ΑΡΘΡΟ

Του Γ.Κ. Χατζόπουλου

τ. Λυκειάρχη

ΑΝΑΤΕΜΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΛΑΪΚΗ ΨΥΧΗ

 

«Ο άνθρωπος είναι ο αρχιτέκτονας της τύχης του» (Σαλούστιος, Ρωμαίος Ιστορικός)

 

Της πίστης στην ύπαρξη της τύχης, που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή του ανθρώπου κατά την αντίληψη πολλών, οι ρίζες ξεκινούν από τα αρχαιότατα ακόμη χρόνια.

Την παρουσία της τη συναντάμε στα αρχαία ελληνικά κείμενα, αλλά και στα ρωμαϊκά με τις ονομασίες αίσα, μόρος, ειμαρμένη, σώτιρα.

Στη νεοελληνική γλώσσα πίστη ονομάζεται το ριζικό, το γραφτό, το μοιραίο, η μοίρα, η τύχη.

Αλλά και στην τουρκική γλώσσα είναι αισθητή η παρουσία της, όπως kismet, yazgi (= γραφτό), kader (= μοίρα, πεπρωμένο, τύχη) κ.ά.

Στους Ρωμαίους επικράτησε η αντίληψη, που διατυπώθηκε στο ρητό: «Fortuna audaces juvat» (= Η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς).

Ας δούμε στη συνέχεια πώς καταγράφεται η παρουσία της τύχης στα αρχαία ελληνικά κείμενα:

Ο τραγικός ποιητής Αισχύλος αναφέρεται στην «αίσα» (Ικέτιδες 545), ο σκηνικός φιλόσοφος Ευριπίδης «θεού αίσα» (Ανδρομάχη 1203), ο Σοφοκλής «τον αίσ’ άπλατος ίσχει (Αίας 256), ο Όμηρος την αποκαλεί «δαίμονος αίσα κακή» (Οδύσσεια, λ, 61), «υπέρ Διός αίσαν» (Ρ, 321), αλλού «κατ’ αίσαν» (Γ, 59).

Η κυριαρχούσα στους αρχαίους πίστη ήταν ότι η τύχη, όπως και αν αυτή λεγόταν, ήταν κόρη του Δία και ρύθμιζε τις τύχες των ανθρώπων, χρέωνε τα παθήματά τους σε μεγάλο βαθμό στην επέμβαση, θετική ή αρνητική της μοίρας ή του μόρου ή της αίσας.

Την ισχύ της τύχης αμφισβητούν παράλληλα πολλοί μεγάλοι συγγραφείς της αρχαιότητος, όπως ο Ευριπίδης, ο οποίος διατυπώνει: «Τας τύχας εκ των πόνων θηράν» (=Την τύχη με τον κόπο να κυνηγάς), ο Χίλων ο Λακεδαιμόνιος, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, θα διακηρύξει «Τύχη μη πίστευε» (=Να μην εμπιστεύεσαι στην τύχη), ενώ ο Χαιρωνέας Πλούταρχος καταφέρεται κατά της τύχης τονίζοντας: «Το της τύχης άστατον και αβέβαιον» (= Η τύχη είναι άστατη και καθόλου σίγουρη), ενώ ο μεγάλος ρήτορας της αρχαίας Αθήνας Ισοκράτης αναγνωρίζει την ύπαρξη της τύχης, σημειώνοντας: «μηδενί συμφοράν ονειδίσεις. Κοινή γάρ η τύχη και το μέλλον αόρατον» (= Μην κοροϊδέψεις κανένα για τη συμφορά του, γιατί η τύχη είναι κοινή σε όλους και το μέλλον άγνωστο).

Οι μεταγενέστεροι τιτάνες του πνεύματος παίρνουν θέση αρνητική απέναντι στη δύναμη της τύχης.

Έτσι ο Θερβάντες υποστηρίζει ότι «η εργατικότητα είναι η μητέρα της καλής τύχης», ενώ ο μεγάλος Αϊνστάιν χαρακτηρίζει την τύχη ως «άθροισμα συμπτώσεων». Και ο μεγάλος των Ελληνικών Γραμμάτων, ιατροφιλόσοφος Κοραής, τονίζει ανεπιφύλακτα ότι «η τύχη του καθενός εξαρτάται από τη δική του ενεργητικότητα».

Παρ’ όλα αυτά ο λαός μας ανακυκλώνοντας την αντίληψη περί δύναμης της τύχης υποστηρίζει: «Αν έχεις τύχη διάβαινε και ριζικό περπάτει» ή το άλλο «Αν έχω τύχη, γιατί να τρέξω, κι αν δεν έχω πάλι, γιατί να τρέξω;».

Θα κλείσω την σε αδρές γραμμές αναφορά μου στην πίστη για την ύπαρξη στη δύναμη της τύχης ή στην απόρριψή της για τη θέση, που παίρνει αναφερόμενη σ’ αυτήν η μεγάλη επιστήμων Βυζαντινολόγος και Πρύτανις των Γαλλικών Πανεπιστημίων Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ: «Η τύχη έπαιξε σημαντικό ρόλο πάντα στη ζωή μου, όπως και στην πανεπιστημιακή μου σταδιοδρομία. Εκείνη την εποχή, αν δεν έφευγε ο καθηγητής μου για να πάει στο College de France και αν δεν άδειαζε η θέση, δεν θα μπορούσα να τη διεκδικήσω. Επίσης, αν δεν ήμουν η μόνη που είχα δημοσιευμένη τη διδακτορική μου διατριβή, η οποία ήταν πεντακόσιες σελίδες, σε αγγλικά, γερμανικά, ελληνικά, δεν θα την έπαιρνα τη θέση. Έτσι βρέθηκα να διδάσκω στη Σορβόννη».

(συνεχίζεται…)