ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

Τ. Λυκειάρχη

 

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

 

 

Ασφαλώς τα έθιμα της ποδονιψίας και χειρονιψίας, συνήθη στον Πόντο, δεν αποτελούν επινόηση της ψυχοσύνθεσης των Ποντίων. Έχουν βαθιές ρίζες. Ανάγονται στα ομηρικά χρόνια.

Από τη ραψωδία τ της Οδύσσειας πληροφορούμεθα τα ακόλουθα: Όταν ο Οδυσσέας, ύστερα από δεκάχρονη περιπλάνηση στη θάλασσα, φθάνει στο ανάκτορό του στην Ιθάκη, η γραία Ευρύκλεια, τροφός του Τηλεμάχου, αναλαμβάνει να ξεκουράσει τα ταλαιπωρημένα πόδια του. Φέρνει η ίδια με τα γηρασμένα χέρια της λεκάνη χάλκινη με νερό και προτρέπει τον Οδυσσέα ν’ απλώσει τα πόδια του και να τα βάλει μέσα. Κι εκείνος, από κόπωση ή αδεξιότητα, κάνει άστοχη κίνηση με αποτέλεσμα να πάρει κλίση η λεκάνη και να χυθεί το νερό κάτω. Και η Ευρύκλεια με έκπληξή της εντοπίζει την ουλή στο πόδι του Οδυσσέα, μια ουλή, που προερχόταν από τραύμα, που του επέφερε κάποιο αγριογούρουνο με τα λευκά του δόντια στο κυνήγι. Γέμισαν τα μάτια της Ευρύκλειας με δάκρυα και με δυνατή φωνή, αφού άγγιξε τα γένια του, είπε: Είμαι σίγουρη, αγαπητό μου παιδί, ότι είσαι ο Οδυσσέας!

Αναφορά στο νίψιμο των χεριών και των ποδιών κάνει ο Όμηρος και σε άλλες ραψωδίες του, όπως στην α στιχ.135-138, γ 440, 445, η 172.

Το έθιμο της ποδονιψίας το συναντάμε στα χριστιανικά χρόνια. Ο Σωτήρας του κόσμου, ο Ναζωραίος, πλένει τα πόδια των μαθητών Του, κάτι που το τηρούν και σήμερα οι ιερωμένοι ορθόδοξοι (τελετή Νιπτήρος) (Ιω. ΙΓ’, 5: Είτα βάλλει ύδωρ εις τον νιπτήρα και ήρξατο νίπτειν τους πόδας των μαθητών και εκμάσσεις τω λεντίω ω ην διεζωσμένος = ύστερα ρίχνει νερό στη λεκάνη και άρχισε να πλένει τα πόδια των μαθητών Του και να τα σκουπίζει με την πετσέτα που είχε στη μέση Του).

Εκτός από το νίψιμο των ποδιών, ο Όμηρος μας πληροφορεί ότι συνήθιζαν οι άνθρωποι της εποχής του να πλένουν και τα χέρα τους πριν το φαγητό. Διαβάζουμε λοιπόν στην α της Οδύσσειας τα ακόλουθα: «χέρνιβα δ’ αμφίπολος προχόω επέχευε φέρουσα καλή χρυσείη υπέρ αργύρεοιο λέβητος νίψασθαι = η υπηρέτρια με κανάτι χρυσό καλοφτιαγμένο έριχνε νερό για πλύσιμο των χεριών πάνω από ασημένια λεκάνη». Εδώ παρατηρούμε τη διαφορά των σκευών, τα οποία χρησιμοποιούνταν για το πλύσιμο των χεριών από εκείνα που χρησιμοποιούσαν για το πλύσιμο των ποδιών και τα οποία ήταν χάλκινα. Η διαφορά είναι αντιληπτή.

Διαχρονικά τα έθιμα, τα οποία συναντάμε και στους Έλληνες του Πόντου. Από τη μια πλευρά η γνήσια ορθόδοξη παράδοση, την οποία τηρούσαν με ευλάβεια και από την άλλη η αβραμιαία φιλοξενία, που τους χαρακτήριζε, συνέχισαν να τα τηρούν αβίαστα. Ήταν ενσωματωμένα στην ψυχοσύνθεσή τους, για τα οποία και δέχτηκαν εγκωμιαστικά σχόλια από επιφανείς μορφές των Γραμμάτων, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

Κάθε ξένος, που βραδιαζόταν σε ξένο τόπο, όπου έλειπε κάποιο συγγενικό του πρόσωπο για να τον φιλοξενήσει –ήταν σπάνια η παρουσία πανδοχείων, αλλά και η οικονομική δυσχέρεια, που χαρακτήριζε πολλούς επισκέπτες- δεν στεκόταν άτυχος να μείνει τη νύχτα έξω. Κάποιος θα προσφερόταν τον δεχθεί στο φτωχόσπιτό του, όμως πλούσιο σε αγάπη.

(συνεχίζεται…)