Ο κόσμος της μυθολογίας, των μυθικών μορφών και των ιστοριών του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα στο Σαντιρβάν

ΝΕΑ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ

Γιώργης Μαγγίνης, Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη για τον αείμνηστο Κώστα Αποστολίδη: «Δικαιώνουμε και τιμούμε το έργο όσων αγαπούμε και θαυμάζουμε μόνο με ένα τρόπο και αυτός είναι ακολουθώντας το παράδειγμά τους»

Πραγματοποιήθηκαν το απόγευμα της Παρασκευής 7 Ιουνίου 2024 στον χώρο πολιτισμού Σαντιρβάν τα εγκαίνια της έκθεσης «Μύθοι και ιστορίες στο έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα». Πλήθος κόσμου παραβρέθηκε στα εγκαίνια στο αίθριο του Σαντιρβάν, ενώ στη συνέχεια είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί στην έκθεση. Πρόκειται για την τέταρτη κατά σειρά έκθεση του Μουσείου Μπενάκη η οποία φιλοξενείται στη Δράμα μέσα από τη συνεργασία του Μουσείου με την εταιρεία Raycap, ενώ η συγκεκριμένη έκθεση ήταν η πρώτη που εγκαινιάστηκε χωρίς τον αείμνηστο Κώστα Αποστολίδη, ιδρυτή της εταιρείας Raycap, χάρη στον οποίον το Σαντιρβάν μετατράπηκε σε χώρο πολιτισμού.

Στη νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη στη Δράμα περιλαμβάνονται 70 έργα του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα, γλυπτά, σχέδια, ελαιογραφίες, χαρακτικά, κεραμικά, σκηνικά και κοστούμια, τα οποία είναι εμπνευσμένα από την ελληνική μυθολογία. Ανάμεσα στα εκθέματα περιλαμβάνονται από σερβίτσια μέχρι μια Μέδουσα, η οποία κατασκευάστηκε με ευτελή υλικά. Μάλιστα, το συγκεκριμένο έργο ήταν το πρώτο μυθολογικό γλυπτό του Γκίκα και αποτέλεσε την απαρχή ενασχόλησης του καλλιτέχνη με την ελληνική μυθολογία.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε τέσσερις ενότητες, οι οποίες ζωντανεύουν τους μύθους και τις ιστορίες που σφράγισαν το έργο του Χατζηκυριάκου – Γκίκα από τη δεκαετία του ‘30 μέχρι τη δεκαετία του ’80. Η πρώτη ενότητα φέρει τον τίτλο «Μυθικοί ήρωες» και περιλαμβάνει έργα με πρωταγωνιστές τον Οδυσσέα και τον Ηρακλή. Η δεύτερη ενότητα ονομάζεται «Θέατρο και μυθολογία» και έχει έργα του Γκίκα από δύο θεατρικές παραστάσεις, το χορόδραμα της Περσεφόνης, του Andre Gide, το οποίο παρουσιάστηκε το 1961 στο Convert Garden του Λονδίνου, και τον Προμηθέα Δεσμώτη, μια παράσταση που δεν παρουσιάστηκε ποτέ. Η τρίτη ενότητα της έκθεσης έχει τίτλο «Θεοί και στοιχεία της φύσης» και σε αυτήν περιλαμβάνονται έργα που εικονίζουν θεούς, νύμφες και στοιχεία της φύσης. Η τελευταία ενότητα ονομάζεται «Μυθικοί εραστές» και αφορά σειρά έξι μεταλλίων που φιλοτέχνησε ο Γκίκας με έξι ζευγάρια της μυθολογίας (Απόλλων και Δάφνη, Θησέας και Αριάδνη, Ιάσων και Μήδεια, Πλούτων και Περσεφόνη, Περσέας και Ανδρομέδα, Κέφαλος και Προκρίδα).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μετατροπή του εσωτερικού χώρου του Σαντιρβάν σε σκηνικό παράστασης, καθώς ουσιαστικά ο επισκέπτης εισέρχεται στο σκηνικό με τίτλο «Ο κάτω κόσμος» από το χορόδραμα της Περσεφόνης. Επίσης και αυτή η έκθεση στο Σαντιρβάν είναι εμπλουτισμένη με οπτικοακουστικά μέσα, καθώς ο επισκέπτης κατά την ξενάγηση ακούει ηχητικά από το χορόδραμα της Περσεφόνης, σε μουσική του Igor Stravinsky. Επίσης, στον χώρο του Σαντιρβάν παρουσιάζεται ένα εισαγωγικό βίντεο με παραστάσεις προερχόμενες από τα μυθολογικά σχέδια του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα.

Η διάρκεια της έκθεσης είναι μέχρι τις 10 Νοεμβρίου και το ωράριο λειτουργίας έχει ως εξής:

Πέμπτη έως Σάββατο: 10:00-14:00 και 18:00-21:00 και Κυριακή: 11:00-14:00 και 18:00-21:00

«Ο Γκίκας θεωρούσε τους ελληνικούς μύθους πολύ σημαντικούς και καθοριστικούς και για τη ζωή των ανθρώπων»

Το μεσημέρι της Παρασκευής 7 Ιουνίου 2024 πραγματοποιήθηκε ξενάγηση σε δημοσιογράφους τοπικών Μ.Μ.Ε. στην έκθεση «Μύθοι και ιστορίες στο έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα» από τον κ. Κωνσταντίνο Παπαχρίστου, επιμελητή στην Πινακοθήκη Γκίκα. Ο ίδιος ανέφερε πως την επιμέλεια της έκθεσης είχε η κ. Ιωάννα Μωραΐτη και τον σχεδιασμό η κ. Ναταλία Μπούρα.

Όπως είπε ο κ. Παπαχρίστου, «ο Γκίκας είχε μια πολύ έντονη σχέση με τους ελληνικούς μύθους. Τους θεωρούσε πολύ σημαντικούς και σπουδαίους και καθοριστικούς και για τη ζωή των ανθρώπων. Αυτό που τους διαφοροποιεί από τους μύθους των υπολοίπων πολιτισμών, κατά τον Γκίκα, ήταν η σύνδεση με τον ανθρώπινο παράγοντα. Δηλαδή η σχέση με τους έρωτες, με την εκδίκηση, με τα ανθρώπινα πάθη. Έβλεπε δηλαδή μια εφαρμογή στην πραγματική ζωή πολύ έντονη που τους διατρέχει κι αυτό ήταν που τον έλκυε στους μύθους, με αποτέλεσμα να τους χρησιμοποιεί ήδη από τη δεκαετία του ‘30 που είναι το πρώτο έργο που βασίζεται στους μύθους αυτούς μέχρι τη δεκαετία του ‘80». Επίσης, ο κ. Παπαχρίστου επεσήμανε πως το πρώτο έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα που έχει σχέση με τη μυθολογία είναι η εικονογράφηση της Οδύσσειας του Καζαντζάκη, με τον Γκίκα να διαβάζει την Οδύσσεια στις καθημερινές εφημερίδες της εποχής σε συνέχειες και έτσι για περίπου 15 χρόνια φτιάχνει γύρω στα 150 σχέδια εμπνευσμένα από την Οδύσσεια και από όλες τις Ραψωδίες της. Ο βασικός ήρωας που απασχολεί τον Γκίκα είναι ο Οδυσσέας, με τον κ. Παπαχρίστου να σημειώνει: «σε όλο το υπόλοιπο έργο του, ελαιογραφίες, γλυπτά κλπ. χρησιμοποιεί μόνο τη Ραψωδία που αναφέρεται στην άφιξη του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων και στη σχέση του με τη Ναυσικά. Δηλαδή μπαίνει πάλι σε αυτό το ερωτικό στοιχείο». Μάλιστα στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ο Γκίκας έκανε σχέδιο για ένα σερβίτσιο με εικονογράφηση τη Ναυσικά και τον Οδυσσέα.

Στη συνέχεια ο κ. Παπαχρίστου επεσήμανε πως ο δεύτερος ήρωας που επηρεάζει τον Γκίκα και τον χρησιμοποίει πολύ στα έργα του είναι ο Ηρακλής. Όπως είπε, ο Γκίκας, για το ημερολόγιο της τσιμεντοβιομηχανίας ΑΓΕΤ, η οποία ανέθετε από το 1953 και μετά σε έναν καλλιτέχνη να φτιάξει μια σειρά έργων τα οποία θα δημοσιεύονταν στα ημερολόγιά της που διανέμονταν δωρεάν, επέλεξε μόνο έναν άθλο, τον Ηρακλή και τη Λερναία Ύδρα. Άλλα έργα του Γκίκα έχουν να κάνουν κυρίως με την αρπαγή της Δηιάνειρας από τον Νέσσο, πρόσθεσε ο κ. Παπαχρίστου.

Για την ενότητα «Θεοί και στοιχεία της φύσης», ο κ. Παπαχρίστου είπε πως πρόκειται για έργα της δεκαετίας του ’70 και ’80 που το μυθολογικό κομμάτι έχει έναν πολύ μεγάλο ρόλο στο έργο του Γκίκα. Ανάμεσα στα έργα περιλαμβάνεται και η ελαιογραφία «Genii Loci», στην οποία, όπως είπε ο κ. Παπαχρίστου, «διάφορα στοιχεία, οι Μαινάδες, οι Σάτυροι κι όλες αυτές οι υποχθόνιες θεότητες ξυπνούν μέσα σε ένα πραγματικό τοπίο». Μάλιστα, το τοπίο, συνέχισε ο κ. Παπαχρίστου, «φέρνει στο νου το αγαπημένο τοπίο του Γκίκα, το τοπίο της Ύδρας με τις στέγες, με τα στενά, με τους μαιάνδρους, με τα βράχια και κάποια φυτά. Πρόκειται για ένα τοπίο που επαναλαμβάνεται συχνά στο έργο του Γκίκα ως μια αναφορά στο τοπίο της Ύδρας». Στην ίδια ενότητα περιλαμβάνεται και η ελαιογραφία «Ο Ακταίων κατασπαρασσόμενος από τους κύνας του», ένα έργο το οποίο ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική διαμόρφωσή του, καθώς από τη μια πλευρά παρουσιάζεται ένα ειρηνικό τοπίο και από την άλλη μια βίαια σκηνή. Όπως είπε ο κ. Παπαχρίστου, «σαν να πρόκειται για δύο πίνακες».

Συνεχίζοντας την ξενάγηση στην ενότητα «Θέατρο και μυθολογία», ο κ. Παπαχρίστου μίλησε για το χορόδραμα της Περσεφόνης, το οποίο παρουσιάστηκε στο Λονδίνο το 1961 με σκηνικά – κοστούμια του Γκίκα. Στην έκθεση παρουσιάζονται δύο σκηνικά από την παράσταση, μια μακέτα, καθώς και 4 από τα 40 κοστούμια που σχεδίασε ο Γκίκας. Επίσης, η έκθεση περιλαμβάνει και κοστούμια που σχεδιάστηκαν για την παράσταση Προμηθέας Δεσμώτης του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού, σκηνικά του γλύπτη Γιάννη Παππά, μουσική του Ιάννη Ξενάκη και κοστούμια του Γκίκα. «Η παράσταση αυτή ήταν προγραμματισμένη για το 1967, την πρόλαβε η δικτατορία, δεν παρουσιάστηκε ποτέ, ματαιώθηκε για πάντα, έμειναν τα κοστούμια», ανέφερε ο κ. Παπαχρίστου.

Τέλος, για την ενότητα «Μυθικοί εραστές», ο κ. Παπαχρίστου επεσήμανε: «Το 1976 αναλαμβάνει μια παραγγελία, να φτιάξει μετάλλια για την Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Αποφασίζει ο ίδιος να φτιάξει τα διάφορα ζευγάρια από τη μυθολογία με ανεκπλήρωτους έρωτες, τα οποία φτιάχνει σε μετάλλια σε χρυσό, μπρούτζο και ασήμι. Στην πίσω μεριά βάζει κάποιες λέξεις, κάποιες φράσεις, από αρχαίες τραγωδίες και πράγματα που τον ενδιαφέρουν. Ταυτόχρονα τα συνοδεύει με ένα επίγραμμα που το φτιάχνει ο ίδιος».

Ένα ιδιαίτερο έργο που περιλαμβάνεται στην έκθεση είναι η Μέδουσα του 1948 και ο κ. Παπαχρίστου εξήγησε την ιστορία πίσω από το συγκεκριμένο γλυπτό. Όπως είπε, «τον έχει καλέσει ο Κίμων Φράιερ, μεταφραστής πολλών Ελλήνων ποιητών, μεταξύ των οποίων και της Οδύσσειας του Καζαντζάκη, στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες. Τον έχει καλέσει στο σπίτι του και του αναθέτει να του φτιάξει ένα διακοσμητικό γλυπτό για το σπίτι». Συνεχίζοντας, ο κ. Παπαχρίστου σημείωσε: «ο Γκίκας μαζεύει διάφορα ευτελή πράγματα», όπως «κομμάτια από σπασμένα κανάτια και ποτήρια, πόμολα από συρτάρια, σούστες, καρφιά, κοχύλια από την παραλία, σύρτες, πέτρες». «Όλα αυτά τα ενσωματώνει σε τσιμέντο και παρουσιάζει αυτό το έργο το οποίο το χαρίζει στο φίλο του», ανέφερε ο κ. Παπαχρίστου, ο οποίος πρόσθεσε πως γυρνώντας στην Αθήνα ο Γκίκας ξεκίνησε τη σειρά των γλυπτών.

«Η έκθεση στηρίζεται στο βλέμμα και στα αντικείμενα»

Μιλώντας στα τοπικά Μ.Μ.Ε., ο κ. Γιώργης Μαγγίνης, Επιστημονικός Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, σημείωσε: «Είναι η τέταρτη έκθεση που κάνουμε στο Σαντιρβάν. Όλες οι εκθέσεις είναι από υλικό του Μουσείου Μπενάκη. Ο χώρος υπαγορεύει τι θα δείξεις μέσα του. Μετά από μια έκθεση πολύ συναισθηματική, πολύ επετειακή, όπως ήταν έκθεση των κειμηλίων της Μικράς Ασίας, από μια έκθεση πολύ κλασικό Μουσείο Μπενάκη, όπως ήταν αυτή με τα κοσμήματα, από μια μάλλον δύσκολη και επιστημονική έκθεση όπως ήταν η Κίνα που είχε πάρα πολλά καινούργια πράγματα, στόχος ήταν να δώσουμε μία έκθεση εικαστικότερη, δηλαδή να στηρίζεται στο βλέμμα, στα αντικείμενα. Όχι τόσο να μαθαίνεις μέσα από την έκθεση, αλλά να απολαμβάνεις. Να έχεις αυτή τη χαρά της τέχνης και να είναι και πιο εύληπτη σε ευρύτερο κενό. Δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε στο κοινό ποιος είναι ο Οδυσσέας και ποια είναι η Ναυσικά. Είναι μορφές που τις έχουμε μάθει όλοι. Ενώ στην Κίνα όλα τα ονόματα ήταν καινούργια, όλες οι έννοιες ήταν καινούργιες, όλες οι λέξεις ήταν καινούργιες. Εδώ είναι κάτι οικείο, το οποίο όμως το βλέπουμε μέσα από τα μάτια ενός διάσημου καλλιτέχνη. Είναι πολύ διαφορετική σαν σύλληψη. Δεν έχει τον ίδιο επιστημονικό χαρακτήρα.

Βέβαια η σχέση του Γκίκα με το Μουσείο Μπενάκη είναι πολύ στενή. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης έχει αφήσει στο Μουσείο όλο το αρχείο και τα δικαιώματά του. Δηλαδή το Μουσείο εκπροσωπεί τον Γκίκα. Πάντοτε προσπαθούμε να αναδείξουμε το έργο του καλλιτέχνη ως ενός τυπικού και μοναδικού, όπως είναι όλοι οι καλλιτέχνες, εκπροσώπου της γενιάς του Μεσοπολέμου ή της γενιάς του ’30 όπως την αποκαλούμε. Ο Γκίκας ως άνθρωπος ήταν αρκετά συγκρατημένος και μαζεμένος. Ήταν ένας άνθρωπος πολύ δύσκολος. Παρά ταύτα βλέπουμε στην τέχνη του πως ειδικά σε αυτά τα έργα τα μυθολογικά είναι κυριολεκτικά οργιαστικός. Δηλαδή υπάρχει μια αγάπη για το χρώμα, για τη φόρμα, για τη διακόσμηση, για το μεταφυσικό, για το υποσυνείδητο».

Ακόμη, ο κ. Μαγγίνης επεσήμανε πως «όλα αυτά δείχνουν πως αυτός ο πολύ συγκρατημένος άνθρωπος εξερευνούσε τα βάθη του ανθρωπίνου νου και της ψυχής πολύ συστηματικά, μέσα από την τέχνη του όμως» και πρόσθεσε: «Η έκθεση λειτουργεί σχεδόν ψυχογραφικά και για τον καλλιτέχνη. Πέρα δηλαδή από το θέμα, που το καλύπτει πολύ καλά και η Ιωάννα Μωραΐτη ως επιμελήτρια και γνώστρια πάρα πολύ καλά του υλικού. Έχει συνδέσει φαινομενικά διαφορετικά πράγματα. Από ένα πορσελάνινο σερβίτσιο μέχρι ένα χάλκινο γλυπτό. Δεν δείχνει μόνο το εύρος της τέχνης του καλλιτέχνη, αλλά δείχνει και τον εσωτερικό του κόσμο. Αυτό νομίζω είναι μια μεγάλη επιτυχία». «Η έκθεση θέλει να μας βάλει σε αυτόν τον κόσμο της μυθολογίας, των μυθικών μορφών, των ιστοριών, που κατοικούσε με τη φαντασία του ο καλλιτέχνης», υπογράμμισε ο κ. Μαγγίνης.

«Με αυτή την έκθεση συνεχίζουμε στο παράδειγμα που μας έδωσε ο Κώστας Αποστολίδης»

Ο κ. Μαγγίνης, στις δηλώσεις του, αναφέρθηκε στον αείμνηστο Κώστα Αποστολίδη, λέγοντας τα εξής: «Με αυτή την έκθεση συνεχίζουμε στο παράδειγμα που μας έδωσε ο Κώστας Αποστολίδης. Είναι πολύ συγκινητικό για εμάς που είμαστε στη Δράμα πρώτη φορά χωρίς εκείνον. Γνώριζε ότι θα γίνει αυτή η έκθεση, ήταν κάτι που το είχε και εκείνος υποστηρίξει πάρα πολύ».

Ιδιαίτερη μνεία στον αείμνηστο Κώστα Αποστολίδη έγινε και κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης. Συγκεκριμένα, ο κ. Μαγγίνης ανέφερε τα εξής: «Δεν ξέρω τι λογής δικαίωση ή ανταμοιβή μπορούν να προσφέρουν οι θεοί και τα υπερφυσικά πλάσματα που θα συναντήσουμε όλοι στην έκθεση, αλλά εμείς οι θνητοί δικαιώνουμε και τιμούμε το έργο όσων αγαπούμε και θαυμάζουμε μόνο με ένα τρόπο και αυτός είναι ακολουθώντας το παράδειγμά τους».