ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ «ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΞΕΝΙΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΟΥΣ» ΜΕ ΟΜΙΛΗΤΗ ΤΟΝ ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ ΚΑΙ ΜΕ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΝΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗ ΔΙΒΑΝΗ
Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 6 Δεκεμβρίου 2023, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Δημαρχείου Δράμας, εκδήλωση με θέμα «Τα δημοτικά τραγούδια της ξενιτειάς και τα σύμβολά τους», με ομιλητή τον κ. Παντελή Μπουκάλα, ποιητή, μεταφραστή αρχαίας ελληνικής γραμματείας, κριτικό λογοτεχνίας και δοκιμιογράφο. Τον λόγο του κ. Μπουκάλα συνόδευσε με δημοτικά τραγούδια αποχωρισμού από την Ήπειρο και άλλες περιοχές της Ελλάδας, χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων, η κ. Άννα Παπαγιαννάκη Διβανή, μουσικός, ερευνήτρια, καλλιτεχνική διευθύντρια «Το Θέατρο των Φωνών».
Με τη συγκεκριμένη εκδήλωση ολοκληρώθηκε το αφιέρωμα στην εύανδρο Ήπειρο και στους Ηπειρώτες που διοργάνωσαν ο σύλλογος «Φίλοι Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Πόλης και Περιοχής Δράμας» και η Πανηπειρωτική Ένωση Ν. Δράμας. Στην πρώτη εκδήλωση, στο πλαίσιο του αφιερώματος, τη Δευτέρα 4 Δεκεμβρίου 2023, είχε μιλήσει η κ. Μαρία Ευθυμίου, ομότιμη καθηγήτρια Ιστορίας στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας, με θέμα: «Ήπειρος και Ηπειρώτες. Μια ιστορία αντοχής και δημιουργικότητας».
Σε δηλώσεις του για τα τραγούδια της ξενιτιάς και ειδικά για αυτά της Ηπείρου, ο κ. Μπουκάλας ανέφερε: «Πολλά από τα τραγούδια της ξενιτιάς, ίσως και τα καλύτερα, είναι δημιούργημα της Ηπείρου, των γυναικών της Ηπείρου, γιατί η Ήπειρος είχε μεγάλα κύματα ξενιτεμού κυρίως προς την ανατολική Ευρώπη, αλλά και προς τη δυτική. Οι εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες εκείνης της περιόδου καθιστούσαν αδύνατη την επιστροφή στις συντριπτικά περισσότερες περιπτώσεις, για αυτό και τα τραγούδια της ξενιτιάς, ενώ είναι τραγούδια για την αγάπη, μοιάζουν ταυτόχρονα και με μοιρολόγια. Η πιο βαριά κατάρα που τυχαίνει να ακούσουμε σε δημοτικό τραγούδι είναι να διώχνει η μάνα τον γιό της στην ξενιτιά, μετά από κάποια σύγκρουση. Είναι το τραγούδι “διώξε με μάνα, διώξε με”, όπου λέει “θα φύγω και όταν εσύ πηγαίνεις στην εκκλησία θα βλέπεις το στασίδι μου άδειο”. Δεν υπάρχει τίποτα πιο σκληρό για μια μάνα να βλέπει το στασίδι του γιου της άδειο».
Ακόμη, ο κ. Μπουκάλας επεσήμανε: «Τις εποχές εκείνες η ποίηση αναλάμβανε να φέρει σε επαφή δύο μέρη που το ένα ήταν σε τεράστια απόσταση από το άλλο και επινοεί τα πουλιά, τα σύννεφα, τα κύματα, τα αστέρια, για να στείλει το μήνυμα από τη μια πλευρά στην άλλη. Είναι από τα πιο όμορφα τα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς και από τα πιο ηθικά τραγούδια. Ο ξένος είναι καθ’ ολοκληρίαν αδύναμος εκεί που βρίσκεται και μας προειδοποιούν αυτά τα τραγούδια. Και η ίδια η λέξη ξένος που σημαίνει ταυτόχρονα στα αρχαία ελληνικά αυτόν που προσφέρει φιλοξενία, αλλά και αυτόν που υποδέχεται φιλοξενία, η ίδια λέξη είναι σαν να μας προειδοποιεί ότι σήμερα είστε στη θέση του οικοδεσπότη, αύριο μπορεί να βρεθείτε στη θέση αυτού που έχει ανάγκη από φιλοξενία. Άρα όπως θέλετε να σας φερθούν, φερθείτε κι εσείς. Είναι μία απίστευτη σοφία της ίδιας της γλώσσας, της ίδιας της λέξης».
Απαντώντας σε ερώτηση για την ταύτιση της ξενιτιάς με τον θάνατο, ο κ. Μπουκάλας σημείωσε: «Είναι εξαιρετικά αδύνατο να γυρίσει πίσω ο ξενιτεμένος εκείνη την εποχή. Οι αποστάσεις είναι μακρινές. Έπρεπε να μπεις σε κάποια οργανωμένη ομάδα, σε κάποιο καραβάνι, να υπάρχουν και ένοπλοι φύλακες. Στις θάλασσες υπήρχαν πειρατές. Στα βουνά και στους κάμπους υπήρχαν ληστές. Τα καραβάνια πρόσφεραν μια στοιχειώδη προστασία, αλλά και πάλι ήταν πάρα πολύ δύσκολο να γυρίσεις πίσω. Αυτός που έφευγε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δεν ήξερε όταν θα γύρναγε σε 10-15 χρόνια αφενός μεν το κομπόδεμα που θα είχε φτιάξει, θα ήταν στην ευχέρεια του Τούρκου, του κατακτητή, να του τα αρπάξει και δεν ήξερε αν θα ξανάβρισκε τους δικούς του. Οπότε τύχαινε μερικές φορές να φτιάξει οικογένεια στη ξενιτιά, ακόμη κι αν ήταν αρραβωνιασμένος στην Ελλάδα, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία. Έφτιαχνε οικογένεια, γιατί η ζωή έχει και τέτοιες περιπτώσεις. Σε αυτή την περίπτωση τα τραγούδια λένε ότι μαγεύτηκε από κάποια Αμρενοπούλα, από κάποια Φραγκοπούλα, και δεν μπορεί να γυρίσει πίσω, γιατί μαγεύει τα καράβια και δεν αρμενούν. Δεν λέει ευθέως ότι αγάπησε, ότι αδυνατεί να ξαναγυρίσει. Λέει ότι η μαγεία του απαγορεύει να επιστρέψει. Γιατί η ζωή έχει όλες τις μορφές της. Μπορούσε να μη ξαναγυρίζει γιατί καζάντισε ή επειδή δεν καζάντισε και ντρέπεται να γυρίσει».
Η κ. Άννα Παπαγιαννάκη Διβανή, μιλώντας στα τοπικά Μ.Μ.Ε., για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχουν τα Ηπειρώτικα τραγούδια, ανέφερε: «Οπωσδήποτε κάθε μία περιοχή του τόπου και με το περιβάλλον της και τα δέντρα και τα φυτά της και τις πέτρες και τα ορεινά της και τα πεδινά της, διαμορφώνει τον τρόπο τραγουδίσματος γενικά. Επομένως διαμορφώνει και τα συναισθήματα, αλλά και την ντοπιολαλιά και τον τρόπο που βιώνει ο Έλληνας απανταχού στον ελλαδικό χώρο τον ξεχωρισμό. Έτσι σιγά σιγά διαμορφώνονται τα ήθη και ο τρόπος που τραγουδιέται κάθε ένα τραγούδι στον τόπο μας, είτε πρόκειται για τραγούδια της αγάπης, είτε για τραγούδια της ξενιτιάς.
Ειδικά τα Ηπειρώτικα έχουν αυτή τη φωνή που χτυπάει πάνω στην πέτρα που είναι το χαρακτηριστικό ιδίωμα απογυμνωμένων φωνών, όπως είναι και ο τόπος τους σκληρός. Δεν είναι ζεστός στο χώμα, δεν τους παρέχει αυτή την επιλογή, αλλά οπωσδήποτε ακονίζει τη δημιουργικότητά τους. Τα Ηπειρώτικα έχουν τη χαρακτηριστική πολυφωνία. Οπωσδήποτε έχουν οι Ηπειρώτες και μεγάλη παράδοση στα αργόσυρτα, τα καθιστικά τραγούδια, όπως τα έχουμε στη Μεγάλη Θράκη, από την Προποντίδα μέχρι τη Δράμα, τη σημερινή Μακεδονία».
Η κ. Δήμητρα Χατζηδημητρίου, Πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Πόλης και Περιοχής Δράμας» δήλωσε για τη συγκεκριμένη εκδήλωση: «Ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα στην Ήπειρο. Το πρώτο μέρος αφορούσε τη συνάντηση με τη διάλεξη της κ. Ευθυμίου και θεωρήσαμε σκόπιμο να αφιερώσουμε μια ιδιαίτερη εκδήλωση στο δημοτικό τραγούδι και μάλιστα αυτό που αναφέρεται στη ξενιτιά, στον αποχωρισμό. Αυτά τα τραγούδια, όπως τελικά αποδεικνύεται από τις μελέτες, δεν είναι καθόλου μακριά από τα μοιρολόγια. Είναι εξαιρετικές συλλογές. Σε αυτά τα τραγούδια της ξενιτιάς η πιο σημαντική αντιπροσώπευση έρχεται από την Ήπειρο».
Τέλος, ο Πρόεδρος της Πανηπειρωτικής Ένωσης Ν. Δράμας κ. Νίκος Κωφός, σε δηλώσεις του, ανέφερε πως μετά από τις συγκεκριμένης εκδηλώσεις, θα ακολουθήσει έκθεση του Ηπειρώτη Γιώργου Μυλωνά στον εκθεσιακό χώρο «Ελευθερία» σε μια εκ νέου σύμπραξη με τον σύλλογο «Φίλοι Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Πόλης και Περιοχής Δράμας».
