ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΟΥ ΔΠΘ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ «ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΕ ΤΟ CHATGPT» ΖΩΗ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΟΥ
- «Η ανθρώπινη νόηση είναι αναγκαία για την κριτική σκέψη και την εφαρμογή της γνώσης στην καθημερινότητα»
- «Πριν χρησιμοποιήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη στην καθημερινή μας ζωή, στην εκπαίδευση ή οπουδήποτε αλλού, πρέπει να είμαστε εγγράμματοι στην τεχνητή νοημοσύνη»
- «Ο δάσκαλος θα παραμείνει στον πυρήνα της εκπαίδευσης για να υποστηρίζει τη μάθηση των μαθητών»
Με αφορμή την έκδοση του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου «Διδάσκοντας και Μαθαίνοντας Γλώσσα με το ChatGPT» της Καθηγήτριας του ΔΠΘ και για δύο συναπτά χρόνια Επισκέπτριας Καθηγήτριας στο University of Chicago κ. Ζωής Γαβριηλίδου συνομιλήσαμε με τη συγγραφέα και συζητήσαμε διεξοδικά για την Τεχνητή Νοημοσύνη στην Εκπαίδευση.
Συγχαρητήρια για το ενδιαφέρον βιβλίο σας. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να το γράψετε;
Κατ’ αρχάς να σας ευχαριστήσω θερμά για τη δυνατότητα να μιλήσουμε για το καινούργιο μου βιβλίο. Τον Νοέμβριο του 2022, βρισκόμουν στην Αμερική, όταν ένα πειραματικό λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) με διαλογικές ικανότητες (chatbot) έγινε παγκόσμια διαθέσιμο δωρεάν και ανέτρεψε για πάντα την εικόνα που έχουμε για τις ικανότητες των υπολογιστών να διαχειρίζονται την ανθρώπινη γλώσσα. Το ChatGPT, όπως ονομάστηκε, έγινε η ταχύτερα υιοθετούμενη ψηφιακή πλατφόρμα στην ιστορία της ανθρωπότητας κερδίζοντας 1 εκ. χρήστες σε διάστημα 5 ημερών. Αυτό κίνησε το ενδιαφέρον μου να ενημερωθώ, όχι μόνο για το ChatGPT, αλλά γενικότερα για τη χρήση της ΤΝ στην καθημερινή ζωή, αλλά και ειδικότερα πώς μπορεί να μετασχηματίσει τη διδακτική πράξη. Ταυτόχρονα, σκέφτηκα πως θα ήταν πολύ χρήσιμο για την ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα να γνωρίσει με απλό τρόπο πώς μπορεί να εντάξει στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία ένα συγκεκριμένο λογισμικό ΤΝ, το ChatGPT. Έτσι, προσπάθησα να συγγράψω έναν συνοπτικό οδηγό που επιχειρεί, με απλά βήματα σε 10 μαθήματα, να καλλιεργήσει τον γραμματισμό μας στην τεχνητή νοημοσύνη, διερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτήν την τεχνολογία εντός τάξης. Παράλληλα αποτελεί έναν σημαντικό οδηγό διδακτικής της γλώσσας καθώς περιλαμβάνει με συντομία και εκλαϊκευτικό τρόπο όλες εκείνες τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν τη σύγχρονη, καινοτόμο διδασκαλία διαφορετικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Τέλος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μέθοδος διδασκαλίας γλώσσας άνευ διδασκάλου.
Αναφερθήκατε στον όρο «γραμματισμός στην ΤΝ». Τι εννοείτε ακριβώς;
Πριν χρησιμοποιήσουμε την ΤΝ στην καθημερινή μας ζωή, στην εκπαίδευση ή οπουδήποτε αλλού, πρέπει να είμαστε εγγράμματοι στην ΤΝ. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είμαστε ενήμεροι α) για τα είδη της ΤΝ, τις εφαρμογές της, το πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι, β) για τους κινδύνους που εγκυμονεί η χρήση της και τους περιορισμούς της και ταυτόχρονα να είμαστε σε θέση να αποφασίζουμε πότε πρέπει να τη χρησιμοποιήσουμε και πότε όχι, ώστε να υπάρχει ισορροπημένη χρήση ανθρώπινης και τεχνητής νοημοσύνης και να τη χρησιμοποιούμε με κριτικό πνεύμα (καθώς δεν μας δίνει πάντα ορθές απαντήσεις) και με ηθικό και βιώσιμο τρόπο. Με άλλα λόγια, ο γραμματισμός στην ΤΝ περιλαμβάνει όλες εκείνες τις δεξιότητες που απαιτούνται για να προοδεύσει κανείς την εποχή της ΤΝ, αφού έχει κατακτήσει την ανάγνωση, τη γραφή και την αρίθμηση ως βασικές δεξιότητες, την κοινωνική ικανότητα να κατανοεί κριτικά την κοινωνία ως κοινωνική πρακτική και την τεχνολογική ικανότητα να προσαρμόζεται με ευελιξία στις τεχνολογικές εξελίξεις, προκειμένου να μπορεί να σχεδιάζει το μέλλον του. Επιπλέον, όμως, συνδέεται στενά και με αυτό που η UNESCO ονομάζει γραμματισμό του μέλλοντος, καθώς μας επιτρέπει να βασιζόμαστε σε δεδομένα και τεχνολογικά επιτεύγματα του παρόντος, προκειμένου να προβλέπουμε το μέλλον προς όφελός μας.
Επομένως, πού αλήθεια εφαρμόζεται η ΤΝ και ποιους κινδύνους και ηθικά ζητήματα κρύβει η χρήση της;
Η ΤΝ εφαρμόζεται παντού: στα έξυπνα σπίτια και στο διαδίκτυο των πραγμάτων όπου πολλές συσκευές είναι συνδεδεμένες σε ένα δίκτυο, σε προσωπικούς ψηφιακούς βοηθούς όπως η Siri και η Alexa, στην αυτοκινητοβιομηχανία, π.χ. στα αυτόματα αυτοκίνητα TESLA που πλοηγούνται και παρκάρουν μόνα τους, στο εμπόριο (π.χ. διαδικτυακές αγορές και αναζήτηση), στην εξυπηρέτηση πελατών, στη δικαιοσύνη, όπου πολλές δικαστικές υποθέσεις τις επεξεργάζεται λογισμικό ΤΝ, στην αναζήτηση εργασίας, καθώς τα βιογραφικά σημειώματα που αποστέλλουν οι υποψήφιοι ταξινομούνται από εργαλεία ΤΝ και όχι ανθρώπους, και φυσικά στην εκπαίδευση. Στην εκπαίδευση μάλιστα δίνει τη δυνατότητα να σχεδιαστούν μαθήματα προσβάσιμα σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές (Δυσλεξία, ΔΕΠΥ, αυτισμό) ή αναπηρίες παρέχοντας αντιστάθμιση και πλήρως εξατομικευμένη και διαφοροποιημένη μάθηση, εξοικονομεί χρόνο στο διδακτικό προσωπικό καθώς το απαλλάσσει από ανιαρές γραφειοκρατικές διαδικασίες, προκειμένου να τις επενδύσει στη βελτίωση της διδασκαλίας και της μάθησης και δίνει ευκαιρίες διά βίου μάθησης. Άρα τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από τη χρήση της ΤΝ πολλά. Ωστόσο, τίθενται σημαντικά ζητήματα που αφορούν τη διακίνηση προσωπικών δεδομένων στο διαδίκτυο, τη διάδοση ψευδών ειδήσεων (deep fake, fake news), ενώ μπορεί να απειλήσει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα ακόμη και την ίδια τη δημοκρατία. Πολύ σημαντικό είναι, ακόμη, να αναφερθεί ο κίνδυνος ψηφιακού αποκλεισμού, καθώς όσοι δεν είναι εγγράμματοι στην ΤΝ θα βρεθούν στο περιθώριο. Τέλος μην ξεχνάμε ότι η χρήση εργαλείων όπως το ChatGPT είναι πολύ ενεργοβόρος καθώς κάθε φορά που του ρωτάμε κάτι είναι σαν να χύνουμε ένα λίτρο νερό.
Μια τελευταία ερώτηση: πιστεύετε ότι ο δάσκαλος κινδυνεύει από τη χρήση εργαλείων ΤΝ όπως το ChatGPT και άλλα;
Κάθε άλλο! Παρόλο που στη ψηφιακή εποχή που ζούμε, η ανθρώπινη μάθηση συχνά συγχέεται με την αναζήτηση πληροφοριών θέλω να τονίσω ότι η ταχεία πρόσβαση σε πληροφορίες δεν σημαίνει αυτόματα και μάθηση και αυτό είναι ένα λάθος που γίνεται συχνά υπό την μορφή του ερωτήματος «αφού η ΤΝ μπορεί να κάνει τα πάντα, γιατί να πάω στο σχολείο;». Έτσι η ανθρώπινη νόηση είναι αναγκαία για την κριτική σκέψη και την εφαρμογή της γνώσης στην καθημερινότητα. Υπό αυτή τη λογική, ο δάσκαλος θα παραμείνει στον πυρήνα της εκπαίδευσης για να υποστηρίζει τη μάθηση των μαθητών δημιουργώντας για αυτούς ένα μονοπάτι μάθησης από το άγνωστο προς το γνωστό το οποίο θα οδηγεί στην απόκτηση και διατήρηση της γνώσης, την εφαρμογή της σε διαφορετικές περιστάσεις αλλά και την αξιοποίησή της για την απόκτηση νέας γνώσης.
