ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

Τ. Λυκειάρχη

 

 

  • «Κρατίστην είναι δημοκρατίαν την μήτε πλουσίους άγαν μήτε πένητας έχουσαν (= Άριστη είναι η δημοκρατία εκείνη, η οποία δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους ούτε πολύ φτωχούς)» Θαλής ο Μιλήσιος

 

Αναμφίβολα η Δημοκρατία, την οποία καθιερώσανε ως πολίτευμα οι αρχαίοι Αθηναίοι με προστάδιά της τις πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις του σοφού Σόλωνα και του Κλεισθένη, αργότερα, και που πήρε την πληρέστερη μορφή της στην εποχή του Περικλή, υπήρξε από τα τελειότερα πολιτεύματα, τα οποία διαμορφώσανε οι ανθρώπινες κοινωνίες στον πλανήτη.

Προτού προβούμε στην ανάπτυξη του θέματος, θα θέλαμε να αναλύσουμε την έννοια της δημοκρατίας γλωσσικά.

Πρόκειται για σύνθετη λέξη που παράγεται από τις λέξεις δήμος (=λαός) και το ρήμα κρατώ )=εξουσιάζω, κυβερνώ, κυριαρχώ), δηλαδή πρόκειται για ένα πολίτευμα, το οποίο στηρίζεται στη λαϊκή κυριαρχία και λειτουργεί σύμφωνα με τη θέληση του λαού.

Συνέβαινε όμως ακριβώς το ίδιο στην αρχαία Αθήνα, που οι πολίτες της, ύστερα από πολλούς αγώνες, αιματηρούς στην κυριολεξία, καθιερώσανε το τέλειο για την εποχή εκείνη πολίτευμα; Ή μήπως υπήρξαν κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της κάποια μελανά σημεία, τα οποία έθεταν την εγκυρότητα του χαρακτηρισμού της σε αμφισβήτηση;

Ας τα πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή. Το κράτος των Αθηνών κατά τη διάρκεια του χρυσού αιώνα αριθμεί περίπου 240.00 κατοίκους. Από αυτούς οι 200 χιλιάδες είναι δούλοι, μέτοικοι και απελεύθεροι. Και σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία της εποχής εκείνης ελεύθεροι πολίτες θεωρούνταν μόνον οι 40 χιλιάδες αυτοί «εξ αμφοίν αστοίν = δηλαδή κατάγονταν από γονείς, που και οι δύο ήταν αθηναίοι πολίτες». Αργότερα ο νόμος τροποποιήθηκε λόγω της λειψανδρίας, τον οποίο προκάλεσε ο μακροχρόνιος πόλεμος (Πελοποννησιακός).

Από τις 40 χιλιάδες δικαίωμα ψήφου και συνεπώς λήψης απόφασης είχαν μόνον οι άνδρες (ενήλικες). Συνεπώς η λαϊκή κυριαρχία από τις 240 χιλιάδες κατέβαινε σε λιγότερες από τριάντα χιλιάδες, ίσως και είκοσι χιλιάδες. Να λοιπόν ένα από τα μελανά σημεία της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Δεύτερο μελανό σημείο η καταδίκη σε θάνατο, εκτός από τον Κόνωνα, των άλλων εννέα στρατηγών, οι οποίοι, μολονότι κατανίκησανε το 406 π.Χ. τον ενωμένο στόλο των Πελοποννησίων στις Αργινούσες, δεν κατορθώσανε να συλλέξουν τους νεκρούς της ναυμαχίας εξ αιτίας της μεγάλης τρικυμίας, παρά την σφοδρή αντίδραση του σωφοτάτου των ανδρών Σωκράτη, κατά το μαντείο των Δελφών.

Τρίτο μελανό σημείο η καταδίκη σε θάνατο του Σειληνόμορφου Σωκράτη, θύματος των σοφιστών, οι οποίοι υπονόμευσαν την αθηναϊκή δημοκρατία και παραπλανήσανε με τη συκοφαντική εκστρατεία τους το λαό για δήθεν αθεϊστική διδασκαλία του Σωκράτη, ο οποίος άνοιξε το δρόμο για τη νέα θρησκεία της αγάπης με το προοδευτικότατο εκείνο μήνυμά του «ουδαμώς δει ανταδικείν» = σε καμία περίπτωση να μην αποδίδεις την αδικία που σου κάνανε, προσεγγίζοντας το «αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν».

Θα κλείσω την αναφορά μου στα μελανά σημεία της αθηναϊκής δημοκρατίας με τρεις ακόμη περιπτώσεις. Η πρώτη αφορά τη συμπεριφορά τους προς τους δούλους, τους οποίους κακομεταχειρίζονταν σε τέτοιο σημείο, ώστε να τους θεωρούν μερικές φορές ως ζώα μεταχειριζόμενοι με ευκολία τον βασανισμό, τους ξυλοδαρμούς, αλλά και μερικές φορές προέβαιναν στην αφαίρεση της ζωής τους! Ήταν τόση η ευκολία με την οποία τους κακομεταχειρίζονταν, αν καμιά φορά, λόγω πείνας, και χωρίς να ζητούν άδεια από τον κύριό τους, να τους δέρνουν αλύπητα, επειδή έκαναν χρήση των τροφίμων. Θλιβερό και πολύ προσβλητικό ήταν το φαινόμενο της εξόντωσης βρέφους, όταν αυτό προερχόταν από την ερωτική συνύπαρξη κυρίου με κάποια από τις δούλες του. Τόση αξία είχε η ανθρώπινη ζωή για την «ιδανική» αθηναϊκή δημοκρατία.

Στα μελανά σημεία της αθηναϊκής δημοκρατίας ανήκει και η νοθεία κατά τον οστρακισμό, έργο αποκλειστικό των πλουσίων, οι οποίοι θέλανε να αποφύγουν τη δεκαετή εξορία δωροδοκώντας.

Τέλος μελανό σημείο της αθηναϊκής δημοκρατίας αποτελεί ο φόνος των Μηλίων καθώς και ο ανδραποδισμός των παιδιών και των γυναικών τους, επειδή οι Μήλιοι δεν ήθελαν να ενταχθούν στη συμμαχία των Αθηναίων, γιατί ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων, χωρίς βέβαια να ανήκουν ούτε στους μεν ούτε στους δε, ήθελαν όμως να ζουν ουδέτεροι. Παρά ταύτα οι Αθηναίοι εκστρατεύσανε εναντίον της νήσου με σκοπό να την εξαναγκάσουν σε πολεμική σύγκρουση.

Αυτά με λίγα λόγια ήταν τα μελανά σημεία της ιδανικής για την εποχή εκείνη δημοκρατίας της Αθήνας, η οποία ήθελε να υποδουλώσει ένα νησί, που για εφτακόσια χρόνια λάτρευε την ελευθερία και δεν ήθελε να τη χάσει (Θουκυδίδου, Ιστοριών Ε, 112, 2).