Ο Διόνυσος στην Τέχνη ΧΙV

ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

Τ. Λυκειάρχη

ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΣ

• B. Στην αγγειογραφία

Η λατρεία του θεού Διονύσου συγκέντρωσε αρκετά νωρίς το ενδιαφέρον της στην αγγειογραφία, ώστε η θεματική της από τις διάφορες παραστάσεις της ζωής του να αποτελούν προσφιλές ενδιαφέρον.

Από έρευνα κατά την επίσκεψή μας στο αρχαιολογικό μουσείο της Καβάλας πριν από μερικά χρόνια παρατηρήσαμε την ύπαρξη μελανόμορφου αττικού κρατήρα (αγγείο στο οποίο αναμειγνύανε οίνο με νερό σε κανονισμένη ποσότητα), ο οποίος κρατήρας, μεταξύ των άλλων παραστάσεών του, διασώζει μέρος από το στεφανωμένο με κισσό κεφάλι σατύρου (πιστού οπαδού του Διονύσου) ή και του ίδιου του Διονύσου.

Ο κρατήρας, του οποίου η διακόσμηση συμπληρώνεται με την παρουσία μαινάδων (πιστών ακολούθων του θεού), σατύρων και κλάδων κισσού, βρέθηκε στην αρχαία Γαληψό και χρονολογείται στον 6^ο π.Χ. αιώνα.

Στο αρχαιολογικό μουσείο της Θάσου (η οποία αποτελούσε μέρος της Ηδωνίδας γης) εκτίθενται αποτμήματα αγγείων μελανόμορφων διακοσμημένων με το κεφάλι του θεού Διονύσου, στεφανωμένου με φύλλα κισσού, ενώ κάποια άλλα σπαράγματα αγγείων διακοσμούνται με μορφές σατύρων χορευτών και άλλες ορχηστρικές παραστάσεις.

Στο αρχαιολογικό μουσείο της Καβάλας εκτίθενται ακόμη:

α. Μεγάλων διαστάσεων ερυθρόμορφος κρατήρας (η λέξη προέρχεται από το ρήμα κεράννυμι = ανακατεύω) με παράσταση σατύρων και μαινάδων.

β. Δεύτερος εξίσου μεγάλων διαστάσεων ερυθρόμορφος κρατήρας, ο οποίος παριστάνει το θεό Διόνυσο επάνω σε ένα από τα αγαπημένα του ζώα, τον πάνθηρα, ενώ γύρω του χορεύουν σάτυροι και μαινάδες.

γ. Διάφορα αγγεία ερυθρόμορφα διακοσμημένα με μορφές σατύρων, μαινάδων και άλλων οπαδών του Διονύσου.

δ. Εντυπωσιακό τω όντι είναι το ερυθρόμορφο αγγείο με δύο λαβές και διπλή στρογγυλή βάση, που βρέθηκε τυχαία στην περιοχή της Προσοτσάνης σε άριστη κατάσταση. Και το αγγείο αυτό, ως συνήθως παριστάνει το θεό Διόνυσο, ο οποίος κρατεί θύρσο, το ιερό σύμβολό του, περιστοιχιζόμενος από σατύρους και μαινάδες. Ο θεός Διόνυσος είναι στεφανωμένος με φύλλα κισσού, ως συνήθως. Το ίδιο συμβαίνει και με τον θύρσο.

Στο σημείο αυτό, για να κλείσω την ενότητα της αγγειογραφίας, θα ήθελα να επισημάνω ιδιαίτερα την ευαισθησία των αγγειογράφων στη λεπτότητα, που χαρακτηρίζει την απόδοση των παριστάμενων μορφών, στην επιλογή ανεξίτηλων χρωμάτων, τα οποία διατηρήθηκαν αναλλοίωτα μέχρι τις ημέρες μας, μολονότι παρήλθαν αιώνες από την αγγειογραφία τους, αλλά και οι συνθήκες οι δυσμενείς κάτω από τις οποίες διατηρήθηκαν απλές αλώβητες και που δεν επηρεάστηκαν από την φυσιολογική υγρασία. Τούτο μαρτυρεί εύγλωττα το πόσο είχαν προχωρήσει οι αρχαίοι Έλληνες στη σύνθεση και στην παραγωγή των χρωμάτων, ώστε αυτά να ανθίστανται στις δυσμενείς συνθήκες.

Και τέλος θα ήθελα να επισημάνω ότι κάθε τι, που είχε σχέση με τον θεό Διόνυσο συγκέντρωνε το τεράστιο ενδιαφέρον των πιστών του, γεγονός το οποίο μαρτυρεί το πόσο αγαπήθηκε ο θεός και συνδέθηκε στενά μαζί τους, μολονότι δεν κατόρθωσε να καταστεί ισάξιος του Δωδεκάθεου του Ολύμπου, αν και υπήρξε διογενής και ανετράφη από τους πιστούς υπηρέτες του.

Τη λαοφιλία του Διονύσου δεν θα την χαρακτηρίζαμε ως σπάνιο φαινόμενο, αφού και άγιοι του χριστιανισμού γίνονται κάτοχοι ενός τέτοιου φαινομένου.