ΑΡΘΡΟ

Του Παναγιώτη Χατζηγεωργίου

Δικηγόρου Δράμας

Στην κατ’ όνομα Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική και κατ’ ουσίαν Πρωθυπουργική Δημοκρατία μας -ιδίως μετά την αποψίλωση των αρμοδιοτήτων του ΠτΔ με την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1986-, δεν υπάρχει βεβαίως κληρονομικός απόλυτος άρχων. Υπάρχει όμως Ηγεμόνας Π/Θ.

Τα έλεγαν από το 1980 ακόμη οι Συνταγματολόγοι: «Αν δει κανείς το θεσμό του ΠτΔ σε συνάρτηση με τη δομή των ελληνικών κομμάτων, όπου ο αρχηγός, χωρίς ουσιαστικούς περιορισμούς, στο μέτρο που δεν υπάρχει δημοκρατική οργάνωση, καθορίζει το γίγνεσθαι και στο κόμμα και στην κοινοβουλευτική ομάδα και στην κυβέρνηση, θα παρατηρήσει ότι έχει δύο επιλογές. Ή θα διατηρήσει την πρωθυπουργία και θα εκλέξει πρόεδρο κομματικά υπαγόμενο σ’ αυτόν ή θα εκλεγεί ο ίδιος πρόεδρος» (βλ. Δημ. Τσάτσος, Συνταγματικό Δίκαιο/εκδόσεις Σάκκουλα,1982).

Και όπως είναι προφανές, Π/Θ που δεν θέλει ακόμη να αποστρατευθεί μετά και την αποψίλωση των αρμοδιοτήτων του ΠτΔ και δεν επιθυμεί ευρύτερες συναινέσεις επιλέγει το πρώτο. Αυτό έπραξε λοιπόν ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

Είναι η γνωστή θεωρία του κηπουρού, που ίσχυε για τους Βασιλείς. Ότι δηλαδή ο Βασιλιάς, θα μπορούσε να διορίσει Πρωθυπουργό ακόμη και τον κηπουρό του. Στη σημερινή Προεδρευόμενη Δημοκρατία, όπου Ανώτατος Πολιτειακός Άρχων είναι ο ΠτΔ, ισχύει το αντίστροφο. Ο εκάστοτε Π/Θ μπορεί να διορίσει Πρόεδρο ακόμη και τον κηπουρό του.

Εκτός κι αν επιθυμεί ευρύτερες συναινέσεις. Κάτι που επιβάλλει το γράμμα και το πνεύμα του Συντάγματος. Οπότε επιλέγει και αυτό είθισται, όχι στενά κομματικό πρόσωπο, αλλά προσωπικότητα της ευρύτερης πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Αυτά έως χθες. Διότι ο νυν Π/Θ ενήργησε αλλιώς. Αδιαφορώντας για το Σύνταγμα και τις επιταγές του, για τις συναινέσεις και τη χώρα. Προτάσσοντας τη συσπείρωση της ΚΟ και της βάσης της ΝΔ.

Είναι αλήθεια ότι ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ιδίως μετά την αναθεώρηση του 1986, είναι κατ’ ουσίαν διακοσμητικός. Ουδείς αμφισβητεί σοβαρά όμως, ότι θεσμικά και συμβολικά λειτουργούσε πάντα ως θεσμικό αντίβαρο στη συγκεντρωτική απόλυτη πρωθυπουργική εξουσία. Ότι είναι ο κατά το Σύνταγμα ρυθμιστής του Πολιτεύματος.

Σφάλλουν όσοι παραγνωρίζουν το διόλου αμελητέο ρόλο, που μπορεί να διαδραματίσει. Γιατί είναι ο Ανώτατος Πολιτειακός Άρχων. Που εκφράζει, όπως λέει και ο καθηγητής Τσάτσος, την -πλασματική βέβαια- ενότητα της Πολιτείας τόσο προς τα έξω όσο και προς τα μέσα. Για αυτό και θεωρείται πως θα πρέπει να ενασκήσει τα καθήκοντά του και τον ρόλο του με πολιτική ουδετερότητα. Προφανώς και ο «ουδέτερος πολιτικός αρχηγός» είναι ένας μύθος, όπως δίδαξαν οι Δ. Τσάτσος και Αρ. Μάνεσης. Διότι κάθε πράξη ή παράλειψη του ΠτΔ ενέχει συχνά βαθιά και ουσιαστική πολιτική σημασία.

Πλην όμως αποδεικνύεται στη μεταπολιτευτική μας ιστορική διαδρομή των 50 χρόνων ότι είθισται: Πρώτον ο εκάστοτε Π/Θ να επιδιώκει τις ευρύτερες δυνατές συναινέσεις στη διαδικασία εκλογής ΠτΔ, για να έχει ο εκλεγμένος Πρόεδρος τον μανδύα του υπερκομματικού. Δεύτερον κάθε ΠτΔ επιδιώκει να φανεί ουδέτερος και να δείξει ότι δεν είναι κηπουρός του εκάστοτε Π/Θ.

Το ίδιο το Σύνταγμα άλλωστε επιβάλλει ευρύτερες συναινέσεις. Απαιτούσε και απαιτεί ακόμη και σήμερα και μετά την τελευταία τροποποίηση του 2019, ευρείες πλειοψηφίες στη διαδικασία εκλογής του. 200 ψήφοι στις πρώτες δυο ψηφοφορίες, 180 στην τρίτη, 151 στην 4η και αν τυχόν απαιτηθεί και 5η αρκεί και σχετική πλειοψηφία. Και αυτό μόνο και μόνο για να μη οδηγηθεί η χώρα σε άκαιρες και επιζήμιες ενδεχομένως εκλογές.

Αν ο συνταγματικός νομοθέτης ήθελε να καταργήσει την επιδίωξη των ευρύτερων συναινέσεων θα θέσπιζε κατευθείαν και από την 1η ψηφοφορία την εκλογή με 151 ψήφους. Όμως δεν το έπραξε. Γιατί είναι εθνικά επιζήμιο. Γιατί δεν είναι ίδιον του Κοινοβουλευτισμού. Γιατί δεν αρμόζει σε μια ώριμη Δημοκρατία. Όπου θα πρέπει ο ΠτΔ να εκλέγεται κατά το δυνατόν με ευρεία πλειοψηφία. Όπως και οι Πρόεδροι των Ανεξάρτητων Αρχών. Αλλιώς ας τους διορίζει όλους εξ αρχής ο Π/Θ, για να αποφεύγουμε και την ταλαιπωρία.

Μια αναδρομή στη μεταπολιτευτική μας ιστορία επαληθεύει του λόγου το αληθές: Το 1974 είχαμε προσωρινό Πρόεδρο τον ακαδημαϊκό Στασινόπουλο. Το 1975 ο Κ. Τσάτσος, ναι μεν Υπουργός Κυβερνήσεων της Δεξιάς, αλλά με τεράστιο επιστημονικό κύρος και ακαδημαϊκός, εκλέχθηκε με 210 ψήφους. Το 1980 ο Κ. Καραμανλής με 183. Το 1985 ο Σαρτζετάκης με 180. Το 1990 εν μέσω όμως μεγάλης πόλωσης επανεκλέχθηκε ο Κ. Καραμανλής με 153. Το 1995 ο Κ. Στεφανόπουλος με 181 ψήφους και επανεκλέχθηκε το 2000 με 269. Το 2005 είχαμε την εκλογή Παπούλια με 279 ψήφους, που επανεκλέχθηκε το 2010 με 266 ψήφους. Το 2015 εκλέχθηκε ο Π. Παυλόπουλος με 233 ψήφους και τέλος το 2020 η Κ. Σακελλαροπούλου με 261 ψήφους.

Αν εξαιρέσουμε την περίπτωση του Εθνάρχη Καραμανλή με το τεράστιο όμως κύρος στο εξωτερικό και εσωτερικό, όλες οι άλλες επιλογές δεν ήταν στενά κομματικές. Προτάθηκαν και ψηφίστηκαν από περισσότερα του ενός κόμματα και με ευρείες συναινέσεις και πλειοψηφίες. Το 1995 λόγω χάρη προτάθηκε από την Πολιτική Άνοιξη και τον Α. Σαμαρά ο Κ. Στεφανόπουλος, πρώην Υπουργός του Καραμανλή. Στηρίχθηκε και από το κυβερνητικό ΠΑΣΟΚ. Και επανεκλέχθηκε το 2000 με 269 ψήφους. Για πρώτη φορά κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση ψήφισαν από κοινού το ίδιο πρόσωπο. Και ο Κ. Στεφανόπουλος έγινε το σύμβολο της συναίνεσης και της πολιτικής σταθερότητας. Η δημοφιλία του ήταν στα ύψη. Κάτι ανάλογο έγινε και το 2015. Ο προτεινόμενος από τον Τσίπρα Π. Παυλόπουλος ψηφίστηκε και από τη ΝΔ.

Το 2014 δεν εκλέχθηκε ο Σ. Δήμας προτεινόμενος τότε από τον Π/Θ Α. Σαμαρά, καθώς πήρε μόλις 160 ψήφους. Όσους περίπου αναμένεται να λάβει και ο Κ. Τασούλας, ψηφιζόμενος από ΝΔ και Σπαρτιάτες (!!!). Που θα τον ψηφίσουν, αν και ο Κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωσε πως δεν είναι καλοδεχούμενοι… Λες και δεν θα μετρηθούν οι ψήφοι τους. Και θα εκλεγεί ελέω πλέον της αναθεωρημένης διάταξης του Συντάγματος στην 4η ψηφοφορία.

Δικαιολογώ την ανακούφιση και τον ενθουσιασμό φίλων νεοδημοκρατών για την πρόταση του Π/Θ. Δεν θα άντεχαν κι άλλο ΠΑΣΟΚ. Αντιλαμβάνομαι τις αδυναμίες της αντιπολίτευσης, να συμβάλλει στην εξεύρεση ενός υποψηφίου, που θα συσπείρωνε ενδεχομένως ευρύτερες δυνάμεις. Διακατέχομαι κι εγώ από μελαγχολική διάθεση για την εξέλιξη.

Αλλά η ζωή θα συνεχίσει δίχως να κοιτάζει ούτε τον ενθουσιασμό του φίλου μου νεοδημοκράτη (σημ. που δεν άρθρωνε λέξη μέχρι να ανακοινώσει την απόφαση του ο Π/Θ και έχω την αίσθηση ότι προς τα έξω θα επαινούσε και πάλι την όποια άλλη επιλογή του, γιατί έτσι έχει συνηθίσει), ούτε και τη δική μου μελαγχολία (σημ. που έχω μάθει να διυλίζω τον κώνωπα, γιατί έχω την αίσθηση ότι αυτό επιβάλλεται να κάνει κάθε ενεργός πολίτης).

Και το ερώτημα παραμένει: Ας υποθέσουμε ότι η επιλογή αυτή είναι συμφέρουσα σε αυτή τη συγκυρία για τη ΝΔ, αν και υπάρχουν και αντίθετες απόψεις. Όπως του γνωστού αρθρογράφου Σ. Μουμτζή, που γράφει πως έτσι η ΝΔ κόβει τις γέφυρες με το ΠΑΣΟΚ, αλλά και δεν θα αποκτήσει συνομιλητές στα δεξιά της. Διότι το να συσπειρώσει το 28% της, δεν οδηγεί σε κυβέρνηση μετά τις επόμενες εκλογές. Άρα άνθρακες ο θησαυρός.

Συμφέρει όμως η επιλογή αυτή, τη χώρα; Εξυπηρετεί τον ενοποιητικό και ουδέτερο πολιτικό ρόλο, που καλείται να διαδραματίσει ο νέος ΠτΔ; Βρίσκεται σε αρμονία με τις συνταγματικές επιταγές ή τις παραβιάζει; Ήταν τελικά κίνηση ματ του Μητσοτάκη ή αποδεικνύει αδυναμία άλλης επιλογής; Μήπως θα αποτελέσει το κύκνειο άσμα του; Την αρχή του τέλους της ηγεμονίας του;

Προσωπικά έχω την αίσθηση ότι ο Π/Θ έκανε το μοιραίο λάθος. Αυτοακυρώθηκε. Δεν μπορεί πλέον να πλασάρεται ως κεντρώος, φιλελεύθερος, εκσυγχρονιστής. Ίσως και για αυτό να σχεδιάζει στην επόμενη μεταρρύθμιση του Συντάγματος να προτείνει 6ετή θητεία και αυξημένες αρμοδιότητες του ΠτΔ. Για να φλερτάρει ο ίδιος με τη θέση, αν δεν του προκύψει θέση στην ΕΕ. Γιατί είναι προφανές ότι άλλη θητεία ως Π/Θ δεν θα έχει.