Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Δράμα και οι κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές στην περιοχή

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ «100 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ: ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΤΟΥ 1922 ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ»

Εκδήλωση παρουσίασης της έκδοσης των πρακτικών του συνεδρίου «100 χρόνια μετά: οι πρόσφυγες του 1922 και η δημιουργία της νέας Ανατολικής Μακεδονίας» πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 22 Μαρτίου 2025, στο Δημοτικό Ωδείο Δράμας. O συγκεκριμένος τόμος, ο οποίος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, περιλαμβάνει τα πρακτικά του συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στις 11-13 Νοεμβρίου 2022 στην Καβάλα και τη Δράμα και αποτέλεσε μία από τις ποικίλες δράσεις με τις οποίες το Ίδρυμα της Βουλής τίμησε το μεγάλο γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Στον τόμο περιλαμβάνονται επιστημονικά άρθρα των Σαπφούς Αγγελούδη-Ζαρκάδα, Γεωργίας Βλαχοδήμου, Ευριπίδη Γαραντούδη, Νικόλαου Θ. Γεωργιάδη, Γιάννη Γκλαβίνα, Ahmet Cullu, Στρατού Δορδανά, Κώστα Ελευθερίου, Λίλας Θεοδωρίδου-Σωτηρίου, Στυλιανού Ιωαννίδη, Νίκου Καραγιαννακίδη, Μανόλη Κούμα, Ισμήνης Κριάρη, Κυριάκου Λυκουρίνου, Μιχάλη Λυχούνα, Ιάκωβου Δ. Μιχαηλίδη, Γεωργίας Μπακάλη, Ευαγγελίας Μπαλτά, Άγγελου Παληκίδη, Δήμητρας Πατρωνίδου, Δημήτρη Ι. Σφακιανάκη, Τάσου Χατζηαναστασίου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου. Στα άρθρα αυτά αναλύονται ζητήματα που αφορούν την ανταλλαγή πληθυσμών, τις νομικές, πολιτικές και ηθικές διαστάσεις της, καθώς και την εγκατάσταση των προσφύγων σε καθεμία από τις δύο περιοχές, της Δράμας και της Καβάλας. Επίσης, επιχειρείται να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως πώς η εγκατάσταση ενός τέτοιου αριθμού προσφύγων κατέστη δυνατή σε μια περιοχή κατεστραμμένη από διαδοχικούς πολέμους και δύο βουλγαρικές κατοχές, και πώς η έλευση αυτού του νέου πληθυσμού συνέβαλε στην αλλαγή των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών της περιοχής.

Στην εκδήλωση ομιλήτριες ήταν οι κυρίες Γεωργία Βλαχοδήμου, Δρ Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και Γεωργία Μπακάλη, Δρ Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ τον συντονισμό είχε ο κ. Βασίλης Τσιαμπούσης, συγγραφέας.

Σε δηλώσεις του στα τοπικά Μ.Μ.Ε., ο κ. Τσιαμπούσης στάθηκε στη συμμετοχή πέντε Δραμινών ιστορικών στην έκδοση. Συγκεκριμένα, επεσήμανε: «Μέσα στον τόμο έχουν εισηγήσεις πέντε Δραμινοί ιστορικοί. Πολύ σημαντικοί ιστορικοί. Η Γεωργία Βλαχοδήμου, η Γεωργία Μπακάλη, ο Νίκος Γεωργιάδης, ο Δημήτρης Σφακιανάκης και η Δήμητρα Πατρωνίδου». Όσον αφορά τη σπουδαιότητα της έκδοσης, ο κ. Τσιαμπούσης σημείωσε: «Είναι σημαντική έκδοση όχι μόνο για την τοπική ιστορία, αλλά για όλη την ιστορία. Διότι αυτά τα οποία συνέβησαν στη Δράμα και στην Καβάλα, στην Ανατολική Μακεδονία, σε μικρογραφία, συνέβησαν και στον Βόλο και στη Θεσσαλονίκη και έξω από την Αθήνα, στις συνοικίες των Αθηνών. Απλώς εδώ ήταν μια ιδιάζουσα περίπτωση, δεδομένου ότι το μουσουλμανικό στοιχείο ήταν πολύ και όταν έφυγαν, άφησαν σπίτια, άφησαν κτήματα και μπορούσαν να έρθουν πολλοί πρόσφυγες στη Δράμα. Για αυτό και η Δράμα θεωρείτο ότι αναλογικά με τον πληθυσμό της, ότι δέχτηκε τους περισσότερους πρόσφυγες από όλη την Ελλάδα».

Στην έκδοση περιλαμβάνεται κείμενο της κ. Γεωργίας Μπακάλη με τίτλο «Οι νέες αγροτικές κοινότητες του Νομού Δράμας: αντιφάσεις και ανισότητες της προσφυγικής αποκατάστασης (1923-1930). Για την αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων και κυρίως τις ανισότητες της αποκατάστασης, η κ. Μπακάλη ανέφερε: «Ενώ στα πεδινά η αποκατάσταση από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων και το κράτος ήταν καλά οργανωμένη και οι πρόσφυγες κατάφεραν να εξασφαλίσουν ένα ανεκτό επίπεδο ζωής, η εγκατάσταση στα ορεινά παραμεθόρια ήταν προβληματική και έμεινε ανολοκλήρωτη και για αυτό πάρα πολλοί πρόσφυγες από την παραμεθόριο ζώνη εγκατέλειψαν τα ορεινά. Για αυτό και σήμερα ιδίως οι περιοχές του Σιδηρόνερου και του Παρανεστίου είναι περιοχές εγκαταλειμμένες και αραιοκατοικημένες. Πέρα από αυτό βέβαια, το γεγονός της αγροτικής κυρίως αποκατάστασης ήταν ένα πολύ σπουδαίο εγχείρημα, ένα πρόγραμμα που εκτελέστηκε από την Κοινωνία των Εθνών και τη συνεργασία του κράτους και ήταν το μεγαλύτερο ειρηνικό επίτευγμα του Ελληνικού κράτους στη διάρκεια του 20^ου αιώνα».

Η κ. Γεωργία Βλαχοδήμου συμμετέχει στον τόμο με το κείμενο «Εθνικές εκλογές στη Δράμα και την περιοχή της, 1923-1936». Σε δηλώσεις της για τις πολιτικές εξελίξεις του Μεσοπολέμου, τόσο σε πανελλαδικό επίπεδο όσο και σε τοπικό επίπεδο, η κ. Βλαχοδήμου ανέφερε: «Η Δράμα και γενικότερα η Ανατολική Μακεδονία, με τον ερχομό των προσφύγων είναι μία νέα χώρα και οι πολιτικές επιλογές των προσφύγων ήταν κοντά στον Βενιζέλο και γενικότερα στα φιλοβενιζελικά κόμματα. Η πολιτική τους τοποθέτηση εκφράστηκε ξεκάθαρα στο πρώτο προσφυγικό συνέδριο στην Αθήνα και η πολιτογράφηση των προσφύγων ήταν ένα πρώτο μέλημα και για τους πολιτευτές της Δράμας. Τους δόθηκαν πολιτικά δικαιώματα από την επαναστατική επιτροπή ήδη από τον Οκτώβριο του ’23 και στις πρώτες εκλογές που θα γίνουν στη Δράμα, πρώτες χωρίς τη συμμετοχή των μουσουλμάνων και οι πρώτες που γίνονται χωρίς να συμπεριλαμβάνεται ο Νομός Καβάλας.

Στη συνέχεια θα στηρίξουν με ένα υψηλό ποσοστό τον Βενιζέλο. Στις εκλογές του 1928, για παράδειγμα, έχουμε πανελλαδικά ποσοστά γύρω στο 46% και κάτι, και στη Δράμα κοντά στο 66%, ενώ η Καβάλα έχει 75%. Ο Βενιζέλος έρχεται να καλύψει ένα ιδεολογικό κενό της Μεγάλης Ιδέας. Είναι η επανάκαμψη του Βενιζέλου το 1928 και έρχεται με προτάσεις για ανάπτυξη, πολιτική, κοινωνική και οικονομική. Θα εξαγγείλει μεγάλα έργα στην περιοχή των Νέων Χωρών και ειδικότερα σε εμάς τα έργα των Τεναγών Φιλίππων –είναι πάρα πολύ σημαντικά-, οικιστικά προγράμματα, στεγαστικά, οδικό δίκτυο κλπ.

Θα παραμείνει σταθερή η δύναμή του, παρά την άνοδο του Λαϊκού Κόμματος, μετά το 1932 κυρίως, με την οικονομική κρίση και την υπογραφή πιο μπροστά, το 1930 του Ελληνοτουρκικού συμφώνου, με το οποίο χάνεται κάθε ελπίδα των προσφύγων για αποζημίωση. Οπότε αρχίζει να χάνει τη δύναμη του ο Βενιζέλος, όχι όμως στη Δράμα, όπου πάλι τα ποσοστά παραμένουν υψηλά, γύρω στο 50%».

Σχετικά με την παρουσία του ΚΚΕ στην Ανατολική Μακεδονία, η κ. Βλαχοδήμου σημείωσε: «Άνοδο έχει και το ΚΚΕ, το 1926, γενικά στον Νομό. Όταν οι εκλογές γίνονται με αναλογική, 1926, 1932, 1936, έχουμε εδώ στη Δράμα εκλογή και Βουλευτή με το Ενιαίο Μέτωπο Εργατών Αγροτών Προσφύγων, που συμπεριλαμβάνεται και το ΚΚΕ. Γενικά στη Βόρεια Ελλάδα το ΚΚΕ είχε μία δυναμική και ειδικότερα στην Ανατολική Μακεδονία. Μέσα στην πόλη της Δράμας και της Καβάλας. Η Καβάλα μάλιστα το 1934 θα εκλέξει τον πρώτο “κόκκινο” Δήμαρχο, τον Μήτσο Παρτσαλίδη, που θα εκλεγεί και Βουλευτής το ’32 και το ’34. Βέβαια η κρίση των κοινοβουλευτικών θεσμών, γιατί μη ξεχνάμε ότι έχουμε αρκετά στρατιωτικά κινήματα την περίοδο από το 1922 μέχρι το 1935, η πολιτική αστάθεια, η οικονομική κρίση, ο Εθνικός Διχασμός πάνω από όλα, θα οδηγήσει στη δικτατορία του Μεταξά».

Για τα πολιτικά πρόσωπα που ξεχώρισαν σε τοπικό επίπεδο, η κ. Βλαχοδήμου επεσήμανε: «Από τους πολιτικούς μας, έχουμε τον Λαμπριανίδη, κορυφαία μορφή του προσφυγικού Ελληνισμού, τον Ζερβό, τον Αντώνη Βεζυρτζόγλου, τον Γεώργιο Βοραζάνη, τον Λάζαρο Θεοδωρίδη, που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου, θα εκφράσουν δυναμικά μέσα στο Κοινοβούλιο τα προβλήματα. Ο Λαμπριανίδης για παράδειγμα ή ο Βορζανάνης συνεχίζουν την πολιτική τους καριέρα και μετά το ’36».

Τέλος, η κ. Βλαχοδήμου ανέφερε: «Το μεταρρυθμιστικό έργο του Βενιζέλου το ’32 δεν θα υλοποιηθεί λόγω της οικονομικής κρίσης και λίγα χρόνια αργότερα, τα μεταπολεμικά χρόνια, θα υλοποιηθεί με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στο δίπτυχο ανάπτυξη και Ευρώπη, ο οποίος Καραμανλής έχει κάνει την πολιτική του παρουσία τη δεκαετία του ’30. Είναι εκλεγμένος ως Βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος αρχικά. Όπως αυτή την περίοδο του Μεσοπολέμου εμφανίζεται και ο Γεώργιος Παπανδρέου, τον οποίο βρίσκουμε τη δεκαετία του 1920 δίπλα στον Βενιζέλο».