Η ΕΠΙΣΗΜΗ ΤΕΛΕΤΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΤΗΣ ΠΕΜΠΤΗΣ 29 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΜΕΡΙΚΗΣ κ. ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΥ, ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΒΙΒΛΟΥ ΤΗΣ ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ ΣΤ. ΓΚΡΙΝ, ΑΡΧΙΕΡΕΩΝ ΚΑΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

  • Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του Μακαριστού Μητροπολίτη Δράμας κυρού Παύλου, ο οποίος αγωνίστηκε με σθένος για την επιστροφή των κλαπέντων κειμηλίων και χειρογράφων
  • Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος: «Η επιστροφή του συγκεκριμένου χειρογράφου στην Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή είναι ένα θαύμα που εξηγείται μόνο πνευματικά»
  • Ο Σεβασμιωτάτος Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου, Τοποτηρητής της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας, κ. Παντελεήμων κάλεσε τους ομόδοξους Βουλγάρους και την Ε.Ε. να ενεργήσουν όπως πρέπει, έτσι ώστε να επιστραφούν όλα τα κλαπέντα κειμήλια της Ιεράς Μονής
  • Ο Πρόεδρος του Μουσείου της Βίβλου Στ. Γκριν ευχήθηκε η κίνηση του Μουσείου να βρει μιμητές και από άλλους ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς

Πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Πέμπτης 29 Σεπτεμβρίου 2022, στην Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Εικοσοιφινίσσης, η επίσημη τελετή επιστροφής χειρόγραφου Ευαγγελισταρίου, το οποίο είχε κλαπεί, μαζί με άλλα χειρόγραφα και ιερά κειμήλια, στην καταστροφή της Μονής από τους Βουλγάρους τον Μάρτιο του 1917, κατά την α’ βουλγαρική κατοχή της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας.

Στο πλαίσιο της ανάδειξης της σπουδαιότητας της επιστροφής του χειρογράφου, διοργανώθηκε στον περίβολο της Ιεράς Μονή Εικοσιφοινίσσης, από την Ιερά Μητρόπολη Δράμας και τη Μονή, μια ιδιαίτερα λαμπρή εκδήλωση αντάξια της σημασίας του χειρογράφου.

Το χειρόγραφο Ευαγγελιστάριο, με αριθμό ταξινόμησης 220, είναι ένα από τα παλαιότερα στον κόσμο και καλύτερα σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα Ευαγγέλια, γραμμένο περί τα τέλη του 10ου αι. και αρχές του 11ου αιώνα. Το Ευαγγελιστάριο επέστρεψε στην Ιερά Μονή, στον φυσικό χώρο όπου ανήκει, με οικειοθελή απόφαση του Μουσείου της Βίβλου της Ουάσιγκτον, στο πλαίσιο της συνεργασίας του Μουσείου με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Περιήλθε στην κατοχή του Μουσείου της Βίβλου το 2014 μετά από δημοπρασία του οίκου Christie’s.

Το ιστορικό Ευαγγελιστάριο, με ιστορία 1.000 χρόνων, επαναπατρίστηκε εδώ και αρκετές ημέρες στην Ιερά Μονή Εικοσοιφινίσσης, όμως η επίσημη τελετή επιλέχτηκε να πραγματοποιηθεί στις 29 Σεπτεμβρίου, μια ημερομηνία με ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς τη συγκεκριμένη ημέρα τιμάται η επέτειος της Σφαγής της Δράμας από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής, το 1941, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ως εκπρόσωπος της Α.Θ.Π. Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου παρέστη στην τελετή ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος. Το Μουσείο της Βίβλου της Ουάσινγκτον εκπροσωπήθηκε από τον ιδρυτή του και Πρόεδρο του Δ.Σ. κ. Στιβ Γκριν, ο οποίος συνοδευόταν από συνεργάτες του. Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ζιχνών και Κ. Νευροκοπίου κ. Ιερόθεος εκπροσώπησε στην τελετή τον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο. Παραβρέθηκαν ακόμη ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου, Τοποτηρητής της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας, κ. Παντελεήμων και ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. Βαρνάβας, ο οποίος με προσωπικές του ενέργειες μερίμνησε για τα τεχνικά θέματα και φρόντισε για τη μεταφορά του χειρογράφου από την Αθήνα στην Ιερά Μονή Εικοσοιφινίσσης.

Παρόντες στην τελετή ήταν ακόμη οι Βουλευτές Ν. Δράμας κ. Κωνσταντίνος Μπλούχος και κα Χαρά Κεφαλίδου, ο Βουλευτής Ν. Καβάλας κ. Μακάριος Λαζαρίδης, ο Περιφερειάρχης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κ. Χρήστος Μέτιος, ο Αντιπεριφερειάρχης Δράμας κ. Γρηγόρης Παπαεμμανουήλ, οι Δήμαρχοι Δράμας κ. Χριστόδουλος Μαμσάκος και Παγγαίου κ. Φίλιππος Αναστασιάδης, ο Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης κ. Χρήστος Παπαθεοδώρου, ο Περιφερειακός Σύμβουλος και πρ. Αντιπεριφερειάρχης Δράμας κ. Γιώργος Παπαδόπουλος, ο Περιφερειακός Σύμβουλος κ. Αργύρης Πατακάκης, ο Πρόεδρος του Νομικού Προσώπου του Δήμου Δράμας και Δημοτικός Σύμβουλος κ. Λευτέρης Καλλινικίδης, ο πρ. Υπουργός, πρ. Βουλευτής και πρ. Δήμαρχος Δράμας κ. Μαργαρίτης Τζίμας, με τη σύζυγό του κα Μελίνα Μποτέλλη, ο πρ. Υπουργός και πρ. Βουλευτής κ. Γιώργος Καλαντζής, ο πρ. Αντιπεριφερειάρχης Δράμας κ. Αργύρης Πατακάκης, εκπρόσωπος του Υπουργού κ. Κώστα Καραμανλή, κ.α.

«Θαύμα η επιστροφή του συγκεκριμένου χειρογράφου στη Μονή»

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης επαναπατρισμού τελέστηκε Δοξολογία, ενώ στον Πρόεδρο του Μουσείου της Βίβλου απονεμήθηκε ο Μεγαλόσταυρος, η ύψιστη διάκριση της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας, από τον Σεβασμιώτατο κ. Παντελεήμονα. Εξάλλου, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, πολλές φορές τονίστηκε η σπουδαιότητα της απόφασης του κ. Γκριν να επιστραφεί το χειρόγραφο, όταν διαπιστώθηκε η προέλευσή του. Το πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής του κειμηλίου υπογράφηκε από την Γερόντισσα της Ι.Μ. Εικοσοιφινίσσης μοναχή Αντωνίνη και τον κ. Γκριν.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής κ. Ελπιδοφόρος σημείωσε πως «η επιστροφή του συγκεκριμένου χειρογράφου στην Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή είναι ένα θαύμα που εξηγείται μόνο πνευματικά», προσθέτοντας: «Προσωπικά, πιστεύω είναι καρπός της προσευχής της αδελφότητας της Ι. Μονής». Όπως είπε, υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων που αγόραζαν αυτά τα χειρόγραφα: «Άνθρωποι που αγόρασαν αυτά τα χειρόγραφα, επειδή πίστευαν και σέβονταν το Ευαγγέλιο, και από σεβασμό έδωσαν ολόκληρη περιουσία για να τα αγοράσουν, όπως ο κ. Γκριν του Μουσείου της Βίβλου, και άλλοι που τα είδαν ως επένδυση». «Όσοι κινήθηκαν με βάση την πίστη στον Θεό, όπως ο κ. Green και οι υπεύθυνοι του Μουσείου της Βίβλου αναζήτησαν τον τρόπο επιστροφής των κειμηλίων στο νόμιμο κάτοχό τους. Οι άλλοι που τα είδαν ως αντικείμενα αξίας, αυτοί οι άνθρωποι απλά επιβεβαίωσαν τη συμμετοχή σε μια εγκληματική ενέργεια», πρόσθεσε.

Ακόμη, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής μετέφερε τη διαβεβαίωση του Οικουμενικού Πατριάρχη πως θα ενδιαφέρεται πάντοτε προσωπικά για την επιστροφή όλων των κλαπέντων κειμηλίων, ενώ, όπως είπε ο κ. Ελπιδοφόρος, ο Παναγιώτατος έδωσε εντολή να τεθούν όλες οι υπηρεσίες της Αρχιεπισκοπής Αμερικής στη διάθεσή της Μονής για να διεκδικηθούν και να επιστραφούν και άλλα κλεμμένα κειμήλια που βρίσκονται στις ΗΠΑ.

Ο Τοποτηρητής της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας, Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου κ. Παντελεήμων ανέφερε πως η 29η Σεπτεμβρίου είναι ημέρα μνήμης των θυμάτων της βουλγαρικής κατοχής, αλλά και μια ημέρα σημαντική για την Ιερά Μονή, καθώς επεστράφη στον φυσικό του χώρο το ιστορικό κειμήλιο. Μιλώντας για τις βουλγαρικές κατοχές στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, επεσήμανε πως ερήμωσαν την περιοχή και τόνισε πως αυτές τις περιόδους εκλάπησαν εικόνες από την Ιερά Μονή 530 χειρόγραφα και 470 κειμήλια, τα οποία χρονολογούνταν, πολλά, από τον 10ο αι. Τα κειμήλια, πρόσθεσε ο Σεβασμιώτατος κ. Παντελεήμων, τα περιέφεραν σε δημοπρασίες και κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές, όπως αυτή του Μουσείου της Βίβλου, το οποίο συνεργάζεται με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. «Ευτυχώς υπάρχουν και σήμερα ευσυνείδητοι άνθρωποι και είναι προς τιμήν των υπευθύνων του μουσείου, οι οποίοι το επιστρέφουν στον φυσικό του χώρο», ανέφερε ο Μητροπολίτης Ξάνθης και πρόσθεσε: «Ως τοποτηρητής της Μητρόπολης, εκφράζω τις ευχαριστίες στον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη, τον εκπρόσωπό του Αρχιεπίσκοπο Αμερικής Ελπιδοφόρο και τον πρόεδρο του Μουσείου, την ηγουμένη Αντωνίνη, αλλά και όσους εργάστηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό». Παράλληλα, κάλεσε τους ομόδοξους Βουλγάρους και την Ε.Ε. να ενεργήσουν όπως πρέπει, έτσι ώστε να επιστραφούν όλα τα κλαπέντα κειμήλια της Ι. Μονής.

Στον χαιρετισμό του, ο Πρόεδρος του Μουσείου της Βίβλου κ. Στιβ Γκριν εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για τη συνεργασία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη βεβαιότητα πως αυτή η κίνηση του Μουσείου ενδυναμώνει την πίστη των χριστιανών, ενώ ευχήθηκε να αποτελέσει κίνηση που θα μιμηθούν και άλλοι ιδιωτικοί και δημόσιοι φορείς. Μάλιστα, ο κ. Γκριν εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για τη μέχρι σήμερα συνεργασία που έχει το Μουσείο με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τονίζοντας ότι ο «ο λόγος του Θεού διαρκεί για πάντα, μπορεί το γρασίδι να ξεραίνεται και τα λουλούδια να μαραίνονται, αλλά το μήνυμα του Χριστού μένει για πάντα ζωντανό».

Η Γερόντισσα της Ιεράς Μονής Αντωνίνη προσφώνησε και καλωσόρισε θερμά στη Μονή τον Πρόεδρο και τα στελέχη του Μουσείου της Βίβλου και όλες τις τοπικές αρχές. Υπογράμμισε ότι μετά από μια πραγματική οδύσσεια 105 ετών σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική το περγαμηνό χειρόγραφο Ευαγγελιστάριο επέστρεψε σπίτι του. Ευχαρίστησε τον αρχαιοφύλακα του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αρχιμανδρίτη Αγαθάγγελο Σίσκο, ο οποίος ήταν παρών στην εκδήλωση, για τη συμβολή του στην επιστροφή του χειρόγραφου, τον Οικουμενικό Πατριάρχη για τη διαρκή προσπάθεια που καταβάλει για την επιστροφή των κλεμμένων κειμηλίων, όπως και τον Πρόεδρο του Μουσείου της Βίβλου, συμπληρώνοντας «ελπίζουμε να σας έχουμε πάντα στο πλευρό μας στον αγώνα περί των δικαίων της ιεράς μονής».

Χαιρετισμούς απεύθυναν και επιστημονικοί υπεύθυνοι του Μουσείου της Βίβλου καθώς και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών.

Συγκεκριμένα, η καθηγήτρια Δρ. Ελισάβετ Προδρόμου, μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Μουσείου της Βίβλου, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στο πρωτόκολλο συνεργασίας που έχει υπογραφεί με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, και ο Δρ. Jeffrey Kloha, επικεφαλής επιμελητής του Μουσείου της Βίβλου, μίλησε, για τους σκοπούς και τους στόχους του Μουσείου, ενώ τόνισε χαρακτηριστικά «μέχρι σήμερα το χειρόγραφο αυτό διηγούνταν ιστορίες βίας και λεηλασίας, από σήμερα θα διηγείται και μια ιστορία επιστροφής και επανένωσης με τη μοναστική κοινότητα από την οποία προέρχεται».

Ακόμη, στο πλαίσιο της εκδήλωσης, μίλησαν ο Δρ. Brian Hyland, αναπληρωτής επιμελητής μεσαιωνικών χειρόγραφων του Μουσείου της Βίβλου, και ο Δρ. Γεώργιος Παπάζογλου, καθηγητής του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ. Ο κ. Hyland αναφέρθηκε στο ιστορικό της έρευνας του Μουσείου προκειμένου να διαπιστωθεί η ακριβής προέλευση του χειρόγραφου το οποίο γράφτηκε στη νότια Ιταλία στα τέλη του 10ου αρχές του 11ου αιώνα, από διαφορετικούς γραφείς. Οι σελίδες του είναι από επεξεργασμένο δέρμα ζώου, οι ζωγραφικές του παραστάσεις είναι υψηλής καλλιτεχνικής αξίας και στην μονή της Εικοσιφοίνισσας φαίνεται να έφτασε κάπου στο 1880 και διατηρήθηκε εκεί μέχρι την κλοπή του το 1917.

Με ιδιαίτερα γλαφυρό και δυναμικό λόγο και εμφανώς συγκινημένος ο καθηγητής Γιώργος Παπάζογλου περιέγραψε τη μεγάλη προσπάθεια του Μακαριστού Μητροπολίτη Δράμας κυρού Παύλου, ο οποίος αιφνίδια έφυγε από τη ζωή τον Μάιο του 2022, να επιστραφούν όλα τα κλεμμένα κειμήλια. Μάλιστα, ανέφερε για την ανάθεση που έγινε από την Ιερά Μητρόπολη σε δικηγορικό γραφείο στης Νέα Υόρκη προκειμένου να διερευνηθούν τα κειμήλια και χειρόγραφα που βρίσκονται παράνομα σε διάφορα ιδρύματα των ΗΠΑ και οι σημερινοί κάτοχοι αρνούνται να επιστρέψουν.

Αφιερωμένη στη μνήμη του Μακαριστού κυρού Παύλου η εκδήλωση

Η εκδήλωση της επίσημης επιστροφής του χειρογράφου Ευαγγελισταρίου ήταν αφιερωμένη στη μνήμη του Μακαριστού Μητροπολίτη Δράμας κυρού Παύλου, ο οποίος, όπως τόνισαν όλοι οι ομιλητές, συνέβαλε τα μέγιστα στην επιστροφή του κειμηλίου και αγωνίστηκε για την επανάκτηση όλων των κλαπέντων κειμηλίων από την Ιερά Μονή.

Άλλωστε, το Ευαγγελιστάριο με την κωδική ονομασία 220 είναι το δεύτερο κατά σειρά χειρόγραφο που επέστρεψε στην Ιερά Μονή Εικοσιφοινίσσης, μετά από τον Κώδικα 1424, ο οποίος επεστράφη οικειοθελώς από τη Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγου και τον Πρόεδρό της κ. Τζέιμς Νίμαν, στις 3 Δεκεμβρίου 2016, στο πλαίσιο του εορτασμού της Πολιούχου της Δράμας Αγ. Βαρβάρας, παρουσία του τότε Αρχιεπισκόπου Αμερικής κ. Δημητρίου.

Επιπλέον το 2018, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Ιερά Μητρόπολη Δράμας και η Ιερά Μονή Εικοσιφοίνισσας προσέφυγαν στην αμερικανική Δικαιοσύνη κατά του Πανεπιστημίου Πρίνστον, διεκδικώντας την επιστροφή τεσσάρων χειρογράφων.

Όπως είναι γνωστό, κατά τη λεηλασία της Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης κλάπηκαν πλήθος κειμηλίων, καθώς και χειρόγραφα ανεκτίμητης ιστορικής αξίας. Τα περισσότερα εξ αυτών βρίσκονται σήμερα στο μουσείο της Σοφίας, ενώ αρκετά στο διάβα των χρόνων κατέληξαν σε ιδιωτικές συλλογές στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ ή και σε πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Η επιστροφή ενός ακόμη κλαπέντος χειρογράφου από τους Βούλγαρους κατακτητές αποτελεί δικαίωση των προσπαθειών του Μακαριστού Μητροπολίτη Δράμας κυρού Παύλου, ο οποίος με μεθοδικότητα και σθένος κατά τη διάρκεια της ποιμαντορίας του στην Ιερά Μητρόπολη Δράμας έθεσε ως στόχο την επιστροφή των κειμηλίων και χειρογράφων, προχωρώντας σε ενέργειες σε όλα τα επίπεδα και έχοντας την ουσιαστική αρωγή της Α.Θ.Π. Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου για την επίτευξη αυτού του σκοπού.