ΑΡΘΡΟ
Του Χάρη Δαμιανίδη
Απόφοιτου του τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης
Σε παλαιότερο σημείωμα αναφερθήκαμε στην ανησυχία και τον φόβο ακόμη, που προκαλεί το διαφορετικό σε τμήματα της κοινωνίας. Η επιφυλακτικότητα που μπορεί να εξελιχθεί και σε μίσος ακόμη, απέναντι στο «άλλο» για να υπερασπιστούμε τη δική μας θέση και ταυτότητα. Είναι αντιλήψεις και πρακτικές που είναι αποτέλεσμα των στερεοτύπων και προκαταλήψεων που συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας συμπεριφορά, στις αξιολογήσεις των ανθρώπων που βρίσκονται έξω από τη δική μας ομάδα, φυλή και αξιακό κώδικα. Και τις ερμηνείες κοινωνικών γεγονότων και ιστορικών εξελίξεων. Στερεότυπα τα οποία δεν δημιουργούνται με επιφοίτηση αλλά έχουν κοινωνικά αίτια και επηρεάζουν τις πληροφορίες και τα ερεθίσματα τα οποία δεχόμαστε από το κοινωνικό περιβάλλον. Είναι το καθοδηγητικό νήμα των σκέψεών μας για να προσεγγίσουμε τα γεγονότα και τον τρόπο με τον οποίο θα τα αναλύσουμε και θα τα αντιμετωπίσουμε, πέρα από κάθε ιστορικό και επιστημονικό τεκμήριο. Επειδή έτσι βολεύει εμάς.
Για να αναφέρουμε ένα παράδειγμα, πόσοι λόγου χάριν στην κοινωνία δεν θεωρούν ότι ο αθεϊσμός είναι μια επικίνδυνη αντίληψη; Και ότι η λέξη αθεϊστής ανακαλεί στη μνήμη τους άσχημες εικόνες που παραπέμπουν σε κάτι δυσοίωνο, κακό και απειλητικό. Πολλοί θεωρούν ότι η καλοσύνη και η πίστη στον Θεό είναι έννοιες ταυτόσημες. Ενώ η καθημερινότητα δείχνει ότι δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, οι δύο αυτές έννοιες. Ακόμη και στην περίπτωση που είναι αυτό ολοφάνερο στην πράξη τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις είναι τόσο πολύ στερεωμένες στην συνείδηση που οι άνθρωποι αρνούνται να απαλλαγούν από αυτά.
Κυρίαρχη ήταν πριν από χρόνια η αντίληψη αλλά συνεχίζει να ισχύει ως ένα βαθμό και σήμερα στην κοινωνία που όταν αναφερόμαστε στον αφρικανικό πολιτισμό να μιλάμε για πρωτόγονο πολιτισμό των «άγριων λαών». Αυτή η νοοτροπία ενισχύθηκε και από την χριστιανική ιεραποστολή και το ιστορικό γεγονός που την εδραίωσε ακόμη περισσότερο στις δυτικές κοινωνίες ήταν η αποικιοκρατία. Ακόμη και σήμερα στα χρόνια της διαπολιτισμικής συνεύρεσης και επικοινωνίας έχουν απήχηση οι αντιλήψεις του πολιτιστικού αποικιοκρατισμού. Και βέβαια με τον πολιτιστικό αποικιοκρατισμό εξυπηρετούνταν τεράστια συμφέροντα των αποικιοκρατικών δυνάμεων και πρωτίστως της Αγγλίας. Οι αποικιοκράτες κάνοντας το «θεάρεστο» έργο τους έπρεπε να έχουν ήσυχο το κεφάλι τους από τυχόν κοινωνικές διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις στη χώρα τους. Έπρεπε να δημιουργηθεί ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στον δικό τους λαό και τους λαούς των αφρικανικών χωρών. Δεν υπήρχε ισχυρότερο εργαλείο από την δημιουργία τέτοιων προκαταλήψεων που έφταναν στον ρατσισμό. Εδώ πρέπει να πούμε ότι στην ενίσχυση του πολιτιστικού αποικιοκρατισμού τεράστιες ευθύνες επωμίζονται οι λαοί των μικροπολιτικών χωρών που για να κερδίσουν κάτι επιπλέον ψίχουλα συμβιβάστηκαν και υποστήριξαν την άγρια καταπίεση και εκμετάλλευση των άλλων λαών.
Αυτό που βοηθάει στη δημιουργία των στερεοτύπων είναι οι γενικεύσεις που χρησιμοποιούμε στις κρίσεις μας και η μεγάλη ευκολία να αποδίδουμε καθετί αρνητικό στους άλλους. Οι άλλοι είναι ανήθικοι, οι ευεπίφοροι στην παρανομία και την κλεψιά, οι υποκριτές. Ενώ εμείς είμαστε η προσωποποίηση της καθαρότητας, της ευθύτητας και της εντιμότητας. Και αυτή η ενστάλαξη των στερεοτύπων γίνεται από το οικογενειακό περιβάλλον. Αυτά μαθαίνονται σε πολύ μικρή ηλικία. Μελέτες έχουν δείξει ότι ήδη από 3 ετών τα παιδιά σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες έχουν συνείδηση της κοινωνικής δομής της κοινότητας τους και αντιλαμβάνονται την σχέση εξουσίας μεταξύ πλειονότητας και μειονότητας. Και με όχημα αυτές τις πληροφορίες και τις εικόνες το νέο παιδί θα δημιουργήσει την ταυτότητα του την οποία θα εντάξει μέσα σε ομάδες με τα αντίστοιχα σύμβολα. Οποιοσδήποτε «άλλος», άτομο ή κοινωνική ομάδα επιχειρήσει να αμφισβητήσει τον αξιακό του κώδικα αμέσως γίνεται εχθρός. Ο εθνικισμός που είναι μια από τις πιο δηλητηριώδεις ιδεολογίες είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα στερεότυπης σκέψης και συμπεριφοράς. Καλλιεργεί την ανωτερότητα ενός λαού απέναντι στους άλλους χωρίς κάποια επιστημονική τεκμηρίωση. Είναι γνωστό ότι η μνήμη γεμίζει με ότι συμφέρει την εξουσία. Από μικρά παιδιά μαθαίνουμε ότι οι Έλληνες είμαστε σαν λαός ανώτερος από τους άλλους, γιατί άραγε πώς τεκμηριώνεται αυτό; Θεωρούμε ότι νομιμοποιούμαστε να ισχυριζόμαστε κάτι τέτοιο λέγοντας ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Με την πάροδο 2.500 χρόνων από τότε, με τον κόσμο και κοσμάκη που πέρασε από αυτόν τον τόπο είναι δυνατόν να υιοθετούμε τέτοιες προκαταλήψεις; Το μόνο που μας συνδέει με την αρχαία Ελλάδα είναι το πολιτιστικό στοιχείο.
Όμως είναι καθήκον και υποχρέωση όλων μας να προχωρήσουμε πέρα από τις προκαταλήψεις και να προσπαθούμε να σχηματίσουμε μια πιο ρεαλιστική εντύπωση για τους άλλους. Η αλήθεια ποτέ δεν αποκαλύπτεται άμεσα μπροστά μας, θέλει χρόνο και κόπο, δηλαδή πλούσιες κοινωνικές σχέσεις.
