Του Κωνσταντίνου Π. Παπακοσμά*

Πολύτιμα στοιχεία για την ιστορική διαδρομή της Δράμας συναντάμε στα Πανεπιστημιακά ιδρύματα της Τουρκίας. Έχοντας ξεκινήσει μια προσπάθεια εδώ και τέσσερα χρόνια, αναζητώντας κάθε στοιχείο ιστορίας στις γειτονικές χώρες που αφορά την πολύπαθη περιοχή μας στις αρχές του 20ου αιώνα, εντόπισα σειρά διοικητικών εγγράφων μετά το 1913 και μέχρι το 1924 που αναφέρονται στη Δράμα και την Καβάλα και έχουν σχέση με τον μουσουλμανικό πληθυσμό που έμενε στην περιοχή μέχρι και το 1924. Υπάρχουν όμως και έγραφα, πράξεις της διοίκησης αλλά και των Δήμων που αφορούν την καθημερινότητα στην περιοχή, τις υποχρεώσεις των πολιτών αλλά και τις ανακοινώσεις του κράτους.

Πολύτιμα στοιχεία που δεν τα συναντά κανείς στα δικά μας τοπικά αρχεία, λόγω των καταστροφών που έχουν υποστεί από τις Βουλγαρικές κατοχές. Τα στοιχεία σώθηκαν γιατί υπήρχαν στο αρχείο της Μουφτείας Καβάλας και στη συνέχεια δόθηκαν στην Οθωμανική τράπεζα, η οποία είχε υποκατάστημα στην Καβάλα, μέχρι και το 1932 (τα αρχεία μεταφέρθηκαν μετά στην Κωνσταντινούπολη και δόθηκαν σε Πανεπιστημιακά ιδρύματα, τα οποία αξιοποιώντας την σύγχρονη τεχνολογία τα ψηφιοποίησαν. Είναι στην Ελληνική αλλά και στην παλαιοτουρκική γραφή).

Η ιστορία

Μετά το πέρας του Β’ Βαλκανικού Πολέμου υπεγράφη η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913) μεταξύ Ελλάδας, Μαυροβουνίου, Ρουμανίας και Σερβίας αφενός και Βουλγαρίας αφετέρου (φ. 217 Α’/28-10-1913). Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, καθορίστηκαν τα σύνορα της Βουλγαρίας με την Ελλάδα (άρθρ. 5), τη Σερβία (άρθρ. 3) και τη Ρουμανία (άρθρ. 2). Στην Ελλάδα περιήλθαν, τελικώς, η Θεσσαλονίκη, η Χαλκιδική, η πόλη και το λιμάνι της Καβάλας με ολόκληρη σχεδόν την ενδοχώρα προς τον βορρά (Δράμα) και με σύνορα τον ποταμό Νέστο, η Νότια Ήπειρος και τα Ιωάννινα.

Σε εκτέλεση όσων συμφωνήθηκαν με τις συνθήκες Λονδίνου και Βουκουρεστίου υπεγράφη «η μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας Σύμβασις περί Ειρήνης της 1/14 Νοεμβρίου 1913» (Συνθήκη των Αθηνών), η οποία κυρώθηκε με το νόμο ΔΣΙΓ’ (4213)/1913 (φ 229 Α΄/14-11-1913). Η Δράμα ως γεωγραφική περιοχή εντάχθηκε το 1913 από το Ελληνικό κράτος στην ευρύτερη περιοχή με αυτήν της Καβάλας, άλλωστε και κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας αυτή η περιοχή είχε ενιαία οντότητα. Ο Νομός της Δράμας-Καβάλας συστήθηκε οριστικά με το Βασιλικό Διάταγμα της 31-3-1915 (Φ.Ε.Κ. 120/1915 τ.Α’) «περί διοικητικής διαιρέσεως των νέων χωρών», με έδρα την πόλη της Δράμας. Αυτό το Β.Δ. εκδόθηκε με εξουσιοδότηση του Νόμου 524 της 24 Δεκ. 1914 (Φ.Ε.Κ. 404/1914 τ.Α’) «περί διοικητικής διαιρέσεως και διοικήσεως των νέων χωρών». Ο Νομός περιλάμβανε την ίδια περιφέρεια που είχε μέχρι τότε, Νόμος ΔΡΠΔ’/1913 (Φ.Ε.Κ. 41/1913 τ.Α’).

Διοικητικές μεταβολές

Υπήρξαν όμως μια σειρά διοικητικών μεταβολών τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1924 όπου με το Βασιλικό Διάταγμα της 31ης Μαρτίου 1915 (Φ.Ε.Κ. 120/1915 τ.Α’), ο Νομός Δράμας διαιρέθηκε στις επαρχίες (τότε Υποδιοικήσεις): 1). Δράμας, 2). Καβάλας, στην οποίαν υπήχθη η τέως Υποδιοίκηση Θάσου, 3). Πραβίου (μετά το 1927 μετονομάσθηκε σε επαρχία Ελευθερούπολης) και 4). Νέστου (Σαρή Σαμπάν). Ο διχασμός του 1916 και ο χωρισμός της Ελλάδας σε… δυο κράτη και δυο κυβερνήσεις προκάλεσε αλλαγές και στη δομή του Νομού. Η Θάσος αποτέλεσε ελεύθερο μέρος της Ελλάδος, αφού η περιοχή μας παραδόθηκε στα Γερμανικά και Βουλγαρικά στρατεύματα, τότε με το Διάταγμα της 3ης Οκτωβρίου 1916 της Προσωρινής Κυβερνήσεως (Φ.Ε.Κ. Πρ. Κυβ. 9), που είχε έδρα τη Θεσσαλονίκη ανασυστάθηκε η Επαρχία Θάσου, με τον διορισμό Υποδιοικητή στο νησί.

Η ομαλότητα, στην ταραγμένη περιοχή μας επέστρεψε δυο χρόνια αργότερα έτσι με το Β.Δ. της 23ης Οκτωβρίου 1918 (Φ.Ε.Κ. 225/1918 τ.Α’), αποσπάστηκε η Υποδιοίκηση της Θάσου από τη Γενική Διοίκηση της Θεσσαλονίκης και προσαρτήθηκε ξανά στον Νομό Δράμας-Καβάλας. Στη συνέχεια με το Β.Δ. της 30ης Ιουνίου 1920 (Φ.Ε.Κ. 158/1920), συστήθηκε στον Νομό Δράμας η Επαρχία Ζυρνόβου, με έδρα το Ζύρνοβο (Νευροκόπι).

Η περιοχή της Καβάλας αποσπάστηκε από τον ενιαίο Νομό και δημιούργησε τον Ν. Καβάλας που θεσμοθετήθηκε με το Νομοθέτημα 3191 της 11ης Αυγούστου 1924 (δημοσίευση Φ.Ε.Κ. 193/1924 τ.Α’) «περί συστάσεως του Νομού Καβάλας», τότε και οι επαρχίες Καβάλας, Νέστου, Πραβίου και Θάσου αποσπάστηκαν από τον Νομό Δράμας και αποτέλεσαν τον Νομό Καβάλας.

Ο πρώτος Νομάρχης

Το Ελληνικό κράτος το 1913 έστειλε Νομάρχη στην περιοχή αυτή που αποτελούσε και σύνορο στην ταραγμένη Οθωμανική αυτοκρατορία αλλά και με τη Βουλγαρία, τον Τουρκοκρητικό Αλή Ναίπ Ζαδέ, που για μικρό χρονικό διάστημα ήταν Νομάρχης στην Κοζάνη. Στην Καβάλα τοποθετήθηκε υποδιοικητής ο Δαραλέξης, που την εποχή εκείνη (1914) διαχειρίστηκε και την μεγάλη απεργία των καπνεργατών της πόλης. Στην Καβάλα το Ελληνικό κράτος τοποθέτησε τις διοικήσεις των στρατιωτικών του τμημάτων δημιουργώντας την έδρα του 4ου Σώματος Στρατού, ενώ στάθμευσε για μικρό χρονικό διάστημα στην περιοχή και το Σύνταγμα Κρητών που είχε διακριθεί στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων.

Οι Νομάρχες του ενιαίου Νομού

Παραθέτω τα ονόματα των προσώπων που υπηρέτησαν τον θεσμό του Νομάρχη στον ενιαίο Νομό Δράμας – Καβάλας από το 1913 μέχρι το 1924.

Αλή Ναΐπ ζαδε Μπέης 1913-1915

Μαλαστίνας Δημήτριος 1915

Σκουριώτης Παναγιώτης 1915

Σπηλιωτόπουλος Αντώνης 1915-1916

Φαρμακόπουλος Ανδρέας 1916

Μπακόπουλος Νικόλαος 1916-1918

Αλή Ναΐπ ζαδε Μπέης 1918-1919

Γρηγορίου Θεόδωρος 1919-1920

Μιχαλόπουλος Ανδρέας 1920

Μπραχάλης Αναστάσιος 1920-1921

Αναστασιάδης Αναστάσιος 1921

Ραγκούσης Αντώνιος 1921-1922

Κρανιώτης Δημήτριος 1922

Κωνσταντινόπουλος Αθανάσιος 1922

Παχνός Αλέξανδρος 1922-1923

Ανδρεάδης Δημήτριος 1923

Μπαλούμπασης Γεώργιος 1924

Μάλλης Θρασύβουλος (τον Αύγουστο του 1924 διορίσθηκε Νομάρχης Καβάλας).

Στα Τουρκικά αρχεία υπάρχει και η επιστολή, των φωτογραφιών, με την υπογραφή του πρώτου Νομάρχη Αλή Ναίπ Ζαδέ, που απευθύνεται στην δημογεροντία μουσουλμάνων Ηρακλείου, σε απάντηση σχετικής επιστολής που είχε λάβει, όπως και η φωτογραφία μουσουλμάνου διοικητή στην περιοχή της Δράμας.

*Ο Κωνσταντίνος Π. Παπακοσμάς καταγράφει τη νεότερη ιστορία της περιοχής μας