπει οι διοργανωτές και άλλων εθίμων, ιδιαίτερα από την πλούσια σε πολιτισμικό απόθεμα Βόρεια Ελλάδα, να κάνουν την προσπάθεια για την ένταξη στο Εθνικό Ευρετήριο, εξασφαλίζοντας τόσο την διατήρησή τους όσο και την ανάδειξή τους πέρα από τα σύνορα της περιοχής όπου πραγματοποιούνται.

Πώς τελείται το έθιμο

 

Η επιτέλεση του εθίμου των Αράπηδων, το οποίο, όπως φροντίζει να τονίζει ο κ. Παπουτσής πρόκειται για συνέχεια και όχι αναβίωση, μιας και δεν σταμάτησε ποτέ να λαμβάνει χώρα στον οικισμό, αποτελεί κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός για το Μοναστηράκι με ιδιαίτερη σημασία για τη διατήρηση της αίσθησης της κοινής καταγωγής, της ιστορίας και της ταυτότητας της κοινότητας.

 

Τελείται την ημέρα των Θεοφανείων με σκοπό «το καλό και τη σοδειά», ενώ η διαφύλαξη του εθίμου βασίζεται στη συμμετοχή των νέων. Οι «Αράπηδες» είναι μια ομάδα νέων ανδρών μεταμφιεσμένων με μαύρες κάπες και ψηλές οξυκόρυφες μάσκες από γιδοπροβιές, κουδούνια στη μέση και ξύλινο σπαθί στα χέρια.

 

Συνοδευόμενοι από τους, επίσης, μεταμφιεσμένους «Παππούδες», «Γκιλίγκες», «Τσολιάδες» και υπό τους ήχους των τρίχορδων αχλαδόσχημων λυρών και νταϊρέδων, περιφέρονται στον οικισμό χορεύοντας.

 

Η «τσέτα», η ομάδα των μεταμφιεσμένων, συγκροτείται αποκλειστικά από νέα παιδιά και άνδρες του χωριού ηλικίας 14 έως 40 χρόνων.

Σχεδόν πενήντα χρόνια διατήρησης και καταγραφών

Το έθιμο κρατήθηκε μέσα από το πέρασμα από την αυτοοργάνωση στην οργάνωση, με την ίδρυση του Συλλόγου το 1977, που από τότε διοργανώνει, με τη συναίνεση της κοινότητας, το δρώμενο.

 

Από εκεί και μετά υπήρξε μια συνεχής προσπάθεια, για να διατηρηθεί το κατ’ εξοχήν αγροτικό έθιμο, σε μια κοινωνία η οποία έχει αλλάξει ριζικά από την αγροτοκτηνοτροφική κατεύθυνση που είχε.

 

Για αυτό και επιμένουν σε δύο πυλώνες: Τη γνώση – ερμηνεία, και τις υποδομές. Για αυτό και έχουν επισκευάσει ένα κτίριο του οικισμού, μετατρέποντάς το σε «Πολιτιστικό Εργαστήριο Αράπηδων μάσκας και κουδουνιού» που λειτουργεί σαν έδρα τους αλλά και χώρος μυήσεως των νέων μελών της «τσέτας» στο έθιμο.

 

Όσο για την γνώση και την ερμηνεία, εκδίδανε για τέσσερα χρόνια, τη δεκαετία του ’90, μια εφημερίδα, στην οποία αποθησαύρισαν πρωτόλειο υλικό, της γενιάς που «έφυγε» και είχε πιο βιωματική σχέση με αυτό.

 

Αυτά τα στοιχεία αποτέλεσαν την βάση, μετά και από επιτόπια έρευνα του έγκριτου λαογράφου κ. Γιώργου Αικατερινίδη, για την έκδοση του βιβλίου «”Αράπηδες” Ένα ευετηρικό δρώμενο στο Μοναστηράκι Δράμας», που τους έδωσε πρόσοδο για την ερμηνεία και προσέγγιση όχι μόνο στην καταγραφή, αλλά και να βλέπουν κάπως διαφορετικά τα πράγματα.

 

Το 1992 το δρώμενο μεταφέρθηκε αυτούσιο στο Ηρώδειο, κάτι το οποίο έδωσε μια εξωστρέφεια και την δυναμική σε αυτό, προσελκύοντας πολλούς νέους στην «τσέτα». Από τότε συνέχισαν, με λελογισμένη εξωστρέφεια στο κατάλληλο πλαίσιο, και αυτό τους έφερε σε επαφή με ανθρώπους του Υπουργείου Πολιτισμού και την προσπάθεια για την καταγραφή της άυλης Πολιτιστικής κληρονομιάς.

Μια τριετής προσπάθεια

Το 2014 βρέθηκαν μαζί με τους άλλους συλλόγους της περιοχής στη Θεσσαλονίκη, όπου συζητήθηκε η προσπάθεια της ένταξης δρωμένων στο Ευρετήριο, το οποίο ο ίδιος αγκάλιασε με ενθουσιασμό.

 

Από τότε υπήρξε μια επαφή με το Υπουργείο, και ενώ έγινε προσπάθεια για να συγκροτηθεί ένα κοινό δελτίο για όλους τους οικισμούς της περιοχής που συμμετάσχουν στο Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας και πραγματοποιούν δρώμενα εκείνο το τριήμερο, τελικά αυτό δεν έγινε εφικτό.

 

Για αυτό και, έχοντας ήδη το υποστηρικτικό υλικό, υπέβαλλε αίτημα το 2018, και μετά από διορθώσεις που χρειάστηκαν, τον Οκτώβριο του 2021, μετά από τρία χρόνια, πέρασε από την Εθνική Επιτροπή για την Άυλη Πολιτιστική κληρονομιά. Αυτός ο δρόμος, σημείωσε, πλέον μπορεί να ακολουθηθεί και από άλλους, και τόνισε πως είναι ανοιχτός σε οποιοδήποτε αίτημα βοήθειας.

 

Ένα μικρό διδακτορικό

Ο κ. Παπουτσής τόνισε πως όλη η δουλειά που έγινε πριν για την καταγραφή, την αποτύπωση αλλά και την ερμηνεία του δρώμενου, βοήθησε ώστε να καταρτιστεί αλλά και να εγκριθεί η πρόταση.

 

«Είναι ένα μικρό διδακτορικό στην ουσία, έρευνα με βάση την περιγραφή του δρώμενου, σε τι συνίσταται, αλλά και με προτάσεις στο τέλος, και με γνώση του θέματος» ανέφερε χαρακτηριστικά, με ό,τι καταγράφεται να αποτελεί την απόσταξη όλης της εμπειρίας.

 

Τόνισε δε πως θα ήταν καλό να μπουν ακόμα περισσότερα δρώμενα, από την περιοχή αλλά και όλη τη Βόρεια Ελλάδα. «Πρέπει κάθε χωριό να σκεφτεί τι μπορεί να προτάξει, ώστε γιατί όχι, να ωφεληθεί από την έννοια του Εθνικού Ευρετηρίου» σημείωσε, τόσο για την διάσωση του εθίμου, αλλά και την στήριξή του από το ελληνικό κράτος.

Πηγή :  paratiritis-news.gr