ΑΡΘΡΟ
Της Σωτηρίας Γιαννακοπούλου
Πτυχιούχου του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ.
Ομολογουμένως, η περίοδος που βιώνουμε καθιστά ένα κομβικό σημείο για την παγκόσμια ιστορία. Η ανθρωπότητα μάχεται έναντι ενός αόρατου εχθρού, ο οποίος αν και έχει ανατρέψει κάθε κοινή παραδοχή περί παντοδυναμίας του ανθρώπου, δεν έχει δείξει ακόμη τα δόντια του. Ο πόλεμος μαίνεται παρά το γεγονός ότι κάποιες μάχες έχουν τεθεί υπό έλεγχο, ή τουλάχιστον έτσι θέλουμε να πιστεύουμε…
Όπως μας έχει διδάξει η ιστορία, η έκβαση κάθε πολέμου συνοδεύεται μοιραία από την ανάδυση κάποιων νικητών και κάποιων ηττημένων. Σε πρώτη ανάλυση ο ρόλος του ηττημένου αποδίδεται στον άνθρωπο και στην ίδια του την ύπαρξη, πλήττοντας άμεσα κάθε θεωρία περί μαζικού ελέγχου του εγωιστικού αυτού είδους επί του πλανήτη. Η άποψη αυτή ασφαλώς και ευσταθεί, ωστόσο επικρίνεται ορθώς ως εξαιρετικά γενικόλογη. Εντούτοις, κάθε προσπάθεια συγκεκριμενοποίησης των συνεπειών του εφιάλτη του κορωνοϊού μοιάζει στα μάτια μας πρόωρη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι η πολυαναμενόμενη και μακρινή, ως φαίνεται, ειρήνη θα επιφέρει ανατροπές στο παγκόσμιο σύστημα δυνάμεων, προκαλώντας κλυδωνισμούς στην υπεροχή των παραδοσιακών κέντρων εξουσίας.
Το κύριο -και για πολλούς απρόσμενο- θύμα της πανδημίας δεν είναι άλλο από τις ΗΠΑ. Η κρίση του κορωνοϊού επικυρώνει το τέλος της αμερικανικής ηγεμονίας στον πλανήτη, καθώς και την εκθρόνισή της από την θέση της απόλυτης υπερδύναμης, εγκαινιάζοντας την μετάβαση από το μονοπολικό σύστημα που επικράτησε έπειτα από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, σε ένα πολυπολικό διεθνές σύστημα, με το Πεκίνο να απειλεί πλέον ανοιχτά την αμερικανική υπεροχή, η οποία άλλωστε αμφισβητείται τόσο από την παγκόσμια κοινή γνώμη, όσο και από τους διπλωματικούς κύκλους των άλλοτε συμμάχων της Ευρωπαϊκών κρατών.
Η αμερικανική πτώση
Η ανέλιξη του Donalt Trump στο τιμόνι της αμερικανικής εξουσίας σηματοδότησε μια πρωτοφανή για τα αμερικανικά δεδομένα περίοδο εσωστρέφειας. Ο εμπορικός πόλεμος στη Κίνα σε συνδυασμό με τη βαριά φορολόγηση των ευρωπαϊκών προϊόντων επέφεραν ρήξη στις οικονομικές συναλλαγές της, καθώς και αποστροφή της διεθνούς αγοράς από τα αμερικανικά προϊόντα, δυσχεραίνοντας έτσι την οικονομική της επάνοδο, δεδομένου ότι οι πληγές της κρίσης του 2008 δεν έχουν επουλωθεί πλήρως. Επιπλέον, η άρνηση του Trump να συνεργαστεί στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών με τα υπόλοιπα κράτη, καθώς και οι συνεχείς «τρικλοποδιές» στα σχέδια συνεργασίας τους μείωσε αισθητά την αξιοπιστία των ΗΠΑ στους διεθνείς κύκλους, οι οποίοι αναζητούν νέες διεξόδους συνεργασίας.
Στο εν λόγω αρνητικό κλίμα που είχε ήδη διαμορφωθεί διεθνώς, η έξαρση του κορωνοϊού θεωρείται ως το τελειωτικό χτύπημα για τις ΗΠΑ, αναδεικνύοντας τον εγωκεντρισμό και την ανευθυνότητα, που χαρακτηρίζουν την στρατηγική της έναντι της διαχείρισης της πανδημίας, τόσο εντός, όσο και εκτός των συνόρων της. Η έλλειψη συγκεκριμένου πλάνου για την αντιμετώπιση του ιού και η καθυστέρηση λήψης μέτρων περιορισμού για την προστασία του πληθυσμού στοίχησαν χιλιάδες ζωές στην αμερικανική κοινωνία, με τις εικόνες των φορτηγών για τη μεταφορά των νεκρών έξω από τα νοσοκομεία να παγώνουν το αίμα κάθε θεατή. Η ευθύνη του Trump; Ασφαλώς καμία! Ο ίδιος αρνούμενος οποιασδήποτε ενοχής επιρρίπτει τις ευθύνες για την εξάπλωση της πανδημίας στην Κίνα, την οποία και κατηγορεί για απόκρυψη στοιχείων όσον αφορά τον ιό. Μάλιστα η ρατσιστική επιμονή του στην εν λόγω θέση με τη χρήση του όρου «ιός της Ουχάν» στο συμβούλιο των G7 ναυάγησε τις προσπάθειες συνθηκολόγησής τους για τη διαμόρφωση μίας ενιαίας στρατηγικής ελέγχου της όλης κατάστασης, προχωρώντας παράλληλα και σε διακοπή της χρηματοδότησης στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, καταγγέλλοντάς τον για κακή διαχείριση της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης και καθυστέρηση εφαρμογής των απαραίτητων ελέγχων. Και ασφαλώς δεν σταματάμε εκεί!
Η αδιαφορία έναντι των διεθνών εξελίξεων και η εγωιστική αντιμετώπιση της αμερικανικής ηγεσίας είναι έκδηλες μέσω της αύξησης των κυρώσεων στο Ιράν, το οποίο φιγουράρει στις χώρες με τα περισσότερα θύματα κορωνοϊού στον κόσμο. Την ίδια στιγμή, οι αμερικανικές προκλήσεις έχουν αμαυρώσει και τις σχέσεις με την Γερμανία, εξαιτίας των συνεχών σκανδάλων που δημοσιοποιούνται και εμπλέκουν τον αμερικανό Πρόεδρο στην «μυστηριώδη εξαφάνιση» προστατευτικών μασκών που προορίζονταν για την κάλυψη των αναγκών των γερμανικών νοσοκομείων, οι οποίες «παραδόξως» κατέληξαν στις ΗΠΑ, καθώς και με τις προσπάθειές του για εξασφάλιση των δικαιωμάτων ενός γερμανικού εμβολίου για την αντιμετώπιση του ιού, με την Angela Merkel να αρνείται να δώσει άλλοθι στον Trump.
Παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ επιθυμούν να διαιωνίσουν την εικόνα της αγέρωχης υπερδύναμης, φαίνεται ότι πλέον δεν πείθουν κανέναν. Η απεγνωσμένη και παράλληλα κρυφή έκκληση για βοήθεια από χώρες της Ασίας όπως η Κίνα, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, τις οποίες μάλιστα στο παρελθόν είχαν υποτιμήσει δημοσίως, μειώνει άμεσα την δυναμική της, σε συνδυασμό με την αδυναμία διαχείρισης της εσωτερικής υγειονομικής κρίσης της και την έλλειψη πρωτοβουλίας για την παροχή βοήθειας στα αδύναμα κράτη, πάνω στην οποία άλλοτε οικοδομήθηκε η διεθνής κυριαρχία της. Όπως άλλωστε αναφέρει το Politico: «Τις περασμένες δεκαετίες κάποιοι επιδοκίμαζαν, άλλοι επέκριναν τις ΗΠΑ, αλλά ουδείς αμφισβητούσε την επιρροή τους στις παγκόσμιες υποθέσεις. Σήμερα πλέον το θέμα δεν είναι αν συμφωνείς ή διαφωνείς με τις ΗΠΑ, αλλά τις βλέπεις στον παγκόσμιο χάρτη».
Η επικράτηση της Ασίας
Η αναδιάταξη δυνάμεων που απορρέει η εξάπλωση του κορωνοϊού φαίνεται να ευνοεί τις ανερχόμενες Ασιατικές Δυνάμεις. Η Κίνα, η πρώτη χώρα που βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα της πανδημίας, κλήθηκε να αντιμετωπίσει και πρώτη τη δίνη του ιού, την στιγμή που οι δυτικές χώρες αδιαφορούσαν ασύστολα, θεωρώντας ότι ο ιός θα περιοριστεί στο χώρο της Ανατολής. Η Κίνα παρά τα αρχικά της λάθη, δεδομένης και της άγνωστης συμπεριφοράς του ιού, κατάφερε να δαμάσει την διασπορά του, επιβάλλοντας άμεσα και αποφασιστικά μέτρα. Μάλιστα η κατασκευή ερευνητικών κέντρων και νοσοκομείων τεράστιων διαστάσεων εν μια νυκτί προκάλεσε έκπληξη σε ολόκληρη την υφήλιο, καθιστώντας την παράδειγμα προς μίμηση για το σύνολο των κυβερνήσεων.
Αυτή ακριβώς την εικόνα θέλει άλλωστε να περάσει στο υποσυνείδητο του κόσμου, την εικόνα του οργανωμένου κράτους με τον ασυναγώνιστο τεχνολογικό εξοπλισμό, το οποίο παράλληλα είναι πρόθυμο να λειτουργήσει ως αρωγός τόσο μέσω της διάδοσης της τεχνολογικής σοφίας του, όσο και με την έμπρακτη αποστολή υλικής βοήθειας στα πληττόμενα ανά τον κόσμο κράτη. Αντίστοιχη πολιτική ακολουθούν η Νότια Κορέα και η Σιγκαπούρη, οι οποίες εξελίσσονται σε σημαντικούς παράγοντες στο χάρτη των διεθνών δυνάμεων, χάρις στη συντονισμένη και άμεση διαχείριση της έξαρσης του κορωνοϊού. Εκτός βέβαια από τα αποφασιστικά μέτρα που έλαβαν τα εν λόγω κράτη, εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας για τον περιορισμό των κρουσμάτων είναι η πειθαρχία που έδειξαν οι πολίτες έναντι των επιβεβλημένων μέτρων. Η μαζική υπακοή στα μέτρα αποδίδεται κατά βάση στην πολιτιστική παράδοση του Κομφουκιανισμού, με τους πολίτες να εμπιστεύονται σχεδόν με κλειστά μάτια το κράτος, όντας επηρεασμένοι και από τα αυταρχικά καθεστώτα του παρελθόντος.
Η διεθνής κοινότητα παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζει ως επιτυχημένα τα μέτρα που έλαβε η Κίνα, προβληματίζεται όσον αφορά την παραβίαση της ιδιωτικότητας πάνω στην οποία βασίστηκαν. Στο βωμό της μείωσης της μετάδοσης του ιού, καθώς και της διαδικασίας ιχνηλάτησης των θυμάτων η κυβέρνηση παραβίασε τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών, τα οποία ασφαλώς κωδικοποιούνται και αποτελούν εν δυνάμει υλικό για την παρακολούθησή τους, γεγονός που ασφαλώς πλήττει την ατομική τους ελευθερία, επαναφέροντας το δίλημμα περί δημόσιας υγείας και ιδιωτικότητας. Επιπλέον δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η Κίνα δημοσιεύει παραποιημένα στοιχεία όσον αφορά τα κρούσματα και τα θύματα του κορωνοϊού, ούτως ώστε να «διαφημίσει» τις εξαιρετικές δυνατότητες της στην διαχείριση εθνικών και μη κρίσεων.
Ο ρόλος της Ευρώπης
Η ανεξέλεγκτη άνοδος των ασιατικών κρατών και η ταυτόχρονη πτώση των ΗΠΑ έχει θέσει τα ευρωπαϊκά κράτη προ των ευθυνών τους. Η Ευρώπη τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο βρίσκεται σε σύγχυση, δεδομένου ότι η γηραιά ήπειρος μετρά μετά τις ΗΠΑ τα περισσότερα θύματα παγκοσμίως. Η παρούσα συγκυρία περί αναδιάταξης δυνάμεων θα μπορούσε θεωρητικά να ευνοήσει το σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών, ισοσκελίζοντας την δύναμη και τη επιρροή τους με αυτές των ΗΠΑ και της Κίνας, διεκδικώντας την αυτονομία της και τη θέση της ως τρίτη ισότιμη δύναμη, που θα μπορούσε να συντονίσει αλλά και να κατευνάσει τους διαξιφισμούς μεταξύ τους χωρίς να αναγκάζεται να υποκύπτει στην επιθυμία ενός εξ αυτών. Ασφαλώς η όλη αυτή σκέψη βασίζεται πάνω στο μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της συντονισμένης δράσης των κρατών μελών της. Κάτι τέτοιο ωστόσο φαίνεται ότι αποτελεί μάλλον μια υπεραισιόδοξη προσέγγιση, δεδομένου ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση μοιάζει μάλλον αδύναμη και εύθραυστη, όντας άμεσα πληττόμενη από τις προεκτάσεις της πανδημίας.
Η έξαρση του κορωνοϊού έχει ενισχύσει την εσωστρέφεια των κρατών, αυξάνοντας όσο ποτέ την εθνική τους κυριαρχία. Ασφαλώς η υγεία δεν εμπίπτει των αρμοδιοτήτων της, ωστόσο η μη συντονισμένη αντιμετώπιση και λήψη μέτρων σε υπερεθνικό επίπεδο εν όψει μιας παγκόσμιας υγειονομικής καταστροφής δίνει εκ νέου τροφή στις ευρωσκεπτικιστικές φωνές. Η μεγάλη οικονομική καταστροφή που επέφερε η παύση των αγορών προκάλεσε σημαντικό οικονομικό πρόβλημα στα νότια κράτη μέλη, τα οποία με πρωτοστάτες την Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία έθεσαν το ζήτημα περί έκδοσης ευρωομολόγων για την στήριξη των ευρωπαϊκών οικονομιών. Η ηχηρή άρνηση της Γερμανίας και της Ολλανδίας επέφερε ρήξη μεταξύ κρατών μελών, ταράσσοντας για άλλη μια φορά τα θεμέλια της ευρωπαϊκής συμμαχίας, υποβαθμίζοντας παράλληλα τις ικανότητές της ως προς την ουσιαστική στήριξη των κρατών μελών.
Το ζήτημα το οποίο θα επικρατήσει έπειτα από το κατευνασμό του πρώτου κύματος κρουσμάτων του κορωνοϊού θα είναι η αύξηση των εθνικιστικών συμπεριφορών από τα κράτη παγκοσμίως. Οι τάσεις εσωστρέφειας στην οικονομία, με τις επιχειρήσεις να μειώνουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, αναζητώντας πιο ασφαλείς επιλογές έστω και με λιγότερο κέρδος θα απειλήσει το καπιταλιστικό οικονομικό μοντέλο που κυριάρχησε τις τελευταίες δεκαετίες. Παράλληλα η ξενοφοβία και η αύξηση του εθνικιστικών τάσεων εντός της κοινωνίας θα δοκιμάσει τις αντοχές των διεθνών οργανισμών υποσκάπτοντας άμεσα την λειτουργία τους, ενισχύοντας το ρόλο και τις αρμοδιότητες των εθνικών κρατών. Είναι η ανθρωπότητα σε θέση να διαχειριστεί όλες αυτές τις αλλαγές που θα επιφέρει η μετά-κορωνοϊού νέα τάξη πραγμάτων, και αν ναι ποια θα είναι η βάση βάνω στην οποία θα ανοικοδομήσουμε την νέα μορφή κανονικότητας;
*Το άρθρο της κ. Γιαννακοπούλου δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα www.offlinepost.gr
