ΑΡΘΡΟ
Της Μυρτώς Σαμαρά
Ψυχίατρος – Επιστημονική συνεργάτιδα της Γ’ Ψυχιατρικής Κλινικής ΑΠΘ
«Γιατρέ, εσείς θα το κάνετε το εμβόλιο δηλαδή;» είναι μια πολύ συχνή ερώτηση που μου απευθύνεται από ασθενείς, συνεργάτες και φίλους. Και αν και η απάντηση είναι απλή, ένα «ναι» συχνά δεν αρκεί για να πείσεις τον συνομιλητή με το δικό σου παράδειγμα. Συνεχίζει να σε κοιτά με σκεπτικισμό. Αρχικά, να αναφέρω ότι οι δεύτερες σκέψεις γύρω από το νέο εμβόλιο κατά του κορωνοϊού δεν είναι δυσνόητες. Και όσοι τις φέρουν δεν ανήκουν κατ’ ανάγκη στην πιο κλειστή, στεγανή ίσως, ομάδα των αντιεμβολιαστών.
Πράγματι, το νέο εμβόλιο δημιουργήθηκε και πήρε έγκριση τάχιστα για τα μέχρι σήμερα δεδομένα της επιστημονικής κοινότητας. Το γεγονός, αυτό, σε συνδυασμό με την ύπαρξη της πανδημίας και την ένεση ως τρόπο λήψης του εμβολίου, αυξάνει τα αισθήματα ανασφάλειας: μια νέα, άγνωστη μέχρι πρότινος ουσία εισέρχεται βίαια (τσίμπημα) στον οργανισμό μας και επιφέρει σωματικές αλλαγές. Οι συνειρμοί με τον ίδιο τον ιό είναι προφανείς. Και ενώ τον ιό μέχρι σήμερα δεν μπορούμε να τον ελέγξουμε, το αν θα λάβουμε ή όχι το εμβόλιο είναι στον απόλυτο έλεγχό μας, επιτρέποντας ίσως να μεταθέσουμε όλη την αγωνία από τον ανεξέλεγκτο ιό στο ελέγξιμο εμβόλιο.
Η μετάθεση, ένας από τους σημαντικότερους ασυνείδητους μηχανισμούς άμυνας, προσφέρει έναν τρόπο μετριασμού του αισθήματος της απόλυτης αβεβαιότητας με το οποίο έχει κατακλυστεί πλέον η ζωή μας. Η πηγή όμως του άγχους, η πραγματική απειλή είναι ο ιός, όχι το εμβόλιο.
Κάτι άλλο που διαφοροποιεί αυτή την πανδημία από όλες τις προηγούμενες στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι ότι παράλληλα εξελίσσεται και μια άλλη πανδημία, η πανδημία της παραπληροφόρησης. Οι ψευδείς ειδήσεις και οι θεωρίες συνωμοσίας αποδεικνύονται πολύ περισσότερο ιογενείς ως προς την ευκολία μετάδοσής τους (viral στην καθομιλουμένη) από ό,τι ο ίδιος ο ιός. Tweets και posts χωρίς εμπεριστατωμένα στοιχεία μπορεί να επηρεάζουν πολύ περισσότερο από ό,τι οι αναρτήσεις ειδικών, ιδίως αν ο λόγος των πρώτων είναι οξύς και στοχεύει στο συναίσθημα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει ήδη κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου βαφτίζοντας την πανδημία της παραπληροφόρησης ως infodemic καλώντας τους αρμόδιους φορείς να αναλάβουν δράση.
Η έκταση που λαμβάνει η πανδημία της παραπληροφόρησης γίνεται ευκολότερα κατανοητή υπό το πρίσμα των γνωστικών προκαταλήψεων, οι οποίες μπορούν να περιγραφούν ως παρακάμψεις του νου στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται μια πληροφορία. Στις γνωστικές προκαταλήψεις, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται η διάθεση να ερμηνεύσουμε πληροφορίες και γεγονότα με βάση τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις μας, η τάση να κάνουμε το αντίθετο αυτού που μας συμβουλεύουν ερμηνεύοντας τις παραινέσεις ως προσπάθεια καταπάτησης των δικαιωμάτων μας, η τάση να εστιάζουμε την προσοχή μας σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, συνήθως με
συναισθηματικό περιεχόμενο, αγνοώντας τα υπόλοιπα, η τάση να θεωρούμε τον εαυτό μας λιγότερο προκατειλημμένο από τους άλλους, το φαινόμενο του μετά Χριστόν προφήτη αλλά και η τάση να αποφεύγουμε επιλογές για τις οποίες υπάρχει ελλιπής πληροφόρηση.
Οι ψυχικές άμυνες και οι γνωστικές προκαταλήψεις είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ανθρώπινης νόησης και ο καθένας μας χρειάζεται να λαμβάνει την ύπαρξή τους υπόψη πριν βιαστεί να διαμορφώσει μια άποψη.
Ως φάρμακο για την αντιμετώπιση των ανωτέρω προκρίνεται ο αναστοχασμός και η σωστή, με μέτρο και ακριβής πληροφόρησης μέσω επίσημων φορέων. Στόχος είναι η ενδυνάμωση και η ενημέρωσή μας ώστε να είμαστε σε θέση να λαμβάνουμε αποφάσεις που θα προστατεύουν εμάς και τους γύρω μας. Ώστε να γίνει η επιστήμη ο φακός με τον οποίο θα κοιτάζουμε τη ζωή, ακόμα και αν η θεά δεν είναι πάντα όμορφη.
*Το άρθρο της Δραμινής στην καταγωγή κ. Σαμαρά δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» στις 29 Δεκεμβρίου 2020
