Πιστοποιητικό εμβολιασμού: Αναγκαιότητα ή καταναγκασμός;

ΑΡΘΡΟ

Της Σωτηρίας Γιαννακοπούλου

Πτυχιούχου του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ.

Παρά τους βραχύχρονους ρυθμούς των εμβολιασμών και τη δριμύτατη κριτική που ασκείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση όσον αφορά τα αντανακλαστικά της για την εξασφάλιση των πολυπόθητων εμβολίων κατά του κορωνοϊού, ο δρόμος προς την κανονικότητα μοιάζει πλέον ως ένα απτό σενάριο για τους επόμενους μήνες, αυξάνοντας τα επίπεδα αισιοδοξίας στο κοινωνικό σύνολο. Ασφαλώς, η έλευση του εμβολίου δεν επρόκειτο να επουλώσει άμεσα τις πληγές που αφήνει στο διάβα της η πρωτοφανής πανδημία του Covid-19, ενώ και για την επίτευξη ανοσίας του γενικού πληθυσμού απαιτείται ένα μακροχρόνιο και συντονισμένο σχέδιο δράσης, ενδεχομένως και υπερεθνικού χαρακτήρα.

Στο επίκεντρο των εν λόγω σεναρίων βρίσκονται ασφαλώς οι μετακινήσεις, καθώς οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν είχαν ως αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της ελεύθερης κυκλοφορίας εκτός συνόρων, γεγονός που επιβάρυνε τόσο το τουριστικό κλάδο, όσο και τον επαναπατρισμό των ευρωπαίων πολιτών. Στο πλαίσιο των εν λόγω συζητήσεων αναπτύχθηκε από νωρίς εντός των ευρωπαϊκών κύκλων η ιδέα των ψηφιακών πιστοποιητικών εμβολιασμού, τα οποία θα εξασφαλίζουν ασυλία στους πολίτες που έχουν εμβολιαστεί κατά του κορωνοϊού, παρέχοντάς τους το δικαίωμα για ελεύθερες μετακινήσεις εντός της Ε.Ε., δεδομένου ότι δεν αποτελούν εστία μετάδοσης του Covid-19. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προώθησε το αίτημα για την υιοθέτηση των πιστοποιητικών εμβολίων στην πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, κίνηση η οποία αποδίδεται στο γεγονός ότι η Ελλάδα επιδιώκει να εξασφαλίσει, μέσω του εν λόγω μέτρου, αύξηση στη τουριστική της κίνηση ενόψει της καλοκαιρινής περιόδου, προστατεύοντας παράλληλα τον εγχώριο πληθυσμό από κρούσματα προερχόμενα από το εξωτερικό.

Το αίτημα αυτό ευοδώθηκε, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν λίγες ημέρες ανακοίνωσε ότι προχωρούν οι διαδικασίες σχετικά με τα αποδεικτικά εμβολιασμού για ιατρικούς σκοπούς, ενώ όπως δήλωσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός το επόμενο βήμα είναι «η διεύρυνση της χρήσης τους, ώστε να διευκολύνονται οι ευρωπαίοι πολίτες στα ταξίδια τους όταν σημαντικό ποσοστό πολιτών θα έχει εμβολιαστεί». Αναμφίβολα, το εν λόγω πιστοποιητικό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σημαντικό δέλεαρ, προκειμένου να άρει τις ενστάσεις των αρνητών έναντι του εμβολίου, ενθαρρύνοντάς τους έμμεσα να εμβολιαστούν.

Ωστόσο, οι προεκτάσεις του ως προς την προστασία των προσωπικών δεδομένων, αλλά και οι de facto περιορισμοί που επρόκειτο να επιβάλλει σε μία μερίδα του πληθυσμού, που είτε από προσωπική επιλογή, είτε για λόγους υγείας, δεν σκοπεύει να εμβολιαστεί, εγείρουν σημαντικές αντιδράσεις έναντι του πιστοποιητικού εμβολιασμού. Η έκθεση του Πανεπιστημίου του Exeter υπογραμμίζει ότι οι εν λόγω βεβαιώσεις ενδεχομένως να επεκταθούν και σε άλλες πτυχές της καθημερινότητας μας, παρακολουθώντας έμμεσα την κατάσταση της υγείας των πολιτών, προσβάλλοντας με τον τρόπο αυτό το δικαίωμα της ιδιωτικότητας. Πέραν του ηθικού

σκέλους, όσον αφορά την κατάχρηση των ελευθεριών στην οποία βασίζονται τα επιχειρήματα των κατακριτών του συγκεκριμένου πιστοποιητικού, ανησυχία προκαλούν και τα ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσο οι εμβολιασμοί εμποδίζουν τη μετάδοση του κορωνοϊού, το διάστημα για το οποίο εγγυώνται ανοσία, καθώς επίσης και το κατά πόσο είναι αποτελεσματικά έναντι των νέων μεταλλάξεων του ιού, οι οποίες προβληματίζουν τις κυβερνήσεις, επιβραδύνοντας την άρση των μέτρων περιορισμού.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας από πλευράς του φαίνεται ότι αποφεύγει να τοποθετηθεί ξεκάθαρα όσον αφορά τα πιστοποιητικά εμβολιασμού, αναιρώντας προηγούμενες τοποθετήσεις του μέσω των δράσεων του. Συγκεκριμένα, στη συνέντευξη τύπου στην Κοπεγχάγη στις 4 Δεκεμβρίου οι εκπρόσωποί του εμφανίστηκαν ιδιαίτερα επιφυλακτικοί έναντι των «πιστοποιητικών ασυλίας», επισημαίνοντας ότι δεν ενδείκνυνται ως μέσο αποτροπής της διασυνοριακής μετάδοσης, υπογραμμίζοντας ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να προσαρμόζουν τη διαβίβαση εντός και εκτός των συνόρων τους ανάλογα με την επιδημιολογική εικόνα της χώρας τους. Ωστόσο, οι δηλώσεις αυτές αντιφάσκουν με τις έως τώρα ενέργειες του, δεδομένου ότι παλαιότερα είχε συνεργαστεί με χώρες, όπως για παράδειγμα η Εσθονία για την ανάπτυξη του ψηφιακού πιστοποιητικού εμβολιασμού. Ο λόγος πίσω από την έλλειψη αποφασιστικής τοποθέτησης από πλευράς του αποδίδεται στο γεγονός ότι οι εξελίξεις στο πεδίο των εμβολιασμών βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Συνεπώς η επιτήρηση και η παρακολούθηση της επιδημιολογικής εικόνας της Ε.Ε. κρίνεται απαραίτητη πριν από οποιαδήποτε διαδικασία οριστικοποίησης των μέτρων για την απελευθέρωση των ελεύθερων μετακινήσεων, έστω και για τον εμβολιασμένο πληθυσμό.

Παρά την αργοπορία που χαρακτηρίζει τους ρυθμούς παραγωγής και διάδοσης των εμβολίων, οι εταιρείες και οργανισμοί τεχνολογίας έχουν ήδη αρχίσει να αναπτύσσουν εφαρμογές και έξυπνα εργαλεία, τα οποία θα συμβάλλουν στη δημιουργία «ψηφιακών διαπιστευτηρίων. Οι πολίτες μέσω αυτών των εφαρμογών θα έχουν τη δυνατότητα να καταθέτουν τα τεστ αλλά και τα πιστοποιητικά εμβολιασμού τους, ελέγχοντας τις πληροφορίες και τα προσωπικά δεδομένα που οι ίδιοι θα γνωστοποιούν, προστατεύοντας έτσι τις ευαίσθητες πληροφορίες τους. Με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλίσουν όχι μόνο την μετακίνησή τους εντός και εκτός συνόρων, αλλά και τη συμμετοχή τους σε κοινωνικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Μάλιστα το Common Trust Network, ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα την Ελβετία, έχει ήδη δημιουργήσει την πλατφόρμα CommonPass για την κατάθεση των εν λόγω εγγράφων, αναπτύσσοντας ήδη συνεργασίες με πλήθος αεροπορικών εταιρειών τόσο στην Αυστραλία, στις ΗΠΑ αλλά στην Ευρώπη.

Είναι γεγονός ότι η επιστροφή στη κανονικότητα είναι αλληλένδετη με την προστασία της δημόσια υγείας, ενώ οι σπασμωδικές κινήσεις και οι ελαφρύνσεις των μέτρων προστασίας κρίνονται μάλλον επικίνδυνες για τη διαχείριση και την πορεία της πανδημίας. Επομένως, το άνοιγμα των μετακινήσεων θα μπορούσε να εξελιχθεί ομαλά μόνο κάτω υπό ελεγχόμενες συνθήκες, τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Το ερώτημα το οποίο κυριαρχεί στη συγκεκριμένη συζήτηση, όπως άλλωστε και καθ’ όλη την διάρκεια της πανδημίας είναι το ζήτημα της ιδιωτικότητας των πολιτών έναντι της προστασίας του γενικού πληθυσμού. Η απάντηση διαφοροποιείται σημαντικά αναλόγως των συνθηκών της πανδημίας, ωστόσο όσον αφορά τα πιστοποιητικά εμβολιασμού, το εν λόγω μέτρο θα ήταν σίγουρα λειτουργικό σε περίπτωση που εμβολιαστεί ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού, ενώ κρίσιμος παράγοντας κατά την εφαρμογή του είναι η άμεση και καθολική διάθεση του εμβολίου στο σύνολο των πολιτών.