Ιστορίες από την κρύπτη ή καραντίνας το ανάγνωσμα… (Μέρος B’)

ΑΡΘΡΟ

Του Δημήτρη Κουκουτσολίδη

Οικονομολόγου

Μέλους Εθνικής Επιτροπής της Δημιουργίας Ξανά

(συνέχεια από το προηγούμενο)

Το τέλος της Ε.Ε. όπως την ξέραμε;

Νομίζω ότι αυτό θα αναδειχθεί ως το κρισιμότερο στοίχημα, των επομένων ετών. Γενικότερα για το μέλλον της Ε.Ε. τρία εναλλακτικά σενάρια είναι τα επικρατέστερα:

-Σενάριο πρώτο: επαναφορά στα γνωστά. Σύμφωνα με αυτό με το πέρας της κρίσης επανέρχονται σε ισχύ, με πρωτοβουλία της Γερμανίας και την υποστήριξη των δορυφόρων της, τα περιοριστικά μέτρα λιτότητας και μείωσης των ελλειμμάτων και του χρέους. Ήδη αυτό είναι γνωστό ως επιδίωξη της Γερμανίας, όπως προκύπτει από δηλώσεις αξιωματούχων της. Αυτό πρακτικά σημαίνει, λόγω και της σημαντικής αύξησης του χρέους εξ αιτίας του κορωνοϊού, τη λήψη κατά πολύ σκληρότερων μέτρων από αυτά που ζήσαμε στην Ελλάδα την περίοδο των μνημονίων, με μείωση κρατικών δαπανών και αύξηση φορολογίας που θα οδηγήσει βέβαια σε λουκέτο της ήδη κτυπημένες από την κρίση επιχειρήσεις και στην εκτίναξη της ανεργίας σε δυσθεώρητα ύψη. Ωστόσο, όπως έχει ήδη διαφανεί από τη στάση της Ιταλίας κυρίως αλλά και άλλων 8 μέχρι στιγμής Ευρωπαϊκών χωρών, ότι κάτι τέτοιο δεν θα γίνει δεκτό. Αυτό το οποίο προκρίνουν οι 9 αυτές χώρες αυτή τη στιγμή είναι η αμοιβαιοποίηση του χρέους μέσω της έκδοσης ευρωομολόγου, το οποίο θα προσφέρει τη δυνατότητα στα εθνικά κράτη να χρηματοδοτήσουν τις όποιες δαπάνες, χωρίς να επιβαρύνουν περισσότερο τα ήδη υψηλά χρέη των χωρών τους. Ως γνωστό στη Γερμανία καθόλου δεν αρέσει μία τέτοια προοπτική, αφού μπορεί να αναστρέψει σε βάθος χρόνου, την πραγματοποιηθείσα κατά τα προηγούμενα χρόνια συσσώρευση πλούτου στο εσωτερικό της. Αυτή τη στιγμή και οι δύο πλευρές εμφανίζονται ακλόνητες στη θέση τους, με αποτέλεσμα το ναυάγιο της τελευταίας συνόδου κορυφής. Μάλιστα η αντιπαράθεση συνοδεύεται από εκφράσεις και τοποθετήσεις ασυνήθιστες στη διπλωματική γλώσσα και φτάνουν μέχρι και τις απειλές από Ιταλικής πλευράς για αυτόνομη οικονομική πολιτική. Η υλοποίηση βέβαια μίας τέτοιας προσέγγισης, θα σήμαινε την αρχή του τέλους της Ε.Ε. Σε κάθε περίπτωση, αν η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν συμπεριφερθεί με αλληλεγγύη σε μια τέτοια κρίση, αυτή η αποτυχία της, δεν θα λησμονηθεί ούτε θα συγχωρεθεί εύκολα, από τους ευρωπαϊκούς λαούς.

-Το δεύτερο σενάριο, έχει να κάνει με την υποχώρηση της Γερμανίας προ του κινδύνου κατάρρευσης του ευρώ, που σε συνδυασμό με τις προστατευτικές πολιτικές που αναμένεται να εφαρμοστούν εκατέρωθεν θα αποτελέσει σοβαρό (για την ακρίβεια τεράστιο) πλήγμα, για τη Γερμανική εξαγωγική βιομηχανία.

-Το τρίτο σενάριο ξεκινάει εκ Δυσμάς. Ήδη πριν την κρίση είχε αρχίσει να γίνεται αρκετά δημοφιλής, ιδιαίτερα σε κύκλους των Δημοκρατικών, η Σύγχρονη Νομισματική Θεωρία (Modern Monetary Theory). Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως η θεωρία αυτή έχει αρχίσει να γίνεται δημοφιλής μεταξύ των ακαδημαϊκών οικονομολόγων, αλλά είναι προφανώς ιδιαίτερα απεχθής στους οικονομολόγους της Wall Street και των τραπεζών. Επιφανέστερη «εκπρόσωπος» της Σ.Ν.Θ. είναι μια χαρισματική στην επικοινωνία καθηγήτρια οικονομικών Πανεπιστημίου.

Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή οι παραδοσιακές ανησυχίες περί υψηλών ελλειμμάτων και χρεών, τίθενται σε αμφισβήτηση. Η τόνωση της οικονομίας μπορεί σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, να γίνει μέσω της αύξησης των κυβερνητικών δαπανών που αφορούν υποδομές, παιδεία, υγεία, κοινωνική πρόνοια και πρωτοβουλίες για το περιβάλλον. Η διαχείριση του ελλείμματος δεν συνεπάγεται, σύμφωνα με τη θεωρία, την αύξηση φόρων, καθώς η κυβέρνηση μπορεί να τυπώσει φρέσκο χρήμα, υπό την προϋπόθεση ότι ο πληθωρισμός παραμένει υπό έλεγχο (κάτι που δεν βλέπω, πως είναι δυνατόν να συμβεί). Σύμφωνα με δημοσίευση της Καθημερινής «η σύγχρονη νομισματική θεωρία είναι της μόδας στις ΗΠΑ» οπότε θα έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την εξέλιξη που θα υπάρξει. Στην Ευρώπη μπορεί επίσης να γίνει αρκετά δημοφιλής η θεωρία αυτή, δεδομένου ότι είναι προφανές ότι τα προγράμματα ρευστότητας της Ε.Κ.Τ. μπορεί να προσφέρουν ρευστότητα στο τραπεζικό σύστημα, αλλά ένα ελάχιστο μέρος αυτής διοχετεύεται στην πραγματική οικονομία και στην αγορά και για αυτό το λόγο δεν είχαν ποτέ το αποτέλεσμα που ανέμενε ο Ντράγκι και οι άλλοι εμπνευστές τους.

Αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας

Με αφορμή την κρίση του κορωνοϊού και την ανάγκη περιορισμού των μετακινήσεων ή του συγχρωτισμού ανθρώπων σε διαφόρους χώρους, εισήλθε στη ζωή μας, ίσως λίγο «βίαια» για ορισμένους, η τηλεργασία. Είναι γνωστό ότι λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας τα τελευταία χρόνια, το μεγαλύτερο ποσοστό εργασιών γραφείου μπορούν να εκτελεστούν από το σπίτι ή γενικά από χώρους εκτός γραφείου. Πριν την κρίση η μαζική εφαρμογή αυτού του τρόπου εργασίας αποτελούσε ένα είδος ταμπού, κυρίως για τους εργοδότες, οι οποίοι αρέσκονται να ελέγχουν δια ζώσης τους υπαλλήλους τους. Ωστόσο η κρίση απέδειξε ότι η εργασία από το σπίτι είναι πολύ πιο παραγωγική και αποτελεσματική, αφού απελευθερώνει χρόνο από άσκοπες μετακινήσεις και δίνει ταυτόχρονα τη δυνατότητα στον εργαζόμενο να διευθετήσει τις ώρες εργασίας του, σε συνδυασμό με τις προσωπικές ή οικογενειακές του ανάγκες. Ακόμα και η ανάγκη της επικοινωνίας μπορεί εύκολα να διευθετηθεί αφού υπάρχουν όλα τα εργαλεία για βιντεοκλήσεις, βιντεομήτινγκς κλπ. Αυτό λοιπόν που λογικά αναμένουμε είναι ότι και μετά την λήξη των έκτακτων μέτρων, η τηλεργασία θα παραμείνει στη ζωή μας και θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε και επικοινωνούμε. Μιλώντας ειδικά για την Ελλάδα, εάν θέλουμε να συμβαδίζουμε με τις διεθνείς εξελίξεις, ίσως είναι καιρός και το δημόσιο να αναλάβει πρωτοβουλίες για την αναβάθμιση επιτέλους των άθλιων τηλεπικοινωνιακών υποδομών της χώρας, αφού φαίνεται ότι οι ιδιωτικές εταιρείες τηλεπικοινωνιών αδυνατούν να το πράξουν στον απαραίτητο χρόνο.

Κοινωνική αλληλεγγύη

Όπως αναφέρθηκε και αρχικά ότι η κρίση έφερε στην επιφάνεια και την «άλλη» Ελλάδα, κατά αναλογία αυτών που συμβαίνουν και στις άλλες χώρες. Τους ανθρώπους δηλαδή που προσπαθούν να είναι κοντά στο συνάνθρωπό τους και να τον βοηθούν όταν έχει ανάγκη. Το βλέπουμε αυτό κατ’ αρχήν στα νοσοκομεία και στη μάχη που δίνουν γιατροί, νοσηλευτές και όλο το προσωπικό, με πενιχρά μέσα και αμοιβές να κρατήσουν όρθιο το σύστημα υγείας και να περιθάλψουν όσο το δυνατόν περισσότερους ασθενείς μπορούν. Το βλέπουμε τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε άλλες χώρες ιδίως του νότου που πλήττονται περισσότερο από εμάς. Το βλέπουμε στους εργαζόμενους σε κλάδους κρίσιμους για την επιβίωση του πληθυσμού, όπως στην εφοδιαστική αλυσίδα και ειδικότερα των τροφίμων, στον ηλεκτρισμό, τις τηλεπικοινωνίες, την ύδρευση ή τις τράπεζες. Το βλέπουμε ακόμα και στον κλάδο των ελευθέρων επαγγελματιών, με τους λογιστές – φοροτεχνικούς να εργάζονται προκειμένου να μην καταρρεύσουν τελείως τα δημόσια οικονομικά, αλλά και να μπορέσουν εργαζόμενοι και επιχειρήσεις να λάβουν τα όποια βοηθήματα, ρισκάροντας την υγεία τους και γνωρίζοντας ακόμη ότι σε πολλές περιπτώσεις δε θα ανταμειφθούν για την προσφορά αυτή. Το βλέπουμε στα σώματα ασφαλείας και τις ένοπλες δυνάμεις που σε αρκετές περιπτώσεις έχουν να αντιμετωπίσουν ασύμμετρες απειλές. Το βλέπουμε ακόμα και σε πολίτες που προσφέρονται εθελοντικά να ψωνίσουν, για ηλικιωμένους ή ευπαθείς συμπολίτες τους που πρέπει να μείνουν στο σπίτι ή ακόμα και σε αυτή τη μόδα στις Ιταλικές πόλεις των τραγουδιών στα μπαλκόνια για την εμψύχωση όλων. Ελπίζουμε λοιπόν όλα αυτά να αποτελέσουν μία παρακαταθήκη, για να γίνει η κοινωνία μας καλύτερη.

Αυτό ωστόσο δεν είναι δεδομένο για όλη τουλάχιστον την Ευρώπη. Γιατί το διαφαινόμενο πολιτικό τέλος του μονεταρισμού, δε γνωρίζουμε που θα οδηγήσει σε πολιτικό επίπεδο. Οι ενισχυμένες από το παρελθόν, εξ αιτίας του μεταναστευτικού, λαϊκιστικές ξενοφοβικές και ρατσιστικές δυνάμεις, είναι πολύ πιθανόν να ενισχυθούν ακόμα παραπέρα εκμεταλλευόμενες τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Υπάρχει βέβαια και το ενδεχόμενο μίας νεκρανάστασης της σοσιαλδημοκρατίας με νέα ίσως μορφή ή της ανάδειξης νέων πολιτικών δυνάμεων στο χώρο της αριστεράς. Τίποτα από αυτά δε μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια. Η τυχόν ισχυροποίηση των ρατσιστικών κομμάτων, συνδυαζόμενη με την βαθιά οικονομική κρίση και τις εθνικές περιχαρακώσεις και αντιπαραθέσεις, μπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Σύμφωνα με μία οικονομική θεωρία, μετά από μεγάλες οικονομικές κρίσεις (όπως αυτή του 2008) η παρατεταμένη αδυναμία του συστήματος να επανέλθει σε αποδεκτούς ρυθμούς απόδοσης των επενδυμένων διεθνώς παγίων κεφαλαίων, οδηγεί (ιστορικά) σε καταστροφή του παγίου αυτού κεφαλαίου για να αποκατασταθεί η ισορροπία. Και βέβαια μαζική και ταχεία καταστροφή παγίου κεφαλαίου, έχουμε στον πόλεμο. Αυτή η θεωρία προέκυψε, αφού πρωτίστως βέβαια επιβεβαιώθηκε στους δύο παγκόσμιους πολέμους του προηγούμενου αιώνα. Πιστεύω ωστόσο ότι υπάρχει η ωριμότητα για να αποφευχθούν τέτοια σενάρια, γιατί όπως είχε πει ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (αν θυμάμαι καλά), «δε ξέρω πως θα γίνει ο Γ’ παγκόσμιος πόλεμος, αλλά ο τέταρτος θα γίνει με βέλη και με σπαθιά».

Αντί επιλόγου

Επίλογος στο σημείωμα αυτό δε μπορεί να υπάρξει. Η ζωή και οι επόμενοι μήνες και έτη, θα γράψουν τον επίλογο. Και όλα αυτά που αναφέρονται εδώ, θα μας απασχολήσουν στο μέλλον. Αυτή τη στιγμή έχουμε το καθήκον απέναντι στους εαυτούς μας, στους ανθρώπους που αγαπούμε και σε όλη την κοινωνία να μείνουμε ζωντανοί και υγιείς. Και ο μόνος τρόπος για να το κάνουμε αυτό, μέχρι να βρεθούν φάρμακα, εμβόλια κλπ. είναι ο εγκλεισμός στο σπίτι, όταν δεν είναι εντελώς απαραίτητο να βγούμε έξω, αλλά και η έγνοιά για τους ανθρώπους που χρειάζονται τη βοήθειά μας.