ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

τ. Λυκειάρχη

 

Η περιποίηση της κόμης από τα αρχαιότατα ακόμη χρόνια ήταν μια από τις φροντίδες του ανθρώπου, που έχουν σχέση με την εξωτερική του εμφάνιση, τον καλλωπισμό του και την υγιεινή του σώματός του.

Στα ομηρικά έπη, οσάκις πρόκειται να γίνει αναφορά στις ωραίες περικνημίδες των Αχαιών ή στους θεούς ή στις θεές, γίνεται παράλληλα και αναφορά στα ονόματά τους, τα οποία συνοδεύονται από τη φράση «κάρη κομόωντες» ή αν η αναφορά σχετίζεται με τις θεές, τότε αυτές χαρακτηρίζονται ως «ευπλόκαμες».

Οι πληροφορίες αυτές του Ομήρου επιβεβαιώθηκαν από τα ποικιλόμορφα όργανα, τα οποία απαιτούνταν για την περιποίηση της κόμης, όπως καθρέφτες, χτένες κ.α., τα οποία έφεραν στο φως οι ανασκαφικές έρευνες της αρχαιολογικής επιστήμης.

Αν αφήσουμε τον ομηρικό κόσμο και έρθουμε εκατοντάδες χρόνια μετά, δηλαδή γύρω στην εποχή της κλασικής Ελλάδος, θα συναντήσουμε την ίδια επιμέλεια για τον ευπρεπισμό της κόμης.

Έτσι θα βρούμε τους Σπαρτιάτες είτε να κουρεύονται σύρριζα στην παιδική τους ηλικία είτε, όταν γίνουν έφηβοι, να διατηρούν μακριά μαλλιά, τα οποία χτενίζουν με μεγάλη επιμέλεια στις γιορτές, τα πανηγύρια και στις επίσημες εκδηλώσεις και πράξεις, όπως μας πληροφορεί ο Αλικαρνασσεύς ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος παρουσιάζει τον Δημάρατο να δίνει την εξής απάντηση στην ερώτηση του Ξέρξη γιατί οι τριακόσιοι του Λεωνίδα, πριν από τη μάχη στις Θερμπολύλες, χτενίζονταν, αφού σε λίγο τους περίμενες ο Άδης: «νόμος γαρ σφι ούτω έχων εστί. Επεάν μέλλωσι κινδυνεύειν τη ψυχή, τότε τας κεφαλάς κουμέονται = γιατί έχουμε τούτο το έθιμο, όταν πρόκειται να πεθάνει κανείς, να στολίζει (περιποιείται) το κεφάλι του».

Τα μαλλιά λοιπόν πρέπει να είναι καλοχτενισμένα και όταν ακόμη είναι έτοιμος κάποιος να αναχωρήσει για το χωρίς γυρισμό ταξείδι.

Φοβούνται ίσως μην τους επιπλήξει ο Χάροντας, γιατί αμέλησαν ένα από τα σοβαρά καθημερινά τους καθήκοντα να επιτελέσουν. Θέλουν δηλαδή να εμφανισθούν μπροστά στους κριτές του Κάτω Κόσμου Ραδαμάνθη, Αιακό και Μίνωα με άψογη εμφάνιση. Ίσως και αυτό να συντελούσε στο να λάβουν ευμενή αντιμετώπιση για τη μεταθανάτια ζωή τους από τους κριτές του Άδη.

Στο ίδιο πνεύμα ασφαλώς κινείται και ο στίχος του δημοτικού μας τραγουδιού, που περιλαμβάνεται σε ένα από τα μοιρολόγια: Άλουστο και αχτένιστο του Χάρου δε σε δίνω» (Στοιχεία εύγλωττα της διαχρονικότητας της παράδοσης του ελληνισμού).

Στην Αθήνα του Περικλή οι νέοι διατηρούσαν με ιδιαίτερη επιμέλεια μακρά και ωραία μαλλιά, όταν πλέον ενηλικιώνονταν. Στην παιδική τους όμως ηλικία και σε δημόσια γιορτή, που ονομαζόταν «Κουρεώτις», έκοβαν τα μαλλιά τους και τα αφιέρωναν στη θεά Άρτεμη.

Χαριτωμένη και αξιοθαύμαστη ήταν η περιποίηση της κόμης, που γινόταν από τις Αθηναίες οικοδέσποινες, κυρίως από τις παρθένες. Μαρτυρίες γι’ αυτήν έχουμε από τα έργα της πλαστικής, από πολλά νομίσματα, αλλά και από αγγεία διακοσμημένα με εικόνες γυναικών της Αττικής παριστάμενες με φροντισμένη κόμη. Από τα αττικά αγγεία πληφοροφούμεθα ότι οι νέες διατηρούσαν μακριά μαλλιά καλοχτενισμένα, τα οποία πέφτανε στο πίσω μέρος της κεφαλής και φτάνανε μέχρι τους ώμους, συγκρατημένα ελαφρά με ταινία και χωρισμένα στα δύο, με μια βαθιά χωρίστρα, που άρχιζε από την κορυφή του μετώπου. Σ’ άλλα αγάλματα οι γυναίκες παριστάνονται με ωραίους και κομψούς βοστρύχους, που, για να τους επιτύχουν, χρησιμοποιούσαν σιδερένια εργαλεία «δι’ ων χλιαιομένων εν μετρία φλόγα διέπλεκαν βία την των ελίκων ουλότητα», όπως μας πληροφορεί ο Λουκιανός.

Θεωρούμε χρήσιμο να παραθέσουμε περισσότερες πληροφορίες για την περιποίηση της κόμης, που παρατηρούνταν στην αρχαία Αθήνα, στην Αθήνα του Περικλή, τόσο από τους άνδρες όσο και από τις γυναίκες, τις οποίες αντλούμε τόσο από τους συγγραφείς όσο και από τα αγάλματα, τα αγγεία και τα νομίσματα.

Όπως μας πληροφορεί ο ρήτορας Λυσίας στο έργο του: Υπέρ Αδυνάτου», οι Αθηναίοι έδιναν μεγάλη σημασία στην περιποίηση της κόμης τους, την οποία επιμελούνταν οι κουρείς.

Είναι γνωστό ότι τα κουρεία στην αρχαία Αθήνα ήταν ένας από τους χώρους, όπου συχνάζανε οι Αθηναίοι και όπου έδινε κι έπαιρνε το κουτσομπολιό. Χαρακτηριστική η φράση: Λέγεται τα καινόν; = υπάρχει κάποιο καινούργιο νέο;».

Οι κουρείς φρόντιζαν όχι μόνο για την περιποίηση των μαλλιών, αλλά και της γενειάδας και του μουστακιού. Το μέγεθος των μαλλιών πειθαρχούσε στο συρμό της εποχής! Άλλοτε κοντά και άλλοτε μακριά. Τα γένεια στην εποχή του Περικλή τα άφηανα κι επάνω στα μάγουλα, ενώ στο πηγούνι έδιναν το σχήμα οβάλ ή το έκαναν μυτερό.

Τα μαλλιά δεν τα άφηναν λυμένα. Τα συγκρατούσαν με κορδέλλες, απελευθερώνοντας το μέτωπο και τα αυτιά. Οι μπούκλες ήταν από τα πιο συχνά χτενίσματα. Για το χτένισμα χρησιμοποιούσαν χτένες από ξύλο ελιάς, κόκκαλο, μέταλλο, ελεφαντόδοντο και μπρούντζο. Συνήθης ήταν η βαφή των μαλλιών. Προτιμούσαν το ξανθό χρώμα, χωρίς να αποφεύγουν και το κόκκινο.

Οι γυναίκες αποφεύγανε να έχουν περιττές τρίχες, από τις οποίες απαλλάσσονταν είτε μαδώντας τις είτε και ξυρίζοντάς τις.

Οι εταίρες διατηρούσαν κοντά μαλλιά, ενώ έβαφαν τα φρύδια και τα μάτια τους μαύρα ή καστανά για να είναι πιο ελκυστικές. Την ελκυστικότητα ασφαλώς δεν την αποφεύγανε και οι ελεύθερες Αθηναίες για ευνόητους λόγους. Αρώματα και φτιασίδια έρχονταν αρωγά στην προσπάθειά τους αυτή.