Η μοντέρνα ματιά και ο κοσμοπολιτισμός του Αντώνη Μπενάκη για το Βυζάντιο

ΔΙΑΛΕΞΗ ΣΤΟ ΣΑΝΤΙΡΒΑΝ ΕΝΟΨΕΙ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑ

Διάλεξη με θέμα «Mr Byzantoine: Το Βυζάντιο στις συλλογές του Αντώνη Μπενάκη» πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 2024, στον χώρο πολιτισμού Σαντιρβάν, από την κ. Αναστασία Δρανδάκη, αναπλ. καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ και επιστημονική σύμβουλο του Μουσείου Μπενάκη. Η εκδήλωση ήταν ενταγμένη στη σειρά διαλέξεων που πραγματοποιούνται από το Μουσείο Μπενάκη στο Σαντιρβάν με τον γενικό τίτλο «Τέχνη & Πολιτισμός», αποτελώντας την εισαγωγή για τις εκθέσεις που θα ακολουθήσουν.

Στο πλαίσιο αυτό, η διάλεξη για το Βυζάντιο στις συλλογές του Αντώνη Μπενάκη πραγματοποιήθηκε ενόψει της έκθεσης του Μουσείου Μπενάκη με θέμα «Διαδρομές εικόνων, 17ος -19ος αιώνας. Τέχνη και τεχνολογία», η οποία θα φιλοξενηθεί στο Σαντιρβάν από τις 14 Δεκεμβρίου 2024 έως τις 21 Απριλίου 2025, ενώ τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν την Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου.

Σε δηλώσεις της στα τοπικά Μ.Μ.Ε., η κ. Αναστασία Δρανδάκη ανέφερε ότι η διάλεξη της παρουσιάζει «τον τρόπο με τον οποίο ο Αντώνης Μπενάκης, ο ιδρυτής του Μουσείου, έβλεπε το Βυζάντιο και το παρουσίαζε στις συλλογές και στο Μουσείο. Το θέμα έχει ενδιαφέρον, γιατί όταν ο Μπενάκης ανοίγει το Μουσείο του, είναι η εποχή που αρχίζει το Βυζάντιο να απασχολεί το Ελληνικό κράτος, τα Ελληνικά μουσεία και τους συλλέκτες και να στήνονται οι Βυζαντινές σπουδές στα Ελληνικά πανεπιστήμια, αρχαιολογική υπηρεσία κλπ. Επομένως είναι μια περίοδος πολύ δυναμική και ο Μπενάκης έχει τη δική του ιδιαίτερη ματιά στο Βυζάντιο, γιατί έρχεται από ένα περιβάλλον διαφορετικό, από την Αλεξάνδρεια και φέρνει μαζί του έναν κοσμοπολιτισμό, μια αντίληψη για το Βυζάντιο ως μέρος ενός διαλόγου πολλών πολιτισμών της Ανατολικής Μεσογείου, μέσα στην οποία το Βυζάντιο είναι ένας πρωταγωνιστής. Αυτή η ματιά του, που ακούγεται σήμερα πάρα πολύ μοντέρνα, δηλαδή μετά από σχεδόν 100 χρόνια, εξακολουθεί να είναι μια φρέσκια αντίληψη για το Βυζάντιο και τους συνομιλητές του».

Ακόμη, η κ. Δρανδάκη σημείωσε ότι η διάλεξη αποτέλεσε και προετοιμασία για την επικείμενη έκθεση. Όπως χαρακτηριστικά επεσήμανε, ένας μέρος της διάλεξης είχε να κάνει «με τις εικόνες που ήταν ένα πολύ βασικό κομμάτι στις συλλογές του Μπενάκη. Ήταν η μεγάλη του αγάπη. Πάλι είναι πρωτοπορία για την εποχή, καθώς τότε αρχίζουν οι συλλογές εικόνων». Η νέα έκθεση του Μουσείου Μπενάκη στο Σαντιρβάν είναι αφιερωμένη στις εικόνες και η κ. Δρανδάκη τόνισε ότι πρόκειται για «μια περίοδο που ήταν πολύ στην καρδιά των ενδιαφερόντων των συλλεκτών», προσθέτοντας ότι θα παρουσιαστούν «όψιμες εικόνες του 17^ου – 18^ου – 19^ου αιώνα».

Όσον αφορά τα σημεία που ο Αντώνης Μπενάκης ξεχώρισε στο Βυζάντιο, η κ. Δρανδάκη δήλωσε: «Δύο πράγματα τον ενδιέφεραν πολύ. Οι εικόνες είναι αναμφίβολα το ένα. Το άλλο ήταν πάλι μοντέρνο, τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής. Δηλαδή αυτά που οι βυζαντινοί αρχαιολόγοι αρχίσαμε να μελετάμε τα τελευταία 25 χρόνια. Ο Μπενάκης είχε μια μεγάλη αγάπη στα αντικείμενα που δεν είναι μόνο τα πολυτελή -είχε καταπληκτικά κοσμήματα, ελεφαντοστά- αλλά στα πιο ταπεινά αντικείμενα της καθημερινής ζωής, τα οποία όμως είχαν επάνω τους τη φροντίδα του τεχνίτη. Τη φροντίδα δηλαδή ενός κατασκευαστή που δεν βασίζονταν στα ομογενοποιημένα βιομηχανικά προϊόντα, αλλά σε αυτή την ιδιαιτερότητα που έχει το χειροποίητο. Ήταν και πάλι με την πρωτοπορία της εποχής του, γιατί αυτή η αντίληψη συνάδει με ιδεολογικά ρεύματα στην Ευρώπη, τα οποία ακριβώς προσπαθούσαν να απαντήσουν στην ισοπέδωση που έφερναν τα βιομηχανικά προϊόντα. Δηλαδή την ιδιαιτερότητα του καθημερινού. Αυτά τα δύο στοιχεία, εικόνες ως υψηλή τέχνη και καθημερινό αντικείμενο ως την τέχνη της καθημερινότητας».