20 Αυγούστου του 480 π.Χ. έγινε η περίφημη μάχη των Θερμοπυλών

ΑΡΘΡΟ

Του Captain Νικόλαου Κ. Μεταξά

ATPL

AIRLINE PILOT

B737NG AIRBUS 320

Οι Πέρσες έφθασαν στις Θερμοπύλες στα τέλη Αυγούστου ή στις αρχές του Σεπτεμβρίου. Εκείνη την περίοδο, οι Σπαρτιάτες γιόρταζαν τα Κάρνεια, ενώ ήταν επίσης η περίοδος των Ολυμπιακών Αγώνων – μια σύγκρουση εκείνη την περίοδο θεωρούνταν ιεροσυλία. Παρολ’ αυτά, οι Έφοροι της Σπάρτης θεώρησαν ότι η επείγουσα κατάσταση ήταν σοβαρή δικαιολογία για να στείλουν στρατό με αρχηγό τον Λεωνίδας . Ο Ηρόδοτος αναφέρει τον χρησμό της Πυθίας: είτε η Σπάρτη θα χαθεί είτε θα χάσει ένα βασιλιά.

ΧΡΗΣΜΟΣ ΠΥΘΙΑΣ

[7.220.4] υμίν δ᾽, ω Σπάρτης οικήτορες ευρυχόροιο,

η μέγα άστυ ερικυδές υπ᾽ άνδράσι Περσεΐδησι

πέρθεται, η το μεν ουχί, αφ᾽ Ηρακλέους δε γενέθλης

πενθήσει βασιλή φθίμενον Λακεδαίμονος ούρος.

ου γαρ τον ταύρων σχήσει μένος ουδέ λεόντων

αντιβίην Ζηνός γαρ έχει μένος ουδέ ε φημί

σχήσεσθαι, πριν τωνδ᾽ έτερον δια πάντα δάσηται.

[7.220.4] Εσάς, της Σπάρτης κάτοικοι, της όμορφα χτισμένης,

να τι σας περιμένει: ή τη μεγάλη πόλη σας, την ξακουστή, κουρσεύουν

τα εγγόνια του Περσέα ή ετούτη ζει, μα θα πενθεί και ο λαός κι η χώρα

του ήρωα Λακεδαίμονατον σκοτωμένο βασιλιά, απ’ του Ηρακλή τη ρίζα.

Κι αυτόν των ταύρων η ορμήνα τον κρατήσει δεν μπορεί ούτε και των λεόντων·

του Δία έχει τη δύναμη ο Πέρσης και κανένας

δεν τονε σταματά, προτού την πόλη είτε το ρήγα της κάνει χίλια κομμάτια.

Οι Πέρσες είχαν ηττηθεί στον Μαραθώνα δέκα χρόνια νωρίτερα, γι’ αυτό και ετοίμασαν μια δεύτερη εκστρατεία, αρχηγός της οποίας ήταν ο Ξέρξης. Ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Θεμιστοκλής έπεισε τους Έλληνες να κλείσουν τα στενά των Θερμοπυλών και του Αρτεμισίου. Οι Πέρσες, οι οποίοι κατά τις αρχαίες πηγές είχαν εκατομμύρια άνδρες στρατό και κατά τις σύγχρονες εκατό με τριακόσιες χιλιάδες άνδρες, έφθασαν στα στενά στις αρχές του Σεπτεμβρίου.

Μετά από τέσσερις μέρες αναμονής, οι Πέρσες επιτέθηκαν, αλλά οι Έλληνες αντιστάθηκαν για δύο μέρες. Την τρίτη μέρα, ο Εφιάλτης οδήγησε τους Πέρσες πίσω από τους Έλληνες. Όταν το έμαθε αυτό, ο Λακεδαιμόνιος βασιλεύς Λεωνίδας (των Αγιαδών) αποδεσμεύει τις συμμαχικές δυνάμεις, για να οργανωθεί νέα άμυνα των Ελλήνων νοτιότερα, κρατώντας μαζί του στις Πύλες μονάχα επίλεκτες και εθελοντικές δυνάμεις, επιπλέον από τους θρυλικούς 300 Σπαρτιάτες, δηλαδή 900 με 1000 Περίοικους Λακεδαιμόνιους, ίσως μαζί και με Είλωτες (= απόγονοι κατακτημένων Αχαιών), 400 Θηβαίοι και 700 Θεσπιείς με επικεφαλής τον Δημόφιλο, γιο του Διαδρόμου.

Οι Πέρσες εξόντωσαν ολόκληρη τη δύναμη που έμεινε στο πεδίο της μάχης. Ο ελληνικός στόλος, αφού έμαθε τα νέα, αποφάσισε να απομακρυνθεί από το Αρτεμίσιο και να υποχωρήσει στη Σαλαμίνα, όπου αργότερα πέτυχε μια σημαντική νίκη. Οι Πέρσες υποχώρησαν ολοκληρωτικά μετά τις μάχες των Πλαταιών και της Μυκάλης.

Η μάχη των Θερμοπυλών αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές μάχες στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία. Κυρίως όμως από ηθική άποψη είναι λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης, αυτοθυσίας και υπακοής στην πατρίδα. Η μάχη έδειξε τα πλεονεκτήματα της στρατιωτικής εκπαίδευσης των Σπαρτιατών, του καλύτερου εξοπλισμού και της έξυπνης χρήσης της διαμόρφωσης του εδάφους.

Η διάρκειας τριών ημερών μάχη στα Στενά των Θερμοπυλών παραμένει έως και σήμερα θρυλική. Μια ηρωική αναμέτρηση στην οποία ο Λεωνίδας, ο βασιλιάς της Σπάρτης, και 300 επίλεκτοι στρατιώτες πέθαναν γενναία στην προσπάθειά τους να καθυστερήσουν την επέλαση των Περσών. Στη Μεσαία Πύλη οι Έλληνες αποφάσισαν να οργανώσουν την άμυνά τους. Την τρίτη και τελευταία μέρα της μάχης πάλεψαν πρώτα με τα δόρατά τους. Όταν αυτά έσπασαν, χρησιμοποίησαν τα ξίφη τους και όταν και αυτά διαλύθηκαν, όρμησαν με γυμνά χέρια στους Πέρσες μέχρι τελικής πτώσης.

Χοντρομ…κίες είναι αυτά που λένε οι Έλληνες, ότι οι Πέρσες ήταν βάρβαροι. Όπου υπάρχει πλούτος, υπάρχει πολιτισμός. Νόμος, άγραφος. Τι να την κάνει την τέχνη ο μπατίρης και την ποίηση. Από την άλλη, όταν δεν έχει να φάει, ποια πακέτα να διαθέσει για έρευνα και τεχνολογία.

Ούτε κατσαπλιάδες ήταν οι Πέρσες που πολέμησαν στις Θερμοπύλες. Άλλη μ…κία ελληνική. Εκλεκτός στρατός ήταν, διαλεγμένοι ένας ένας, και οργανωμένη φάλαγγα, με πείρα και παράσημα. Έπεσαν, όμως, στους 300 του Λεωνίδα. Σε Σπαρτιάτες. Οι μετέπειτα σιδερόφρακτοι ιππότες της μεσαιωνικής Ευρώπης, και μιλάμε πολύ σοβαρά, ήταν της πλάκας σε σύγκριση με τους παιδαράδες της Σπάρτης.

Ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της παγκόσμιας ανθρώπινης Ιστορίας είναι η κοινωνία της αρχαίας Σπάρτης. Λοιπόν. Επί του θέματος. Κανονικά ήταν οπλισμένοι οι Πέρσες, όχι ελαφρά όπως λένε. Οι Σπαρτιάτες ήταν μία τεράστια κατσαρόλα ο καθένας, Ι.Χ. τανκ ο καθένας, κι όλοι μαζί απροσπέλαστο και μετακινούμενο σιδερένιο τείχος.

Οι Έλληνες που αντιστάθηκαν στις Θερμοπύλες δεν ήταν μόνο ο βασιλιάς της Σπάρτης με τους 300 σχεδόν συνομήλικους του και πατέρες τουλάχιστον ενός γιου. Ήταν στη σούμα κοντά στους 4 με 5 χιλιάδες παλληκάρια, που ξέρανε από πόλεμο. Οι δε 300 είχαν ο καθένας από τρεις είλωτες, άρα 900 «βοηθητικούς» μέσα στην κόλαση της μάχης.

Μη μείνουμε στον πολεμιστή Σπαρτιάτη, που μόνος του ήταν κανονικό τανκ εποχής. Ξεχωριστό κεφάλαιο η φάλαγγα η σπαρτιατική, ανεπανάληπτο «μνημείο πολεμικής τέχνης» που λειτουργούσε λες ήταν ψηφιακή μηχανή με λογική «σταυρόλεξου» και στηριζόταν στον διπλανό συναγωνιστή, ο οποίος δρούσε, όχι για να προστατεύει τον εαυτό του, αλλά τον αριστερό συμπολεμιστή. Κι αν σκοτωνόταν κάποιος ή τραυματιζόταν και χρειαζόταν να οπισθοχωρήσει, η αντικατάσταση με άλλον γινόταν σύμφωνα με το προκαθορισμένο σχέδιο της οργάνωσης της φάλαγγας, που βέβαια την εξέλιξε ακόμα ο Μέγας πολέμαρχος Φίλιππος της Μακεδονίας, πατέρας του Αλέξανδρου.

Η κουβέντα είναι για το έργο στις Πύλες, που συνέβη στις 20 Αυγούστου. Μη σταθούμε, λοιπόν, στη διαφορά του ρόστερ, έτσι κι αλλιώς ήταν μεγάλη σε ανθρώπινο δυναμικό. Γι’ αυτό η μάχη στα Στενά των Θερμοπυλών πέρασε στην αιωνιότητα και το σύμπαν υποκλίνεται στον ηρωισμό και το μεγαλείο της μιας πλευράς, σε πείσμα του τελικού αποτελέσματος. Νίκησε ο Ξέρξης.

Οι Αθηναίοι δεν έστειλαν ούτε έναν πολεμιστή. Και η Σπάρτη δεν ήθελε να μπερδευτεί. Τελικά, λέω εγώ, για να ξεφορτωθούν τον Λεωνίδα, οι έφοροι της Σπάρτης, η απόλυτη εξουσία την πόλης, όχι το δίδυμο των βασιλέων της, έκαναν τη χάρη στον έναν απ’ αυτούς να του επιτρέψουν να πάει να σκοτωθεί στις Θερμοπύλες.

Ο Ξέρξης ζητάει να παραδοθούν οι Έλληνες, ο Λεωνίδας απαντάει στον Πέρση απεσταλμένο «Μολών λαβέ». Οι Φωκείς έχουν φτιάξει οχυρωματικά έργα. Ο εχθρός το σκέπτεται, είναι ζόρι η στενότητα του χώρου, δεν επιτρέπει την ανάπτυξή του, την αποτελεσματικότητα των τοξοτών και την αξιοποίηση του συντριπτικά μεγαλύτερου στρατού.

Τη λύση δίνει χωριάτης της Τραχινίας με το όνομα Εφιάλτης, ο οποίος γνωρίζει τα κατατόπια και συστήνει στους Πέρσες ορεινό μονοπάτι από το όρος Καλλίδρομο που καταλήγει στα μετατοπισθέν των Ελλήνων. Οι «αθάνατοι», το πιο εκλεκτό σώμα της αυτοκρατορίας ζώνει τους χίλιους Φωκείς που με εντολή του Λεωνίδα φύλαγαν την Ανοπαία ατραπό, το δρόμο που ο Εφιάλτης, συνώνυμο πλέον του προδότη, είχε υποδείξει στον εχθρό. Οι Φωκείς τα ‘χασαν και επιτόπου την κοπάνησαν χωρίς να τραβήξουν ούτε μια σπαθιά από το θηκάρι.

Ο Λεωνίδας «Πάρτε δρόμο όλοι!» λέει στους άλλους Έλληνες, διότι είναι τόσο σίγουρο όσο βγαίνει ο ήλιος πως δεν θα γλυτώσει ούτε ακρίδα. Παρέμειναν οι 300 και οι 700 Θεσπιείς για να μην πάρει όλη τη δόξα η Σπάρτη. Οι αθάνατοι του Ξέρξη τελείωσαν τη δουλειά.

Σκοτώθηκε και ο μάντης Μεγιστίας, όχι Σπαρτιάτης, που πήγε να πολεμήσει με τον γιο του. Προέβλεψε το κακό τέλος, έδιωξε τον γιο του, και ο ίδιος παρέμεινε. Τον επόμενο μήνα, Σεπτέμβριο του 480, ο Ξέρξης έπαθε το ταράκουλο στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Στο νησί αυτό έσπασε οριστικά το ασιατικό όνειρο να προωθηθούν προς τη Δύση. Τελικά, η ασιατοποίηση και η αραβοποίηση της Ευρώπης θα ξεκινήσει ουσιαστικά μετά από 14,5 αιώνες περίπου, κι όχι με πολεμικά επεισόδια, σαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας και αργότερα του Ισλάμ.

Ο δε Λεωνίδας, όπως αναγνωρίζουν όλες οι στρατιωτικές σχολές της γης, έδωσε το ρεσιτάλ τακτικής στις Θερμοπύλες, το 480 πριν τον Ναζωραίο, στις 20 Αυγούστου. Παραπλανητικές κινήσεις μπροστά, παρέσυραν τους Πέρσες και μετά τους έκοβαν φέτες.

Τις είπαν Θερμοπύλες επειδή εκεί υπήρχαν ιαματικές πηγές θερμών νερών, με υδρόθειο και νάτριο. Σήμερα δεν υφίσταται κανένα πέρασμα, δεν υπάρχουν τα Στενά των Θερμοπυλών, με τις προσχώσεις που προκάλεσε ο Σπερχειός ποταμός μεγάλωσε η ακτή προς τη θάλασσα.

Κάτι τελευταίο. Η μάνα του Λεωνίδα δεν έκανε παιδιά και γι’ αυτό ο πατέρας του, Αναξίμανδρος στο όνομα, κουτούπωσε την κόρη της αδελφής της γυναίκας του, με την οποία ήταν κάργα καψούρης.

Στην πορεία και ενώ ήταν δίγαμος, με δύο γάμους ο Αναξίμανδρος βλέπει να φουσκώνει η κοιλιά της πρώτης του γυναίκας, η οποία τελικά γέννησε τρία παιδιά, μέσα σ’ αυτό και τον γίγαντα Λεωνίδα

Μιλάμε για Σπαρτιάτες. Οφείλουμε να ξέρουμε λίγα πράγματα για τον θεϊκό Λεωνίδα, που έγινε βασιλιάς της Σπάρτης, όταν πέθανε ο ετεροθαλής αδελφός του Κλεομένης, που τον έκανε ο πατέρας του με την κόρη της αδελφής της μητέρας του.

Προς το παρόν ένα τελευταίο. Κάθε μέρα κυκλοφορεί σ’ όλο τον κόσμο κι ένα βιβλίο που έτσι ή αλλιώς αναφέρεται στη Μάχη των Θερμοπυλών. Κάθε μέρα κι ένα νέο βιβλίο. Οι περισσότεροι νεοέλληνες ό,τι ξέρουν είναι από την πτωμαίνη των σχολικών βιβλίων και την καρτούν ταινία «300». Καμία σχέση το χολιγουντιανό κατασκεύασμα με το βαθύ νόημα του γεγονότος.

Ο Λεωνίδας και οι στρατιώτες του δεν κατάφεραν να σταματήσουν την εισβολή των Περσών, και οι δυνάμεις του Ξέρξη προέλασαν κατακτώντας την Αθήνα. Ωστόσο, οι Έλληνες κατάφεραν να οργανωθούν και να αντισταθούν πετυχαίνοντας κρίσιμες νίκες εις βάρος των Περσών, όπως η ναυμαχία της Σαλαμίνας στα τέλη του 480 π.Χ. και η μάχη των Πλαταιών το 479 π.Χ. Ο Ξέρξης αναγκάστηκε να αποχωρήσει από τον ελληνικό χώρο στην Ασία με το μεγαλύτερο τμήμα του στρατού του. Οι γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν με το πέρασμα του χρόνου άλλαξαν την εικόνα των Θερμοπυλών και πλέον μια πεδιάδα με τον ανδριάντα του Λεωνίδα δείχνει το Πέρασμα της Φωτιάς.